2.1 Het zintuigstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Thema 2 Waarneming en gedrag

2.1 Het zintuigstelsel

Leerdoelen

• Je kunt de werking van zintuigen beschrijven en de relatie van het zintuigstelsel met het zenuwstelsel beschrijven.

Herhaling over het zenuwstelsel (thema 1)

De bouw van het zenuwstelsel

Welke onderdelen van het lichaam behoren tot het centrale zenuwstelsel?

Welke rol heeft het perifere zenuwstelsel?

De functie van het zenuwstelsel

Wat is de functie van het animale zenuwstelsel?

Wat is de functie van het autonome/vegetatieve zenuwstelsel?

Prikkel -> zintuigcel -> impulsen (elektrische signalen) -> via neuronen in zenuwen naar hersenen -> verwerking -> impulsen naar doelwitorgaan zoals spier of klier 

Prikkel -> zintuigcel (receptor = ontvanger) -> impulsen (elektrische signalen) -> via neuronen in zenuwen (conductoren = geleiders) naar hersenen -> verwerking -> impulsen naar doelwitorgaan zoals spier of klier (effectoren = uitvoerders)

Welke rol heeft de grote hersenen?

Welke rol heeft de kleine hersenen?

Wat is de rol van de hersenstam?

Bewuste reactie: 

impuls -> grote hersenen -> schakelneuronen -> kleine hersenen -> schakelneuronen -> hersenstam en ruggenmerg -> impulsen via motorische neuronen -> spieren = reactie

Onbewuste reactie (reflex):

Impuls -> zintuigcel -> impuls via sensorische neuronen -> hersenstam of ruggenmerg -> impulsen via motorische neuronen -> spieren = reactie

Later pas: via schakelneuronen impuls naar hersenen = bewustwording

Binas tabel 88C2

Het zintuigstelsel

Prikkels

Zintuigen met receptoren die prikkels opvangen

• Externe prikkels: extern milieu, zoals geluid en geur
• Interne prikkels: intern milieu, zoals osmoreceptoren en pH-receptoren of proprioceptoren (spanning spier en stand lichaam)

Soorten receptoren

Mechanische receptoren: 

• Prikkel = mechanische energie
• Celmembraan buigt of strekt 
• Bijv: aanraking, druk, beweging, geluid

Soorten receptoren

Gehoor/evenwichts receptoren: 

• Prikkel = mechanische energie
• Vloeistof laat haartjes bewegen

Binas tabel 87D

Soorten receptoren

in de huid

Tast/druk receptoren: 

• Prikkel = mechanische energie
• Tast: vlak onder opperhuid
• Druk: dieper in de huid

Temperatuurreceptoren:

• Prikkel = warmte en kou boven of onder normwaarde

Pijnreceptoren:

• Prikkel = extreme druk, extreme temperaturen of door stoffen die vrijkomen bij beschadiging of ontsteking weefsel
• In het hele lichaam

Binas tabel 87A

Soorten receptoren

Chemische receptoren: 

• Prikkel = moleculen
• Bijv: smaak en reuk

Soorten receptoren

Lichtreceptoren (foto): 

• Prikkel = zichtbaar licht
• Bij mens in oog

Binas tabel 87C

Prikkeldrempel

Adaptatie/gewenning: de aanpassing van de gevoeligheid van een zintuig aan een aanhoudende prikkel

Leerdoelen behaald??

• Je kunt de werking van zintuigen beschrijven en de relatie van het zintuigstelsel met het zenuwstelsel beschrijven.

Het huiswerk

Bestudeer blz. 82 t/m 85

Maken + nakijken opdr. 2 t/m 6