Overzicht Taalkundig ontleden (alleen theorie)

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Overzicht taalkundig ontleden

Lidwoorden                                                  de, het, een

Hoort altijd bij een ZN dat erachter staat!

 

= Bepaald lidwoord
= blw
- de + het

Onbepaald lidwoord
= olw
- een
- als je het kunt uitspreken als 'n 

Er kan maar een iemand de winnaar zijn.

Is het een vogel of een vliegtuig?

Zelfstandig naamwoord (ZN)

Namen van zelfstandigheden

- Je kunt er een lidwoord voor zetten
- Je kunt er meestal enkelvoud of meervoud van maken

- Je kunt er meestal een verkleinwoord van maken

- Bijna alles met een hoofdletter is een ZN

Bijvoeglijk naamwoord (BN)

Zegt iets over een ZN

- Staat direct vóór een ZN.                   
Het grote huis.
OF
- Staat als een naamwoordelijk deel van het gezegde
Hij is altijd erg vervelend.

Tip!

Denk er een ZN achter. Lukt dat? Dan is het een BN!

Voorzetsel (VZ)

Woordjes die je vóór een LW en een ZN kunt zetten (ook wel kastwoorden).

VZ
vanwege
tijdens
voor
door  

over            ...

LW
de
het
een

ZN
feest
dokter
kast
vriend
kooi            ...

+

+

! Het afgesplitste deel van het ww is géén VZ, maar een BW ! (Ga ik door naar de 2e klas?)
!'te' voor een ww is altijd een VZ (Ik heb al een tijdje niets meer te eten.)

Persoonlijk voornaamwoord (pers.vnw)

Duidt iets of iemand aan. Zorgt voor variatie in woorden.

ik

hen

jij

hem

we

zij

wij

ons

je

Het konijn is vandaag doodgegaan, ook al leek het zo gezond.

Twijfel je of het een pers.vnw is? Vervang het door een naam! Kan dat? Pers.vnw!

Hij heeft heel goed zijn best gedaan vandaag.

(Mauro) heeft heel goed zijn best gedaan vandaag. 

mij

hij

jullie

het

u

ze

Bezittelijk voornaamwoord (bez.vnw)

Staat altijd vóór het woord waar het bij hoort (vaak een ZN)!

hun

zijn

jouw

mijn

jullie

haar

uw

onze

je

Heb je tijdens onze vakantie mijn cadeau aan haar vriend gegeven?

Aanwijzend voornaamwoord (aanw.vnw)

Staat altijd vóór het woord waar het bij hoort (vaak een ZN)!
Staat vaak in de plaats van een LW.

dergelijk

dergelijke

die

deze

dat

dit

dezelfde

zulk

zulke

                                     Deze mensen hebben altijd zulke kleren aan.
                                         av        zn                                        av         zn 

zo'n

(Noodzakelijk) wederkerend vnw.

Wederkerende voornaamwoorden zijn woorden als me, je, zich en ons die terugslaan op het onderwerp.

Sommige werkwoorden hebben altijd een wederkerend voornaamwoord bij zich:

zich vergissen / zich aanstellen / zich voornemen

(Toevallig) wederkerend vnw.

Andere werkwoorden komen soms met een wederkerend voornaamwoord voor:

zich wassen / je broertje wassen

zich bezeren / je knie bezeren

zich scheren / de klant scheren

Wederkerig voornaamwoord

Elkaar =  wederkerig voornaamwoord voor alle drie

 de personen meervoud

Wij schrijven elkaar.

Jullie kennen elkaar.

Zij plagen elkaar.

Betrekkelijk voornaamwoord

De belangrijkste betrekkelijke voornaamwoorden zijn: 

die en dat.

Andere betrekkelijke voornaamwoorden zijn: wie, wat 

Betrekkelijk voornaamwoord

die → verwijst naar de woorden

dat→ verwijst naar het woorden

Let op! Als je die en dat kunt vervangen door deze en dit is het geen betrekkelijk voornaamwoord, maar een aanwijzend voornaamwoord. 

onbepaald voornaamwoord

Onbepaalde voornaamwoorden zijn onder andere: iets, niets, iemand, niemand, alles, men, wat elk, ieder(een).  

 

Een onbepaald voornaamwoord verwijst naar iets vaags. Dat kunnen personen of dingen zijn. 

Vragend voornaamwoord (vr.vnw)

De vier VRV's: wie, wat, welk(e), wat voor (een)

- Staat vooraan een vraagzin.                   
  Welke boeken neem je mee naar school vandaag?
OF
- Je kunt ze vooraan een vraagzin zetten
   Kun je mij vertellen wat voor telefoon jij hebt?
   > Wat voor telefoon heb jij?

Telwoorden

Geven een aantal of rangorde (volgorde) aan

veel, weinig, zes, zeven, acht, milioen, verscheidene, alle, ...

eerste, laatste, middelste, zoveelste, hoeveelste

hoofdtelwoord (hoofdtelw)

rangtelwoord (rangtelw)

Bijwoord (BW)

Zegt iets over alles behalve over een ZN

WW

- Hij rijdt hard.

! Het afgesplitste deel van het ww is géén VZ, maar een BW ! (Ga ik door naar de 2e klas?)

BN

- Hij is erg aardig.

Ander BW

- Dat is een heel erg rode auto.

TIJD

- toen, ooit, gisteren, morgen, ....

PLAATS

- daar, ...

waarom, waarmee, wanneer, hoe, hoeveel, ....

HWW - ZWW - KWW

1. Wat zijn de werkwoorden in de zin?

2. Wat is het belangrijkste werkwoord?
     Voltooid deelwoord    Infinitief    Persoonsvorm


3. Is dat werkwoord een KWW of een ZWW?
4. De rest van de werkwoorden zijn HWW's!

Hij zou later piloot willen worden.
      hww                         hww     kww

Koppelwerkwoord (kww)

Zelfstandig werkwoord (zww)

- zijn, worden, blijven, blijken, lijken, schijnen, heten, dunken, voorkomen

- Kun je vaak niet uitbeelden.

- Hoedanigheid of eigenschap

Hij is dokter.
Sneeuwwitje is koningin geworden.

- alle andere werkwoorden

- Kun je vaak wél uitbeelden. 

- Handeling of plaats

Hij is buiten.
De koningin heeft me gebeld.

Hoe vind je de eigenschap?

Stel de vraag die je bij redekundig ontleden ook stelt om het naamwoordelijk deel van het gezegde te vinden:
wie/wat + gezegde + onderwerp?

Hulpwerkwoord (HWW)

- Kunnen met meerderen in een zin staan.
- Kunnen niet zonder een koningin.
- Zijn nooit het belangrijkste (werkwoord) in het verhaal.

Wie zou dat gedaan kunnen hebben? HWW - ZWW - HWW - HWW
Hij zou daar ziek geworden zijn. HWW - KWW - HWW

Voegwoorden (ns.vgw/os.vgw)

Het woord dat zinnen (of woorden) aan elkaar voegt. 

Nevenschikkend voegwoord
- verbindt twee gelijke delen met elkaar
- en, maar, of, want, dus

Onderschikkend voegwoord
- verbindt twee ongelijke delen met elkaar
- aangezien, als, dat, doordat, hoewel, mits, nadat, of, enz.

Aangezien we wilden winnen, stelden we de sterkste spelers op.

Hij is in gevaar, maar dat komt niet door jou en mij.