(3havo/vwo) H6 sporen uit de ijstijd paragraaf 2

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Planning:

• Introductie
• Uitleg: paragraaf 2 H5
  
• maken opdracht 1,2,3,5,6,8,9
  
• nabespreken paragraaf 2
  
• afsluiting

aan het einde van de les kan/weet je:

• In welke tijdvak waren de ijstijden?
• Wat is het verschil tussen een glaciaal en een interglaciaal?
• Hoe weten we dat er ijstijden zijn geweest?
• In welke ijstijd lag Nederland gedeeltelijk onder het ijs?

uitleg/aantekeningen

Ijstijd op de kaart

Geologische tijdschaal

• Geschatte ouderdom van de aarde is 4,5 miljard.

• Verdeling in tijdperken, perioden en tijdvakken.

• We leven nu in het de periode: Kwartair, tijdvak: Holoceen.

Nu

4,5 mi

geleden

Pleistoceen

Geologisch tijdvak vanaf:

2,5 miljoen jaar tot 12.000 jaar geleden          Pleistoceen.

Het Pleistoceen had meer dan 20 ijstijden:

• koude perioden: ijstijden (glacialen)
• warme perioden: tussenijstijd (interglaciaal)

Laatste drie ijstijden

Els

glaciaal

interglaciaal

glaciaal

interglaciaal

glaciaal

Boren in het ijs

Data uit het ijskernen

Is er een overeenkomst tussen CO2 en Temperatuur?

Tijdens ijstijd

• Steenkoud: alleen in de zomer boven nul.
• Meeste neerslag valt als sneeuw.

• Meer landijs         lagere zeespiegel waar door de Noordzee droogvalt.

• Gletsjers Scandinavië breiden uit tot Nederland.

 

• De ijskap is 2.5 tot 3 km dik

Ijstijden in Nederland(1)

Een na laatste ijstijd - 150.000 jaar geleden.

Het landijs uit Scandinavië schoof tot over de over de helft van Nederland, tot de HUN-lijn            Haarlem - Utrecht - Nijmegen.

Deze ijstijd noemen we de Saale ijstijd

Ijstijden in Nederland(2)

Tijdens de meeste ijstijden bleef Nederland ‘ijsvrij’. 

Landijs soms wel dicht in de buurt.  

Er heerste een poolwoestijn  

          toendralandschap.

In de laatste ijstijd, 20.000 jaar geleden, was dit het geval.

Deze ijstijd noemen we de Weichsel ijstijd.

Afzettingen tijdens het Pleistoceen

• Zand en grind

• Keileem 

• Stuwwallen

• Dekzand en löss

Ontstaan van zand en grind

In Pleistoceen speelden rivieren een hoofdrol. 

De voorlopers van de Rijn en de Maas stroomden richting het huidige Waddengebied. 

Zomer: brede rivier,  voerden veel smeltwater af.

Winter: valt de rivier bijna droog alles is bevroren. 

Er waren dus grote schommelingen in de waterafvoer             regiem.

Die rivier nam een groot gebied in beslag, en overal liet het water zand en grind achter, waardoor een brede puinwaaier ontstond. 

Puinwaaier

Vlechtende rivieren

In het vlakke land raakten de beddingen verstopt, en het snelstromende water zocht steeds een nieuwe uitweg in vele ondiepe waterlopen. Van bovenaf leek de rivier wel een vlechtwerk van draden en touwen, vandaar de naam vlechtende rivier

Ontstaan van Keileem

Saale-ijstijd fase 1 (voorlaatste ijstijd)

Landijs vanuit Scandinavië nam onderweg zand, klei en stenen mee. 

Onder het gewicht van het ijs werd het verpulverd en vermengd met zand en grind van de rivieren           keileem. 

Keileemkoppen

Keileem opgeduwd door het landijs tot heuvel. 

Ontstaan van Stuwwallen

Saale-ijstijd fase 2 (voorlaatste ijstijd): Landijs  rukte verder op naar het midden van NL.

Het ijs was niet in een rechte lijn, maar met 'ijstongen'. 

Deze ijstongen duwden rivierzand en -grind opzij en maakte er heuvels van. 

Je ziet ze tegenwoordig nog!

Tongbekken (dal)

Stuwwal (heuvel)

Stuwwallen

Stuwwal (heuvel)

Ijstong

Wanneer de ijstong weggesmolten is, blijft er een tongbekken(dal) achter

Stuwwal landschap

Ontstaan van dekzand en löss

Weichselien-ijstijd (laatste ijstijd)  

Geen landijs,  er heerste een Poolwoestijn in Nederland. 

De Noordzee was droog (Doggersland). 

Dekzand- en löss landschap is ontstaan door de wind die het zand en löss meenamen en op de hogere delen van NL blies.

Löss (heel fijn zand) landschap in Zuid-Limburg

Dekzand landschap in het oosten van NL

De rest van Nederland was poolwoestijn met zand. De wind verplaatste het zand over verschillende gebieden. Hierdoor kwam Orvelte ook onder een dikke laag zand te liggen. Dit is wat we nog steeds terug vinden in Orvelte. 

Dekzand/Löss landschap

zelfstandig werken

lezen paragraaf 2 H5 sporen uit de ijstijd
maken opdracht 1,2,3,5,6,8,9
gebruik hierbij:

• tekstboek blz. 90/91
  
• werkboek blz. 26/27
  

stoplicht: Rood = stil lezen en werken. Oranje = fluisteren als je wilt overleggen. Groen = normaal praat niveau met werken

herhalen/nabespreken

In welke geologische periode
leven we nu?

1. tertiair
2. kwartair

Wat is het Pleistoceen en wat heeft dat met glacialen te maken?

1. Het Pleistoceen is een geologisch tijdperk met alleen warme tijden
2. Het Pleistoceen startte 10.000 jaar geleden tot nu met ijstijden
3. Het Pleistoceen is een interglaciaal van 200.000 jaar geleden
4. Het Pleistoceen is een geologisch tijdperk met glacialen

Zet de namen op de goede plek

Saalien

Weichselien

vandaag heb ik geleerd:

vandaag vind ik nog moeilijk: