Herhaling H5

• Biologie
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Leerroute 2

Herhaling H5

Fotosynthese 1/2

• Planten nemen koolstofdioxide op uit de lucht.
• Met hun wortels halen ze water uit de bodem.
• Van koolstofdioxide en water maakt de plant glucose en zuurstof.
• Dit proces heet fotosynthese.
• Fotosynthese vindt plaats in de bladgroenkorrels.
• Voor fotosynthese is energie nodig. Die energie haalt de plant uit zonlicht.
• Bij fotosynthese ontstaan zuurstof en glucose.
• Het grootste deel van de zuurstof wordt afgegeven aan de lucht.

Fotosynthese 2/2

• Bij fotosynthese verbruikt een plant de energiearme stoffen  koolstofdioxide en water. Energiearme stoffen bevatten weinig energie.
• Bij fotosynthese ontstaan glucose en zuurstof. Zuurstof is energiearm, aar glucose bevat veel energie.
• Bij fotosynthese wordt lichtenergie vastgelegd in glucose. Van glucose en mineralen maakt de plant de energierijke stoffen waaruit hij bestaat (koolhydraten, eiwitten en vetten)
• Mineralen (voedingszouten) zijn energiearme stoffen in de bodem. Planten nemen deze op via hun wortels.

Verbranding

• In een plant vindt verbranding plaats. Bij verbranding reageert een energierijke brandstof met zuurstof, hierbij komt energie vrij. 
• In alle cellen van organismen vindt voortdurend verbranding plaats.
• De belangrijkste brandstof is glucose.
• Bij fotosynthese wordt energie vastgelegd in glucose. Als glucose wordt verbrandt, komt deze energie weer vrij.
• Organismen gebruiken deze energie om te groeien en te bewegen.
• Fotosynthese en verbranding zijn voorbeelden van stofwisseling. Stofwisseling zijn alle processen waarbij stoffen worden omgezet.

Begrippen 5.1

• Energiearme stof
• Energierijke stof
• Fotosynthese
• Stofwisseling
• Verbranding

Ik kan nu

• Je kunt beschrijven dat bij fotosynthese energierijke stoffen worden gevormd uit energiearme stoffen.
  
• Je kunt beschrijven dat bij verbranding van energierijke stoffen energie vrijkomt.

Producenten, consumenten en reducenten

• Alle organismen kun je verdelen in drie groepen:
• Producenten
• consumenten
• Reducenten

Producenten en consumenten

• Organismen met bladgroenkorrel kunnen energiearme stoffen omzetten in energierijke stoffen. Deze organismen noemen we producenten.
• Dieren kunnen zelf geen energierijke stoffen maken. Ze krijgen deze binnen via voedsel. Dieren zijn consumenten.
• Consumenten onderscheiden we in: planteneters, alleseters en vleeseters.

Reducenten en kringloop

• Bacteriën en schimmels breken de resten van afvaleters af, zij zijn reducenten. 
• Reducenten zetten de energierijke stoffen uit dode planten en dieren om in energiearme stoffen: koolstofdioxide, water en mineralen.
• Planten kunnen deze energiearme stoffen weer opnemen.
• Zo ontstaat een kringloop waarbij de stoffen steeds opnieuw worden gebruikt.

Voedselketen en voedselweb

• Een voedselketen is een reeks soorten, waarbij elke soort wordt gegeten door de volgende soort.
• In een gebied leven verschillende soorten.
• Daarom lopen in sommige gebieden verschillende voedselketens door elkaar heen.
• Deze voedselrelaties samen noem je een voedselweb.
• Elk gebied heeft zijn eigen voedselweb. 

Planteneters, alleseters en vleeseters

• planteneters eten alleen planten. In de voedselketen zijn ze altijd de 2e schakel. Planteneters noemen we daarom consumenten van de eerste orde.
• Alleseters eten planten en dieren. Alleseters kunnen consument van de eerste orde of hoger zijn.
• Vleeseters zeten alleen andere dieren. Ze zijn altijd consumenten van de tweede orde of hoger.  

Begrippen 5.2

• Alleseter
• Consumenten
• Planteneters
• Producenten
• Reducenten
• Vleeseters
• Voedselketen 

Ik kan nu

• Je kunt organismen indelen in producenten, consumenten en reducenten.
  
• Je kunt uitleggen wat een voedselketen is
  
• Je kunt dieren indelen in planteneters, vleeseters en alleseters.

Biotische en abiotische factoren

• Het leven van alle organismen wordt beïnvloed door hun milieu.
• Invloeden van andere organismen noem je biotische factoren.
• Biotische factoren zijn alle levende wezens die invloed hebben op een soort.
• Factoren zoals temperatuur, wind en regenval horen bij de levenloze natuur.
• Invloeden uit de levenloze natuur noem je abiotische factoren.

Individu, populatie en ecosysteem

• Één enkel organisme is een individu.
• Een populatie is een groep individuen van dezelfde soort in een bepaald gebied, die zich onderling voortplanten.
• In een leefgebied leven verschillende populaties, deze kunnen elkaar beïnvloeden. Ook worden populaties beïnvloed door abiotische factoren.
• Alle abiotische factoren en populaties in een bepaald gebied vormen samen een ecosysteem.
• Ecosystemen die veel in Nederland voorkomen zijn: een duingebied, een bos, een sloot en een heideveld.

Biologisch evenwicht

• In een ecosysteem is een populatie van een bepaalde soort niet steeds even groot.
• Bij de meeste populaties schommelt de populatiegrootte door de jaren heen rond een bepaald aantal individuen.
• Het ene jaar zijn het er meer dan het andere jaar en dan weer andersom. 
• Er is dan een biologisch evenwicht.
• De populatiegrootte is afhankelijk van biotische en abiotische factoren. Als deze factoren gunstig zijn, neemt de populatiegrootte toe. 
• Zijn de omstandigheden ongunstig, dan neemt de populatiegrootte af.

Begrippen 5.3

• Abiotische factoren
• Biologisch evenwicht
• Biotische factoren
• Ecosysteem
• Individu
• Populatie

Ik kan nu

• Je kunt benoemen wat biotische en abiotische factoren zijn.
  
• Je kunt beschrijven wat een ecosysteem is.

Aanpassingen bij Waterdieren

Vissen zijn op 4 manieren aangepast aan het leven in het water:

• Met kieuwen haalt een vis zuurstof uit het water,,
• De vinnen gebruikt een vis bij het zwemmen, hierbij gebruikt hij voornamelijk zijn staartvin.
• de huid van een vis is vaak bedekt met schubben en een laag slijm. Hierdoor is hij glad en kan hij gemakkelijk door het water glijden.
• De lichaamsvorm van een vis is gestroomlijnd. Hierdoor kan een dier gemakkelijk door het water zwemmen. Ook vogels en zoogdieren die in het water leven zijn gestroomlijnd.

Aanpassingen landzoogdieren

• Een zwaar voorwerp optillen gaat onder water gemakkelijker dan op het land. 
• Dat komt doordat het water 'helpt met dragen'. 
• Je lichaam dragen op het land is dus zwaarder dan je lichaam dragen onder water.
• Daarom hebben veel landdieren stevige poten en een zwaarder skelet.

Poten van landzoogdieren

De vorm van de poten van dieren is aangepast aan de ondergrond waarop ze leven. We onderscheiden ze in:

• Zoolgangers: zij lopen op de hele onderkant van hun voet.
• Teengangers: zij lopen op hun tenen.
• Hoefgangers: zij lopen op de toppen van hun tenen.

Zoolgangers lopen op zachte ondergrond en lopen daarom op de hele voetzool, zodat ze niet wegzakken.

Hoefgangers en teengangers leven op een harde ondergrond. Hierop kunnen ze snel lopen.

Poten van vogels

• Poten van vogels zijn aan gepast aan hun leefomgeving en het voedsel dat bij die leefomgeving hoort.
• Zangvogels leven in bomen en struiken, ze moeten zich vastklemmen, daarom staan er drie tenen naar voren en één naar achteren.
• Roofvogels hebben tenen met scherpe nagels, hiermee vangen ze hun prooi.
• Watervogels hebben zwemvliezen om te kunnen zwemmen.
• Steltlopers hebben lange poten zodat hun veren droog blijven in ondiep water.

Snavels van vogels

Ook snavels zijn aangepast aan de leefomgeving van vogels We onderscheiden ze in de volgende 5 soorten:

• Kegelsnavel: Is voor vogels die veel zaden eten, deze kan ze goed kraken.
• Pincetsnavel: Deze snavel is recht, spits en smal. Hiermee kunnen insecten uit hun schuilplaats worden gehaald.
• Haaksnavel: Hebben roofvogels, om hun prooi in stukken te scheuren.
• Zeefsnavel: Is voor watervogels, hiermee zeven ze voedsel uit het water.
• Priemsnavel: Is een lange dunnen snavel om in ondiep of een zanderige bodem voedsel te zoeken.

Begrippen 5.4

• Gestroomlijnd
  
• Haaksnavel
  
• Hoefgangers
  
• Kegelsnavel
  
• Pincetsnavel
• Priemsnavel
  
• Teengangers
• Zeefsnavel
  
• Zoolgangers

Ik kan nu

• Je kunt uitleggen hoe waterdieren zijn aangepast aan hun leefomgeving.
  
• Je kunt uitleggen hoe landdieren zijn aangepast aan hun leefomgeving.
  
• Je kunt uitleggen hoe vogels zijn aangepast aan hun leefomgeving.

Aanpassingen aan een vochtige omgeving

• Planten in een vochtige omgeving hebben grote, dunne bladeren.
• Deze zijn bedekt met een dun waslaagje.
• Dit waslaagje is een waterdichte, vetachtige stof die op het blad ligt.
• Deze planten hebben een klein wortelstelsel, omdat ze genoeg water in hun omgeving hebben om op te nemen.

Bladeren in een droge omgeving

Planten in een droge omgeven hebben kleine, dikke bladeren, daarnaast hebben ze een groot wortelstelsel om snel water op te nemen.

Om uitdroging tegen te gaan hebben planten in een droge omgeving, de volgende aanpassingen aan hun bladeren:

• Een klein oppervlak
• Een dik waslaagje (een waterdichte, vetachtige stof)
• Beharing

Al deze aanpassingen gaan verdamping van water tegen.

Water opslaan en opnemen

In een woestijn regent het soms maanden niet. Daarom moeten planten in de woestijn water opslaan:

• Vetplanten slaan water op in kleine dikke bladeren.
• Cactussen slaan het water op in de stengel.

Sommige cactussen hebben een breed uitgegroeid wortelstelsel. Daardoor kunnen ze heel snel heel veel water opnemen als het een keer regent.

Andere cactussen hebben heel lange wortels die diep in de bodem gaan en bij diepere waterlagen komen.

Bomen in de winter

• In de winter is het water in de grond bevroren of regent het lange tijd niet.
• De bomen kunnen dan minder water opnemen.
• Loofbomen laten daarom in de herfst hun bladeren vallen.
• Naaldbomen hebben naaldvormige bladeren met een dikke waslaag. Daaruit verdampt weinig water, zij verliezen hun bladeren in de winter niet.

Aanpassingen aan het licht

• Planten die het best groeien bij veel licht zijn zonplanten.
• Deze komen vooral voor op plekken waar geen schaduw is, bijvoorbeeld een open veld.
• Schaduwplanten groeien het best bij weinig licht. 
• Deze komen op plekken voor waar veel schaduw is, bijvoorbeeld in een bos.
• Schaduwplanten hebben vaak grote, dunne bladeren. Daarmee kunnen ze veel licht opvangen.

Klimplanten

• Klimplanten houden zich met hechtwortels vast aan muren en andere planten, hieruit kunnen ze ook voedingstoffen opnemen.
• Klimplanten groeien snel. Hoe hoger ze komen, hoe meer licht ze kunnen opvangen.
• Sommige klimplanten hebben geen hechtwortels, maar houden zich vast met ranken.

Begrippen 5.5

• Schaduwplant
• Zonplant

Ik kan nu

• Je kunt uitleggen hoe planten zijn aangepast aan het water.
  
• Je kunt beschrijven hoe planten zijn aangepast aan het licht.