herhalen evolutie

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

herhalen evolutie

Fossielen

Fossielen komen veel voor. 

Met name van bepaalde soorten.

Alleen harde delen blijven bewaard. 

Sommige fossielen worden gidsfossielen genoemd. Met een gidsfossiel kun je een gesteentelaag dateren.

Hoe ontstaan fossielen?

- Verstening

- Verdroging

- Kou

- Lage pH

- Zuurstofgebrek

- Opsluiten in barnsteen

Fossielen ontstaan door remming afbraak door micro-organismen (reducenten), bijv door:

Oorzaken Fossilisatie

Verstening:

- Organische stoffen in harde delen zoals skelet, schelp of tanden worden vervangen door mineralen en verstenen onder druk (zand/slik of op de bodem rivier/zee) 

- Of er ontstaat een afdruk in steen. 

Onderzoek ouderdom

Fossielen in oude aardlaag: hoe oud is die laag?

Hoe oud zijn de fossielen die je daar vindt?

Aan de hand van gidsfossielen.

Bijvoorbeeld Trilobieten leefden 521 tot 250 miljoen jaar geleden. Verschillende soorten in verschillende periodes. Te gebruiken voor ouderdomsbepaling aardlaag. 

                                  -> relatieve ouderdomsbepaling

Onderzoek ouderdom

Hoe oud is het echt? -> Absolute ouderdomsbepaling

Met behulp van isotopen. Isotopen zijn verschillende versies van een element met een verschillende atoommassa (gewicht).

Doordat sommige isotopen radioactief zijn vervallen ze en verdwijnen ze.

De halveringstijd is de tijd die het kost om de helft van de radioactieve atomen te laten vervallen.

Onderzoek ouderdom

Bijvoorbeeld koolstof. Dit element komt in de natuur in verschillende vormen voor: ¹²C (veel) en ¹⁴C (heel weinig). 

¹⁴C is iets zwaarder dan ¹²C en is radioactief. Dit betekent dat het niet stabiel is en langzaam vervalt van ¹⁴C naar ¹⁴N (stabiel stikstof) waarbij straling vrijkomt.

De halveringstijd van ¹⁴C is ongeveer 5700 jaar.

verschillende vormen van mutaties

geslachtelijke voortplanting

levert recombinatie = random combinatie chromosomen doorgeven

In een populatie is er veel genetische variatie.

Alle verschillende allelen in een populatie = genenpool

Aanpassen

Populaties veranderen omdat ze zich aanpassen aan de omgeving:

survival of the fittest. oftewel natuurlijke selectie

Hiervoor is dus variatie nodig en selectiedruk.

1 individu kan niet evolueren

1 soort wel

Verandering?

Als een populatie verandert (evolueert) kan er sprake zijn van evolutie: aanpassing/adaptatie.

Als populatie geissoleerd is kan nieuwe soort ontstaan.
(bijv. darwinvinken)

Een eigenschap levert voordeel op voor overleving of voortplanting.

Verandering?

Bijzondere vorm van natuurlijke selectie is seksuele selectie.

Interseksuele selectie: vrouwtjes selecteren mannetje op aantrekkelijke eigenschappen.

Intraseksuele selectie: mannetjes vechten onderling. De sterkste meeste kans op voorplanting.

Dit verklaart verschillend uiterlijk man - vrouw.

Verandering?

Als een populatie verandert (evolueert) kan er ook sprake zijn van toeval. 

Dit gebeurt bij genetic drift.

Heeft niet te maken met selectie of fitness van deze populatie. Geen evolutie, maar toeval.

Verandering?

Als een populatie verandert (evolueert) kan er sprake zijn van evolutie: aanpassing/adaptatie.

Het kan ook menselijke bemoeienis zijn:

kunstmatige selectie.

Heeft niet te maken met selectie of fitness van deze populatie. Geen evolutie.

Soortsvorming: Hoe ontstaan soorten?

Als twee populaties van dezelfde soort van elkaar gescheiden raken en daardoor niet meer onderling voortplanten (reproductieve isolatie)

dan kunnen deze populaties genetisch zo van elkaar gaan verschillen (door mutaties én selectiedruk) dat ze samen geen vruchtbare nakomelingen kunnen krijgen

-> Er zijn twee nieuwe soorten ontstaan.

Biodiversiteit en evolutie

Bij een grote biodiversiteit (= veel verschillende soorten en veel genetische variatie) is er een grotere kans dat er soorten/individuen overleven als de omstandigheden veranderen 

--> Leg uit?

Eilandtheorie

Grootte van het eiland beïnvloedt de snelheid van uitsterven.

Klein eiland: weinig ruimte -> veel concurrentie -> soorten sterven sneller uit.

Groot eiland: veel ruimte -> minder concurrentie -> soorten sterven minder snel uit.

Groene lijnen in de grafiek.

Eilandtheorie

Afstand van het eiland tot het vaste land (bron van migratie)

Dichtbij: veel migratie 

Ver weg: weinig migratie 

Meer bij groot eiland dan bij klein eiland door meer beschikbare ruimte.

Rode lijnen in de grafiek.

eerste leven

aarde 4,6 miljard jaar oud

eerste organisme 3,5 miljard jaar geleden

vb eerste eencellige: cyanobacteriën

oeratmosfeer: methaan, waterstof amoniak geen zuurstof

door chemische reactie ontstonden organische stoffen, kwam terecht in water: oeroceanen

celmembraan ontstond door vetten

endosymbiosetheorie

creationisme

Christenen, joden en moslims hebben een andere verklaring voor het ontstaan van leven: God heeft alles gemaakt. De opvatting dat een bovennatuurlijke schepper het leven geschapen heeft, heet

creationisme.

verwantschap bepalen

bouw en vorm vergelijken

soms lastig

homoloog: zelfde bouw andere functie

analoog: zelfde functie andere manier van ontstaan

Aflezen stamboom

In de stamboom hiernaast krijg je wel informatie over de tijd.

Bijvoorbeeld:

De gemeenschappelijke voorouder van beren en walrussen leefde ruim 25 miljoen jaar geleden.

Walrussen en zeeleeuwen zullen meer verwant zijn omdat hun voorouder maar 5 miljoen jaar geleden leefde.