5.3 De kerkhervorming

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Leerdoelen

• Je kunt de kritiek van Luther en Calvijn op de Kerk beschrijven en verklaren.
• Je kunt beschrijven welke tegenmaatregelen de kerk nam ten aanzien van de hervormers.
• Je weet welke gevolgen de kerkhervorming had voor de maatschappelijke en politieke situatie in Europa.

Kenmerkende Aspecten

• De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West- Europa tot gevolg had.
  

De Kerk rond 1500

• Aan het einde  van de ME had de Kerk veel macht over de bevolking en de politiek.
• Mensen die zich aan de macht van de Kerk probeerden te onttrekken werden ketters genoemd.
• De paus was de leider van de christelijke Kerk, en werd gezien als de plaatsvervanger van Jezus op aarde.
• Naast religieuze macht had de Kerk ook wereldlijke macht, ze vochten oorlogen uit en hadden de leefstijl van koningen en rijke adel.

De Kerk rond 1500

• De paus had opdracht gegeven tot de bouw van de nieuwe Sint Pieter in Rome. Deze kerk werd gefinancierd door middel van aflaten.
  
• De leefwijze van de paus en hoge geestelijken stond ver af van de soberheid die de Kerk verkondigde en dit leidde dan ook tot kritek op de Kerk.

Middeleeuwse Sint- Pieter

Huidige Sint- Pieter

Luther: van hervorming naar splitsing

• De Duitse monik Maarten Luther had grote kritiek op de Kerk. Met 95 stellingen ondersteunde hij deze kritiek.
• Veel stellingen gingen over de aflaathandel, de luxe levenstijl van de geestelijken, verkoop van kerkelijke ambten en de geringe geloofskennis bij priesters.
• Dankzij de uitvinding van de drukpers konden de ideeën van Luther snel worden verspreid.
• Luther wilde met deze hervorming of reformatie  de fouten van de Kerk rechtzetten.

Luther: van hervorming naar splitsing

• Luther was ervan overtuigd dat een gelovige genoeg had aan de Bijbel, dit was immers het woord van God.
• Priesters en andere geestelijken waren dus niet nodig.
• Luther wilde dat tijdens de kerkdiensten de volkstaal werd gebruikt (ipv Latijn).
• Luther vertaalde de Bijbel in het Duits.
• De paus bestreed Luthers ideeën en deed hem in de Kerkelijke Ban. Luther was hiermee uit de Kerk gestoten.

Maarten Luther

Aflatenhandel

Luther: van hervorming naar splitsing

• Keizer Karel V deed Luther in de rijksban, omdat hij bang was voor godsdienstoorlogen. Hij zag deze als een bedreiging van de eenheid in zijn rijk.
• Deze rijksban hield in dat Luther vogelvrij werd verklaard.
• Luther en zijn aanhangers zagen zich genoodzaakt om eigen kerkgenootschappen te starten. Hierbij kregen ze steun van verschillende Duitse keurvorsten.
• Wat begon als een hervorming eindigde als een kerksplisting.

Godsdienstoorlogen in het Heilige Roomse Rijk

• Steeds meer steden en vorsten gingen in het Heilige Roomse Rijk over tot het Lutheranisme.
• Naast religieuze motieven hadden ze ook financiële motieven, men kon namelijk bezittingen van de Kerk afnemen en eventueel weer herverdelen.
• Deze ontwikkelingen zorgden voor een "Boerenoorlog" tussen de Lutherse vorsten en de vorsten die trouw waren gebleven aan de katholieke kerk (waaronder keizer Karel V).

Godsdienstoorlogen in het Heilige Roomse Rijk

• Na jaren van oorlog voeren kwam in 1555 de Augsburgse Religievrede tot stand.
• Daarin werd geregeld dat de vorst het geloof van zijn gebied bepaalde. Dat hield in dat je als bewoner dat geloof aannam of moest verhuizen naar een vorstendom waar je jouw geloof mocht uitoefenen.
• Karel V zag deze vrede als een nederlaag en trad af.

Calvijn verschilt van Luther

• In Frankrijk kregen de ideeën van Calvijn veel aanhang.
• Volgens Calvijn was bij de geboorte al bepaald of je naar de hemel ging.
• De taak van geestelijken was dus niet om te bidden voor een plekje in de hemel, maar ze moesten de Bijbel  en het geloof in begrijpelijke taal uitleggen.
• Een kerkgebouw moest sober zijn , niets mocht afleiden van het woord van God.

Calvijn verschilt van Luther

• Calvijn vond ook dat als een vorst zich niet hield aan Gods regels, dan mocht het volk deze vorst afzetten.
• Luther vond dit onzin, vorsten werden immers door God gekozen en daarom moesten zij altijd worden gehoorzaamd.
• In Frankrijk werden aanhangers van Calvijn Hugenoten genoemd. 
• In 1598 werd het Edict van Nantes uitgevaardigd, Dit hield in dat alle Fransen gewetensvrijheid kregen. Dit gold ook voor de  Hugenoten.

De contrareformatie

• De reactie van de katholieke kerk op de reformatie, was de contrareformatie. De opleidingen en de eisen aan priesters werden verbeterd en aangescherpt.
• Maar niet alle kritiek werd aangepakt. 
• De Vulgaat bleef de officiële Bijbel (ondanks de geconstateerde fouten). 
• Alle tradities bleven bestaan, bv aflaten, relieken en heiligenverering.
  
• De Kerk bleef hard optreden tegen protestanten.
• Ze werden verhoord en gestraft door de inquisitie,straffen waren vaak de brandstapel.

Examenvraag

Een bewering:

De afspraak 'cuius regio eius religio' uit de Vrede van Augsburg maakte
duidelijk dat het beleid van keizer Karel V in het Duitse rijk mislukt was. 

3p  Licht deze bewering toe door aan te geven:

 wat de godsdienstpolitiek van Karel V inhield en

 wat de afspraak uit de Vrede van Augsburg inhield en

 waardoor deze afspraak voor Karel V betekende dat zijn beleid mislukt

was.

Examenvraag

In 1521 werden op de Rijksdag in Worms de boeken van Luther verboden

omdat zijn opvattingen een politieke bedreiging vormden voor het beleid

van Karel V.

2p Leg dit uit door:

 een opvatting van Luther te noemen en

 aan te geven waardoor deze opvatting een politieke bedreiging

vormde voor het beleid van Karel V. 

Examenvraag

In 1562 werd de eerste druk uitgegeven van de protestantse

'deux-aesbijbel'. Deze Nederlandstalige bijbel werd gedrukt in Emden, in

Noord-Duitsland.

Dat de bijbel in Emden kon worden gedrukt, was het gevolg van de

afspraak over de godsdienstpolitiek uit 1555 die Karel V maakte met de

Duitse vorsten.

3p Noem deze afspraak en geef aan waardoor het drukken van deze bijbel

daardoor wel mogelijk werd in Emden, maar niet in de Nederlanden. 

Examenvraag

In de zestiende eeuw kregen de ideeën van Calvijn in de Nederlandse

gewesten meer aanhang dan de ideeën van Luther.

3p Geef aan:

 welke opvatting Luther had over gehoorzaamheid aan de overheid en

 welke opvatting Calvijn hierover had en

 wat dit betekende voor de Opstand