4H thema 7 BS 2

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Populaties

4 havo

Thema 7

Basisstof 2

Vandaag

Leerdoelen:

• Je kunt binnen een ecosysteem vormen van concurrentie en coöperatie onderscheiden
• Je kunt de dynamiek en het evenwicht in een ecosysteem beschrijven

Programma:

1. Korte herhaling 7.1
2. Concurrentie en coöperatie
3. Populatiedynamiek
4. Zelf werken

Wat is ecologie?

1. Het deel van biologie dat de opbouw van organismen onderzoekt.
2. Het deel van biologie dat gaat over voortplanting.
3. Het deel van de biologie dat relaties tussen organismen en hun milieu onderzoekt.
4. Het deel van biologie dat gedrag onderzoekt

Door klimaatverandering warmt de zee op. Voor sommige organismen wordt de temperatuur op een bepaalde plek onaangenaam. Wat verandert er voor vissen?

1. Het tolerantiegebied verschuift
2. Het verspreidingsgebied verschuift

1. Welke abiotische en biotische factoren spelen een rol in het leven van deze hagedis? 2. Zou een zandhagedis (een in Nederland voorkomende hagedis) onder dezelfde omstandigheden kunnen leven? Leg uit waarom wel/niet.

Deze venusvliegenvangers leven op bodems met weinig voedingsstoffen. Zouden deze planten een groot of klein wortelstelsel hebben? Leg uit.

Wat zouden redenen kunnen zijn voor competitie binnen populaties?

Concurrentie binnen een populatie

Bij soorten die in groepen leven en soorten die individueel leven. Redenen:

•  beschikbaarheid van bronnen: licht (planten), voedsel en ruimte
• partner

Dit heeft tot gevolg dat alleen de best aangepaste individuen zich voort kunnen planten (natuurlijk selectie).

Territorium

Als je een kater of reu hebt, herken je het misschien: territorium afbakenen door te sprayen of plassen. 

In het wild zorgt het hebben van een territorium ervoor dat  soortgenoten uit een gebied geweerd worden. Dit kan verschillende functies hebben:

• Veiligstellen van voedsel (territorium is dan jachtgebied). 
• Veilig groot brengen van jongen.
• Voorkomen dat andere mannetjes met je partner paren.

De grote van een territorium is soortafhankelijk, net als de hoeveelheid mannetjes die in één territorium kunnen leven.

Wat zijn redenen voor organismen om samen te werken?

Samenwerking binnen een populatie

Samenwerking in populaties kan handig zijn omdat: 

• bescherming tegen predatoren (roofdieren)  
• bescherming tegen extreme abiotische factoren (bijv. pinguins die tegen de kou in de winter als één grote groep bij elkaar staan) 
• maakt het vangen van een prooi gemakkelijker (bijv. bij wolven). 
• paarvorming voor voortplanting

Relaties tussen soorten

Individuen van verschillende soorten kunnen langdurige relaties met elkaar onderhouden

= Symbiose

Welk voordeel heeft deze samenwerking voor de clownvis? En voor de zeeanemoon?

Mutualisme

Beide soorten hebben voordeel van de symbiose (samenlevingsvorm)

+/+ 

Voorbeelden:

• Korstmos: Schimmel + algen
• Impala en oxpecker
• Anemoon en clownvissen
• De bloemetjes en de bijtjes

Commensalisme

Ene individu heeft voordeel de ander geen voordeel of nadeel

+/0

Voorbeelden:

• zeepokken op een walvis
• vissen meezwemmend met een haai

Parasitisme

Ene individu heeft nadeel en de ander een voordeel

+/-

De parasiet leeft op of in de gastheer

Voorbeelden:

• mier en schimmel
• muggen en mensen
• parasitaire planten

Veel kinderen op de basisschool krijgen last van hoofdluis. Welk type symbiose is dit?

1. Mutualisme
2. Commensalisme
3. Parasitisme

Biologisch evenwicht

= de grootte van een populatie schommelt altijd rond een bepaalde evenwichtswaarde.

Of een populatie groeit of krimpt is afhankelijk van de abiotische en biotische factoren (afb. 10).

Exoten

Soms kunnen uitheemse soorten een ander gebied binnendringen.

Als er geen natuurlijke vijand is, kan de soort zich ontzettend snel vermeerderen! Zo komen inheemse soorten soms in gevaar.

De wolf lijkt zich te vestigen in Nederland. Zou je de wolf kenmerken als een exoot?

Draagkracht

Maximale populatiegrootte die over langere tijd in een ecosysteem gehandhaafd kan worden.

Verschillende mogelijke uitkomsten van overschrijden draagkracht:

1: Biologisch evenwicht

2: Biologisch evenwicht bij kleinere populatie

3: Populatie stort in en herstelt niet

Vond je dit een fijne manier van werken?

Ja, ik wil dit vaker zo doen.

Maakt me niet zoveel uit.

Nee, ik wil traditionele klassikale lessen.

Heb je nog vragen?

Zelf werken

Lezen

Thema 6 BS 2 (blz.130 t/m 133)

Maken + nakijken

Test jezelf 7.1

Opdrachten 7.2 opdr. 8 t/m 12

Kun je:

• uitleggen wat een biologisch evenwicht is?
• uitleggen hoe soorten afhankelijk zijn van elkaar voor voedsel, een schuilplaats en voortplanting?