§6.1 Sporen uit de ijstijd

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Planning

Bespreken werkblad grafieken(?)

Toelichting studiewijzer

Maken opdracht 2, 3, 4 op blz. 124

Bovenstaande af? Lees paragraaf 6.1. zorgvuldig en maak de opdrachten die in het huiswerk van morgen staan

Wat moet je kennen? 

1. Waarom er vlechtende rivieren zijn in de periode vóór de Saale-ijstijd
   
2. Hoe verschillende landschapsvormen zijn gevormd in de Saale-ijstijd (figuur 4 en 5)
   
3. Welke afzettingen (sedimenten) in de periode na deSaale-ijstijd zijn gevormd

Deelvraag: Wat is tijdens het Pleistoceen de invloed van de

natuurkrachten ijs, water en wind op de vorming van het Nederlandse landschap?

Openingsfoto

Wat zie je?

Waar komt dit voor?

Waarom komt dit hier voor?

Komt dit overal zo voor? 

Beschrijving van de openingsfoto

Huiswerkopdrachten

Lees eerst de paragraaf (6.1.) goed door! Beantwoord de volgende vragen:

1. Wat zijn vlechtende rivieren en hoe ontstaan deze?
2. • Wat zijn glacialen en interglacialen?
3. • Tijdens de Saale-ijstijd (Saalien) ontstonden er verschillende landschapsvormen in Nederland. Noem drie ‘sporen’ van deze ijstijd die we nog steeds in ons landschap terug kunnen zien.
4. • Wat is het belangrijkste verschil tussen de voorlaatste ijstijd en de laatste ijstijd?
5. • Welke grondsoorten verspreiden zich over Nederland in de laatste ijstijd.
6. • Leg uit wat verschil is tussen dekzand en löss. Verklaar daarnaast waarom we löss alleen in Zuid-Limburg terug vinden.

Wat zijn vlechtende rivieren en hoe ontstaan deze?

• Wat zijn glacialen en interglacialen?

Geologische tijdschaal

• Geschatte ouderdom van de aarde is 4,5 miljard.

• Verdeling in tijdperken, perioden en tijdvakken.

• We leven nu in de periode Kwartair, tijdvak Holoceen.

Nu

4,5 mi

geleden

Pleistoceen

Geologisch tijdvak vanaf 

2,5 miljoen jaar tot 12.000 jaar geleden. 

Het Pleistoceen had meer dan 20 ijstijden:

• koude perioden: ijstijden (glacialen)
• warme perioden: tussenijstijd (interglaciaal)

Laatste drie ijstijden

glaciaal

interglaciaal

glaciaal

interglaciaal

glaciaal

• Tijdens de Saale-ijstijd (Saalien) ontstonden er verschillende landschapsvormen in Nederland. Noem drie ‘sporen’ van deze ijstijd die we nog steeds in ons landschap terug kunnen zien.

Saale IJstijd

Ontstaan van Keileem

Saale-ijstijd fase 1 (voorlaatste ijstijd)

Oprukkend landijs vanuit Scandinavië nam onderweg zand, klei en stenen mee. Onder het gewicht van het ijs werd het verpulverd en vermengd met zand en grind van de rivieren. Dit nieuwe materiaal heet keileem. 

Keileemkoppen

Het keileem werd soms door het ijs opgeduwd tot heuvel. 

Ontstaan van Stuwwallen

Saale-ijstijd fase 2 (voorlaatste ijstijd): Verder oprukkend landijs.

Het ijs was niet in een rechte lijn, maar met 'ijstongen'. 

De tongen duwden rivierzand en -grind opzij en maakte er heuvels van. 

Je ziet ze tegenwoordig nog!

Tongbekken (dal)

Stuwwal (heuvel)

Stuwwal (heuvel)

Ijstong

Wanneer de ijstong weggesmolten is, blijft er een tongbekken(dal) achter

Stuwwal landschap

• Wat is het belangrijkste verschil tussen de voorlaatste ijstijd en de laatste ijstijd?

• Welke grondsoorten verspreiden zich over Nederland in de laatste ijstijd.

Weichselien-ijstijd was een Nederland poolwoestijn  

• Tijdens de Weichselien-ijstijd (laatste ijstijd) bereikte het landijs NL niet.
• Poolwoestijn
• Harde wind
• Geen water in de Noordzee. Het water zat in het landijs.
• Dekzand- en löss landschap is ontstaan door de wind het zand en löss meenamen.
• Löss landschap in Zuid-Limburg
• Dekzand landschap Het oosten van NL

De rest van Nederland was poolwoestijn met zand. De wind verplaatste het zand over verschillende gebieden. Hierdoor kwam Orvelte ook onder een dikke laag zand te liggen. Dit is wat we nog steeds terug vinden in Orvelte. 

• Leg uit wat verschil is tussen dekzand en löss. Verklaar daarnaast waarom we löss alleen in Zuid-Limburg terug vinden.

Dekzand/Löss landschap

Afzettingen tijdens het Pleistoceen

• Zand en grind (fluviatiel)

• Keileem (glaciaal)

• Stuwwallen (glaciaal 

• Dekzand en löss (eolisch)

Wat ga je doen?

Kies uit:

Extra uitleg paragraaf 6.1. 

Of:

Maken paragraaf 6.1. opdracht  1,2,6,7,9,11

Klaar? Kijk de opdracht na met het nakijkboekje in de studiewijzer.

Klaar? Maak de opdrachten ter voorbereiding op paragraaf 6.2. 

Wat weten jullie over de ijstijd?

player.ntr.nl

Ijstijd op de kaart

Boren in het ijs

Data uit de ijskernen

Is er een overeenkomst tussen CO2 en Temperatuur?

Tijdens ijstijd

• Steenkoud: alleen in de zomer boven nul.
• Meeste neerslag valt als sneeuw.

• Meer landijs         lagere zeespiegel waar door de Noordzee droogvalt.

• Gletsjers Scandinavië breiden uit tot Nederland.

 

• De ijskap is 2.5 tot 3 km 

Ijstijden in Nederland

Tijdens de meeste ijstijden bleef Nederland ‘ijsvrij’. 

Landijs soms wel dicht in de buurt.  

Koud klimaat en toendralandschap

Weichselien ijstijd

Laatste ijstijd

20.000 jaar geleden

Saale ijstijd

Een na laatste ijstijd

150.000 jaar geleden

Afzettingen tijdens het Pleistoceen

• Zand en grind (fluviatiel)

• Keileem (glaciaal)

• Stuwwallen (glaciaal 

• dekzand en löss (eolisch)

Vlechtende rivieren en regiem

Zomer:  

Snelstromend en heel breed door veel smeltwater. 

Vele ondiepe waterlopen door verstopte beddingen = vlechtende rivier. 

Winter: 

Bijna geen water door lage temperaturen.

Het verschil in waterafvoer tussen de zomer en de winter = regiem. De afvoer schommelt heel erg per seizoen.

Stuwwal

Keileemkop

Kleiner

IJs overheen gegaan

Hoger

Fase 1 van het ijs in NL

Fase 2 van het ijs in NL

tongbekken ervoor

Vervoerd door de wind

Vervoerd door het ijs

Vervoerd door rivieren

Dekzand

Löss

Grote keien

grind

zand

klei

puinwaaier

Aan het werk

Wat: lees en maak van §6.1 Sporen uit de ijstijd vraag 1 t/m 11

Wanneer: voor de volgende les af

Hulp: de theorie (Lees goed!)

           buurman/buurvrouw naast je

           de docent

Klaar: Kijk in de studiewijzer

Tijd: Timer

Exit Ticket
Hoe goed heb je de les begrepen?

😒🙁😐🙂😃

Lesdoelcheck

1. In welke tijdvak leven we nu?
2. Wat is het verschil tussen een glaciaal en een interglaciaal?
3. In welke ijstijd lag Nederland gedeeltelijk onder het ijs?
4. Wanneer en hoe is er rivierafzettingen neergelegd in Nederland?
5. Hoe wordt het schommelen van de afvoer van de rivier genoemd?

Wat weet je nog van de vorige keer?

Stuwwallen

Exit Ticket
Hoe goed heb je de les begrepen?

😒🙁😐🙂😃