H.2-Grammatica-Samentrekking-havo3

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Wat moeten jullie straks kennen en kunnen?

Na deze les kunnen jullie verschillende soorten samentrekkingen herkennen en gebruiken

Een samengestelde zin is een zin met 2 of meer persoonsvormen.

Vaak staat tussen de 2 delen een komma of een voegwoord (allebei kan ook), maar dat hoeft niet. 

Een samengestelde zin heeft dus ook twee gezegdes. Een gezegde bevat namelijk alleen de werkwoorden die bij elkaar horen.

Als in een samengestelde zin dezelfde (delen van) woorden of zinsdelen twee keer voorkomen, kun je die woorden meestal een van beide keren weglaten. 

Dat heet samentrekking. Door identieke (delen van) woorden of zinsdelen weg te laten, kun je korter formuleren.

Er bestaat voorwaartse en achterwaartse samentrekking:

voorwaartse samentrekking: het gezamenlijke deel wordt genoemd in het eerste deel van de samentrekking en verderop weggelaten: een antieke lamp en een moderne (-);

achterwaartse samentrekking: het gemeenschappelijke deel wordt genoemd in het laatste deel van de samentrekking en daarvóór weggelaten: binnen- en buitenland.

Samentrekkingen komen voor op drie niveaus (in de voorbeelden is het weggelaten deel onderstreept):

woordniveau – op de plaats van het samengetrokken woorddeel wordt een streepje geschreven: keukenstoel en -tafel; zon- en feestdagen;

woordgroepsniveau – binnen een woordgroep worden een of meer hele woorden weggelaten: 

dure ringen en (-) armbanden; 

hoge (-) en lage bergen;

Een woordgroep hoort bij elkaar door grammaticaal verband, zoals in een zin/

als geheel verplaatst>> omvat het meer dan een woord en minder dan een zin

Het moet wel gaan om twee begrippen die logischerwijs in een adem worden genoemd. Een gekunstelde samentrekking als ijs- en bruine beren moet vermeden worden; in dat geval schrijven we voluit ijsberen en bruine beren. 

+

Let op: alleen als een deel van de samenstelling is samengetrokken, komt er een streepje. Als er een volledig woord is samengetrokken, komt er geen streepje.

De eerste trein reed van Amsterdam naar Haarlem en bestond uit coupés in de eerste, tweede en derde klasse.

Geen streepje= heel woord ( hele woorden)

De eerste trein reed van Amsterdam naar Haarlem en de eerste trein bestond uit coupés in de eerste, tweede en derde klasse

In Artis wonen roodwang- en woudschildpadden en er zijn wel Aziatische olifanten, maar geen Afrikaanse.

Wel streepje = deel van een woord

In Artis wonen roodwangschildpadden en woudschildpadden en er zijn wel Aziatische olifanten, maar geen Afrikaanse.

zinsniveau – een of meer zinsdelen (ow, lv, mv, bwb enz.) die twee keer voorkomen, worden weggelaten:

– Iris volleybalt op zaterdag en Peter (-) op zondag.

– Je wilt (-) en krijgt een leuk cadeautje.

Voor samentrekking op zinsniveau geldt dat de samengetrokken delen dezelfde vorm, dezelfde functie, dezelfde betekenis en dezelfde plaats in de zin moeten hebben als de niet-samengetrokken delen.

FOUT

De tentamens werden gisteren teruggegeven maar een tentamen werd nog achtergehouden.

enkelvoud en meervoud

FOUT

Kees slaat de voetbalwedstrijd gade en slaat zijn vriend op zijn schouder op het moment dat de bal in het doel vliegt.

(andere betekenis)

FOUT

Die mensen hebben hun kinderen altijd enorm verwend en hun kinderen zijn volledig afhankelijk van hen gebleven.

Eerste deel: LV, tweede deel: OW

apps.noordhoff.nl

H3A

Aan de slag

Maken: 

Hfdst. 2 Grammatica zinsdelen

startopdr. + 

opdr.1 t/m 5

blz. 62-63 

Snel klaar?  Je leest verder in je boek

Nu even in het kort, later verder in Formuleren, Foutieve samentrekking  H.2

Wanneer samentrekking wringt:

Als de vorm niet klopt

*Gisteren heeft hij gewonnen en morgen zal hij weer.

De vorm die je zou willen invullen is 'winnen'  en niet 'gewonnen'.

Als de betekenis niet klopt

*Ik liet mijn hond uit en mijn oma binnen.

Uitlaten en binnenlaten zijn twee verschillende betekenissen.

Als de functie niet klopt

*Hij is ziek en toch gaan werken.

'is' = in deel 1 koppelwerkwoord van een naamwoordelijk gezegde (is ziek) en zou in deel 2 hulpwerkwoord in een werkwoordelijk gezegde zijn (is gaan werken).

www.cambiumned.nl

nieuwnederlands.digitaal.noordhoff.nl

www.bruuttaal.nl

maken.wikiwijs.nl

www.cambiumned.nl

Herhaling samentrekking:

Handig, twee zinnen inkorten tot één! Dat gaat nog weleens fout.

Een samentrekking is het samenvoegen van twee zinsdelen, woorden of delen van woorden. Dit wordt gedaan om de zin in te korten. 

Er zijn een aantal dingen die vaak verkeerd gaan bij samentrekkingen. Dan is er sprake van een foutieve samentrekking.

De eerste fout die veel voorkomt is dat de woorden in de samentrekking niet dezelfde betekenis hebben. 

Een voorbeeld hiervan is ‘Ik gaf Ahmed de telefoon en Mohammed een pak slaag’. 

In deze zin wordt het woord ‘geven’ op twee verschillende manieren gebruikt.

 Een juist voorbeeld zou zijn: ‘Ik gaf Ahmed de telefoon en Mohammed het boek’.