H4.1 Indeling in de levende natuur

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

H4.1 Indeling in de levende natuur

4.1.1 Je kunt het ordeningssysteem van organismen beschrijven en toepassen.

Het leven op aarde

• Leeftijd van de aarde: ~4,6 miljard jaar
• Eerste leven: Eencelligen in zee (~3,8 miljard jaar geleden)
• Eerste meercelligen: ~670 miljoen jaar geleden
• Oudste menselijke fossielen: ~5 miljoen jaar oud
• Biodiversiteit: >2 miljoen bekende soorten, 10-100 miljoen onbekende

Het leven op aarde

• Ordeningssysteem: Helpt bij studie en overzicht van soorten
• Systematiek & taxonomie: Ordenen, benoemen en verwantschap onderzoeken
• Moleculaire eigenschappen: DNA, eiwitten en membranen steeds belangrijker

Criteria voor indeling

Indeling van organismen:

• Moleculaire eigenschappen (DNA, eiwitten, membranen)
• Uiterlijke kenmerken (celtype, aantal cellen, celwand)
• Voedingswijze

Criteria voor indeling

Indeling op voedingswijze:

Autotrofe organismen:

• Maken organische stoffen uit CO₂, H₂O en mineralen
• Geen andere organismen als voedsel nodig
• Planten en cyanobacteriën (fotosynthese in bladgroenkorrels)

Heterotrofe organismen:

• Voedsel nodig van andere organismen
• Kunnen geen organische stoffen maken uit anorganische stoffen
• Voorbeelden: dieren, schimmels, meeste bacteriën

Criteria voor indeling

Opname van organische en anorganische stoffen uit het milieu

Organische stoffen:

• Afkomstig van organismen
• Grote, complexe moleculen (C, H, meestal O, soms N, P, S)
• Voorbeelden: eiwitten, vetten, koolhydraten (glucose: C₆H₁₂O₆)

Anorganische stoffen:

• Zowel in levenloze natuur als in organismen
• Kleine, eenvoudige moleculen
• Voorbeelden: CO, CO₂, H₂O, NaCl, O₂

Prokaryoten en eukaryoten

Drie domeinen van leven:

Prokaryoten (bacteriën & archaea):

• Eencellig, geen celkern
• DNA los in cytoplasma
  
• Kleine, eenvoudige cellen zonder organellen (wel ribosomen)
  

Eukaryoten (planten, dieren, schimmels)

• Cellen met celkern en organellen
• Planten: chloroplasten, celwand, mitochondriën
• Dieren: mitochondriën, geen celwand
• Schimmels: celwand, mitochondriën

Binas92A

Binas 79A

Binas 79B

Binas 79C

Binaire naamgeving

Indeling van organismen:

Rijk → Stam → Klasse → Orde → Familie → Geslacht → Soort

Stammen in het dierenrijk:

• Gewervelden
• Geleedpotigen
• Weekdieren

Geslacht (Genus):

• Bestaat uit verwante soorten met een gemeenschappelijke voorouder
• Organismen binnen een geslacht (genus) zijn nauwer verwant dan binnen een stam

Hoe kleiner de groep, hoe sterker de genetische verwantschap

Binaire naamgeving

Bestaat uit geslachtsnaam (hoofdletter) + soortaanduiding (kleine letter)

Eenduidigheid → Vermijdt verwarring door regionale namen

Universeel → Begrijpelijk voor wetenschappers wereldwijd

Classificatie & verwantschap → Laat verwantschap tussen soorten zien (Canis lupus vs. Canis familiaris)

Stabiel & tijdloos → Latijn verandert niet zoals gewone talen

Kort & gestandaardiseerd → Twee woorden i.p.v. lange beschrijvingen

En nu

• Wat: H4.1 opdr 1 t/m 8
• Hoe: werkboek
• Met wie: klasgenoot
• Hulp: klasgenoot / Nijhof
• Tijd: 75 min
• Klaar: herhaal H3.1 t/m 3.6