formuleren dat/als, samentrekking, beknopte bijzin, onjuist begrenzen

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Terugblik vorige les

Incongruentie opdr. 11, p. 139

• Lesdoelen

Je herkent een dat/als-constructie in de zin en kunt deze verbeteren.

Je herkent een foutieve samentrekking in de zin en kunt deze verbeteren.

Je herkent een foutieve beknopte bijzin en kunt deze verbeteren.

Je herkent een zin die onjuist begrensd is en kunt deze verbeteren.

dat/als-constructie

We vinden het niet mooi als de woorden 'dat' en 'als/wanneer/indien' naast elkaar staan. Je kunt dit eenvoudig oplossen door de bijzin te verplaatsen. 

1) zoek de 'als-zin' op

2) verplaats deze bijzin naar het einde van de zin

Hoe kun je deze dat/als-constructie verbeteren?

Hoe verbeter je de volgende zin?
Ik durf te wedden dat als de leerlingen alle opgaven maken, ze de stof goed begrijpen.

Oefen de dat/als-constructie met opdracht 12, p. 141 

Bespreken opdr. 12

Foutieve samentrekking

Samentrekking is een manier om niet te hoeven herhalen wat je al eerder hebt geschreven. Je kunt soms woorden, woordgroepen of zinsdelen weglaten. Een bruikbaar middel dus om de vaart in je tekst te houden en nodige herhalingen te voorkomen.

Als in een samengestelde zin dezelfde woorden twee keer voorkomen, kun je de woorden meestal de tweede keer weglaten.

Wat is een samengestelde zin?

Een samengestelde zin is een zin die...

 samentrekking

Als je in een zin bepaalde woorden steeds herhaalt, wordt de zin saai. Daarom mag je in sommige gevallen bepaalde woorden weglaten.  Dat noem je 'samentrekking'. 

Je mag dat alleen niet in alle gevallen doen.

Goed of fout?

De verslagen ontvingen wij vandaag en zullen direct worden voorgelezen.

1. goed
2. fout

fout in grammaticale functie

De verslagen (lv) ontvingen wij vandaag en de verslagen (o) zullen direct worden voorgelezen.

Goed of fout?

Ik houd heel erg van dieren, maar mijn zusjes niet.

1. goed
2. fout

fout in vorm (getal)

Ik (enkv) houd heel erg van dieren, maar mijn zusjes (mv) houden niet van dieren.

Goed of fout?

Hij maakt altijd zijn huiswerk, want graag een goede indruk.

1. goed
2. fout

fout in de betekenis

Hij maakt altijd zijn huiswerk, want hij maakt graag een goede indruk.

Dus aan welke voorwaarden moet je voldoen aan je delen van een zin samentrekt?

drie voorwaarden voor een samentreking

1. grammaticale functie moet gelijk blijven

2. vorm van de weggelaten vorm moet gelijk blijven (enkelvoud en meervoud bijvoorbeeld)

3. Betekenis moet gelijk blijven

15 min.in break-out rooms

Maak  opdr. 13, p. 143 

Eerder klaar? maak dan ook opdr. 14. 

Op welke manier kan ik een foutieve beknopte bijzin en onjuiste begrenzing voorkomen?

Hoofdzin of bijzin?

Een zin kan enkelvoudig (één persoonsvorm) of samengesteld (meerdere persoonsvormen) zijn.  Als een zin samengesteld is, kan deze bestaan uit twee hoofdzinnen of een hoofdzin en een bijzin.

Hoe herken je een hoofdzin? De pv en het ow staan naast elkaar.

Hoe herken je een bijzin? Je kunt nog iets tussen het ow en de pv zetten.

Voorbeeld: Als ik nieuwe schoenen koop (bz), wil ik ze meteen aan (hz).

(Foutieve) beknopte bijzin

Bij een beknopte bijzin ontbreken de persoonsvorm en het onderwerp. Er is wel een verzwegen onderwerp. Dat is eigenlijk een onderwerp dat niet genoemd wordt. Het verzwegen onderwerp moet hetzelfde zijn als het onderwerp van de hoofdzin, anders klopt de zin niet.

1. Wachtend op de bus, hielden ze elkaars hand vast. GOED

2. Na koffie gedronken te hebben, reed de bus verder. FOUT

Als een beknopte bijzin niet klopt (omdat het ow in de hoofd- en bijzin niet hetzelfde zijn), is er sprake van een foutieve beknopte bijzin.

3 soorten

1.   Met een voltooid deelwoord:

Eindelijk in Bethlehem gearriveerd, bleken alle herbergen vol te zijn

Eindelijk in bethlehem gearriveerd, zagen de reizigers dat alle herbergen vol waren.

 

2.   Met een onvoltooid deelwoord

Werkend aan de lastige opgaven, ging de saaie wiskundeles snel voorbij.

Werkend aan de lastige opgaven, vond Ellen de saaie wiskundeles snel voorbij gaan.

3. Met te + hele werkwoord

Het licht viel zomaar uit, na met het nieuwe koffiezetapparaat drie kopjes te hebben gezet.

Na met het nieuwe koffiezetapparaat drie kopjes koffie te hebben gezet, merkte ik dat het licht zomaar uitviel.

Goed of fout?
1. Op onze vakantiebestemming aangekomen, vielen de mussen van het dak.

1. goed
2. fout

Goed of fout?
2. Liggend in zijn hangmat, las Johan het dagblad.

1. goed
2. fout

Goed of fout?
3. Na het licht te hebben uitgedaan, was het pikdonker.

1. goed
2. fout

Maak opdracht 15, p. 145 

Antwoorden 15

1 A Backpackend door Australië zocht Tim naar ‘de stad’ waarvan hij gedroomd had.

2 B Door deze platen van travertijn helemaal glad te schuren maakt de steenhouwer ze geschikt voor vensterbanken en gevelbekleding.

3 B Na als acteur vele successen gevierd te hebben bleek Jeroen Krabbé ook als schilder veel belangstelling te wekken.

4 A Hard werkend aan haar scriptie had Denara niet in de gaten dat het al na laat  was.

5 B Eindelijk eerste geworden mocht de marathonloper zijn naam op de zilveren beker onder die van zijn voorgangers laten graveren.

Onjuiste begrenzing

Het begrenzen van zinnen kan op twee manieren verkeerd gaan:

1.   Soms staat een zinsdeel los dat eigenlijk deel uitmaakt van een grotere, samengestelde zin

 2.   Soms worden twee zelfstandige zinnen ten onrechte aan elkaar geplakt

Voorbeelden

Ik sta in de file. Waardoor ik waarschijnlijk niet op tijd kom.

Nederlandse studenten kunnen steeds gemakkelijker geld lenen bij DUO en particuliere banken, daardoor raken ze echter steeds vaker diep in de schulden, dat kan in hun latere leven tot problemen leiden.

Huiswerk

- Opdracht 17 en 18 maken (blz. 145 en 147)