Hoofdstuk 7 Samenwerken 5H6V4V

• Economie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5

Hoofdstuk 7

Domein Samenwerken en onderhandelen

Samenwerken

Het gevangenendilemma

Twee mensen worden opgepakt voor een gezamenlijke roofoverval. Ze worden meteen apart gezet en verhoord. Zonder overleg met elkaar moeten ze  beslissen of ze bekennen of zwijgen. 

• Bekennen ze allebei, dan krijgen ze allebei 5 jaar gevangenisstraf. 
• Zwijgen ze allebei, dan krijgen ze allebei 1 jaar gevangenisstraf. 
• Bekent de één en zwijgt de ander, dan is de bekenner vrij en de zwijger krijgt 10 jaar gevangenisstraf en andersom. 
• Doordat je niet met elkaar mag praten beken je allebei. Het was beter geweest als je allebei had gezwegen. 

Het gevangenendilemma

Een keuzesituatie die voor rationeel handelende partijen een niet-optimale uitkomst oplevert. 

Je streeft naar een zo goed mogelijk resultaat voor jezelf, ongeacht de keuze van de ander. Voor beiden leidt dit tot een slechter resultaat dan wanneer zij hadden samengewerkt. 

Het gevangendilemma

- Je kunt niet overleggen met elkaar. 

- Het betreft een simultane beslissing (=gelijktijdig). 

- Je kiest voor de dominante strategie: de keuze die je maakt zonder overleg met elkaar. 

- er met overleg een betere uitkomst (optimale strategie) voor beide partijen te behalen valt

Imperfecte informatie

Je weet niet welke beslissing de ander heeft genomen. Dus je beschikt niet over alle informatie. Op basis hiervan neem je vaak niet de meest optimale beslissing. 

Voorbeeld in een beslisboom

Voorbeeld in een matrix

Dominante strategie 

Een speler heeft een dominante strategie wanneer hij, ongeacht wat de ander doet, steeds kiest voor dezelfde actie die hem het beste resultaat oplevert.

Het nash-evenwicht​

Wat is het nash-evenwicht?

Een Nash-evenwicht is een situatie binnen de speltheorie waarbij geen enkele speler zijn opbrengst kan verbeteren door eenzijdig een andere keuze te maken.​

Pareto-optimum

Situatie waarin niemand zijn positie kan verbeteren zonder dat dit ten koste gaat van een ander. 

In het voorbeeld van het gevangendilemma zou dat 'zwijgen-zwijgen' zijn. 

Nash-evenwicht 

Voorbeeld
uit de praktijk

Het nash-evenwicht​

Hoe bepalen we het nash-evenwicht?​

Gebruik pay-off matrix (opbrengstenmatrix):

Het nash-evenwicht​

STEL: AH kiest voor geen prijsverlaging. Wat zal Jumbo kiezen ?

Het nash-evenwicht​

STEL: Jumbo kiest voor geen prijsverlaging. Wat zal AH kiezen ?

Het nash-evenwicht​

STEL: AH kiest voor wel prijsverlaging. Wat zal Jumbo kiezen ?

Het nash-evenwicht​

STEL: Jumbo kiest voor wel prijsverlaging. Wat zal AH kiezen ?

Het nash-evenwicht​

Nash-evenwicht: geen enkele speler kan een beter resultaat behalen door eenzijdig de keuze te veranderen. 

________                   ________

________

________

Nash-evenwicht: geen enkele speler kan een beter resultaat behalen door eenzijdig de keuze te veranderen. 

Dus we moeten controleren:​

Wat gebeurt er als de AH zijn keuze verandert?​

Wat gebeurt er als de Jumbo zijn keuze verandert?

Gegeven is de volgende spelsituatie:

Gegeven is de volgende spelsituatie:

a) Wat is de waarschijnlijke uitkomst van deze situatie?

Gegeven is dezelfde spelsituatie:

b) Is het Nash-evenwicht optimaal. Leg uit.

c) Welke drie veronderstellingen zijn er bij een gevangendilemma?

Beslissingen

Eenmalig of lange termijn --> de beslissing zal heel anders kunnen uitvallen. 

Eigen belang vs samenwerken

• Coöperatief of non-coöperatief
• Zelfbinding - bij beslissing rekening houden met de ander
• Reputatie - hoe denkt iemand over je? 
• Sociale normen - wat is aanvaardbaar? 

Beslissingen

• Simultane beslissing - de beslissing wordt gelijktijdig genomen. Vb. gevangendilemma
• Sequentiële beslissing - de beslissing wordt na elkaar genomen. Vb. schaakspel
  (je houdt rekening met toekomstige beslissingen van de ander). 

Prijzenoorlog

Zelfstudie

VWO: paragraaf 7.3 

Havo: Paragraaf 7.4

Individuele goederen

Producten die kunnen worden gesplitst in individueel leverbare eenheden. 

Voorbeeld: blikje cola, vliegticket, fiets

Collectieve goederen

Niet uitsplitsbaar in individueel leverbare eenheden. Niemand kan voor gebruik worden uitgesloten. 

Voorbeeld: brug, dijk, straatverlichting

Meestal betaalt de overheid

Collectieve goederen

Geen marktwerking

Niemand zou geld betalen om de Afsluitdijk aan te leggen. 

Gevangendilemma: betaalt de een wel en de ander niet, dan gaat de betaler er in inkomen op achteruit. De niet-betaler ('free-rider') kan wel gebruik maken van de Afsluitdijk, maar gaat er in inkomen niet op achteruit. 

Oplossing: Betaling met belastinggeld (collectieve dwang). 

Externe effecten

Effecten veroorzaakt door productie/consumptie die niet in prijs van producten is opgenomen. 

Voorbeeld in het boek: lozing in water van een bedrijf, dat moet worden gereinigd door de ander. 

Coasetheorema (6VWO)

Coase ziet negatieve externe effecten als marktfalen. Er wordt in de prijsstelling geen rekening gehouden met de maatschappelijke kosten. Verooraakt door het ontbreken van eigendomsrechten en vrije marktwerking. Door dat te formuleren kunnen de kosten van externe effecten deel uitmaken van de prijsvorming. 

Hoofdstuk 8 Onderhandelen

8.1 Onderhandelingsvoorwaarden

Marktvormen en marktmacht

Onderhandeling

Surplus

Beroving

Verzonken kosten

Marktvormen

• Monopolie: Aanbieder stelt zelf zijn prijs vast
• Oligopolie: Partijen houden bij prijsstelling rekening met elkaar.
• Monopolistische concurrentie: Invloed op prijsstelling door 'heterogene' producten. 
• Volledige mededinging: Individuele aanbieders hebben geen invloed op de prijs. 

Onderhandeling

Proces waarbij twee of meer partijen proberen om tot een gezamenlijke overeenkomst te komen. 

Afhankelijk van de hoeveelheid aanbieders in een markt. 

Surplus

• Producentensurplus: producenten willen het liefst een zo hoog mogelijke prijs. Maximalisatie tussen de prijs die hij krijgt en hij er minimaal voor wil hebben [MK] (verkoopbereidheid)

• Consumentensurplus: consument betaalt het liefst zo min mogelijk. Maximalisatie tussen de prijs die hij betaalt en wat hij ervoor wil betalen (=betalingsbereidheid). 

Relatiespecifieke investering

Investering agv een tussen twee partijen afgesloten contract.

Je bent afhankelijk geworden van deze partij. Bijv. nieuwe keuken, huis bouwen. 

Beroving: als de partij misbruik maakt van je afhankelijkheid. 

Verzonken kosten

Kosten die zijn gemaakt en niet kunnen worden terugverdiend. 

Je moet nu beslissen of je rekening met deze kosten houdt. Soms doe je dat wel, maar maak je uiteindelijke en betere beslissing als je ze als buiten beschouwing laat. 

8.2 Loonvorming

Arbeidsmarkt

Geheel van vraag en aanbod naar arbeid. 

Loon is de beloning (inkomen) voor de (productie)factor arbeid

Beroepsbevolking

Vraag en aanbod van arbeid

Wie bepaalt het aanbod van arbeid

1. de ondernemingen
2. de beroepsbevolking

Hoe weet je hoe groot de vraag naar arbeid is?

1. Aantal werklozen
2. Aantal vacatures

Verschil tussen werkgelegenheid in personen en arbeidsjaren?

Loonvorming

• In loondienst: arbeidsovereenkomst - bepaald werk verrichten tegen een bepaalde betaling. 
• Burgerlijk wetboek: rechten en plichten werkgevers en werknemers
• Primaire en secondaire arbeidsvoorwaarden
• Einde arbeidsovereenkomst
• Obv vraag en aanbod ontstaat evenwichtsloon

Wat heeft invloed op de hoogte van het evenwichtsloon?

Minimumloon

• Dit loon heeft de hoogte van een bedrag dat als sociaal aanvaardbaar wordt gezien. 
• Je grijpt in op een markt van vraag en aanbod. 
• Wat is dan het gevolg als het minimumloon te hoog wordt gesteld? 
• In welke situatie leidt dit tot een groter probleem: laag of hoog conjunctuur en waarom? 

Noem een oorzaak van neerwaartse loonstarheid

Loonstarheid

• Tijdens een laagconjunctuur (recessie bijv) is er vaak veel werkloosheid (gedaalde vraag naar goederen en diensten
  --> productiedaling --> stijging werkloosheid). 
• In normale vraag en aanbodsituatie zouden de lonen dalen.
• In werkelijkheid grote weerstand op de verlaging van lonen.  Tevens gemaakte afspraken, waaronder CAO. Of regels zoals minimumloon. 
  

Loononderhandelingen

Centraal akkoord - overeenkomst tussen werkgevers- en werknemersorganisaties over arbeidsvoorwaarden en sociaal economische vraagstukken.

Basis voor CAO-onderhandelingen.  

Loonruimte = marge waarbinnen een loonstijging besproken kan worden. 

CAO

Collectieve arbeidsovereenkomst - overeenkomst over de voorwaarden waaronder arbeid wordt verricht. 

Vakbonden sluiten de lonen af namens de werknemers. 

Ondernemingen moeten de afspraken over de loonkosten en andere zaken, zoals veiligheid (arbo) naleven. 

Loonruimte

Stijging reële arbeidsproductiviteit = 

stijging arbeidsproductiviteit en inflatie

Zie voorbeeld boek blz. 60

Nominale en reële  loonstijging

• Nominale loonstijging = toename van loon uitgedrukt in geld. 
• Reële loonstijging = loonstijging gecorrigeerd voor inflatie. 
• Vaak koppeling loonstijging aan ontwikkeling prijspeil. Dit heeft prijscompensatie (koopkracht in tact houden). 
• Initiële vs incidentele loonstijging

Loonstijging

Reële loonindex = 

(index nominale loon / index algemeen prijspeil) x 100