Los- of aaneenschrijven

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 2

Welkom 2G

Spelling

Losschrijfziekte

Nederlands

Lesprogramma

1. Bespreken lesdoelen
2. Intro opdracht
3. Uitleg - opdracht - uitleg.
4. Opdrachten maken
5. Lesafsluiting

Leerdoelen

Aan het eind van deze les...

• weet je waarom er zoveel fouten worden gemaakt met het los- of aanschrijven van woorden.

• kun je herkennen en uitleggen welke verschillende soorten samenstellingen er zijn.

• kun je bij een gegeven tekst aangeven of alle woorden die aaneengeschreven moeten zijn ook aangeschreven zijn.

• kun je bij het schrijven van een tekst de juiste samenstellingen maken/gebruiken.

Aan de slag!

• Maak opdracht 1A (indiviudeel) en 1B (in duo's)

Bespreek de opdracht en schrijf een aantal gemaakte samenstellingen op het brod. 

Onjuist spatiegebruik

Bij het maken van samenstellingen kan een onjuiste spatie voor een betekenisverandering zorgen:

• een lange afstandloper is een meter of twee lang
• een langeafstandloper loopt een marathon
  
  
• rodewijnglazen - een rodewijnglas: het glas is bedoeld voor rode wijn
• rode wijnglazen - een rood wijnglas: het glas is rood

Die betekenisveranderingen zijn fout en verwarrend, maar soms zijn ze ook gewoon erg grappig.

Oorzaken onuiste spatiegebruik

• We passen de Engelse taalregels steeds vaker toe op Nederlandse woorden. Daarom noemen wij de neiging om alle woorden los van elkaar te schrijven de Engelse ziekte.
  
  
• We kennen de regels en soorten samenstelling niet.
  
  
• Digitale spellingcontroles herkennen de spatie niet als fout. 
  

Een advertentie van een beveiligingsbedrijf. Het bedrijf verkoopt mistbeveiliging (een soort mist die bewegingen waarneemt en een alarm in werking stelt). Ze schrijven het echter als mist beveiliging, dat betekent dat er geen beveiliging is.
Onder de Nederlandse tekst zie je een Engelse tekst. In het Engels komen samenstelling niet/amper voor en is fog security de juiste schrijfwijze. De regels van het Engels zijn ook bij de Nederlandse en Duitse tekst toegepast. In het Duits geldt ook de regel dat je het woord aan elkaar moet schrijven indien mogelijk. 

Aan de slag!

• Maak opdracht 2A (indiviudeel) en 2B (in duo's)

Leerlingen maken zelf samenstellingen en zoeken naar de kenmerken.

Bespreek de uitkomsten en schrijf de kenmerken op het bord.

Samenstelling

• Een samenstelling is een woord dat bestaat uit twee of meer andere woorden die ook los voor kunnen komen.

• Alle samengestelde woorden schrijf je aaneen.

• Je kunt eindeloos blijven combineren bij het maken van samenstellingen:
  slingeruurwerkonderdelenspecialist, bungalowtentharingenzak, coronasteunmaatregelenpakketvoorwaarden
  
  
• Soms levert een samenstelling spellingproblemen op: tussen -n, tussen -s, gelijke letters achter elkaar die je meestal niet apart uitspreekt.

 

Aan de slag!

• Maak opdracht 3A (indiviudeel) en 3B (in duo's)

Leerlingen maken zelf samenstellingen en zoeken naar de kenmerken.

Bespreek de uitkomsten en schrijf de kenmerken op het bord.

Tussenletters bij samenstellingen

• De -s- schrijf je als je die hoort. Let op: als het tweede woord ook met een s- begint krijg je een verdubbel je de -s- en krijg je -ss-. Bij twijfel kan je het twee woord vervangen voor een woord dat niet met een s- begint. 

• De -en- schrijf je als het linkerdeel van de samenstelling een ZN is met alleen een meervoud dat eindigt op -en.
   
• De -e- schrijf je als het linkerdeel geen ZN is. Ook als het linkerdeel een ZN is met een meervoud op alleen -es of op zowel -es als -en, schrijf je de -e-.

Soorten samenstellingen

Samenstellingen met:

• twee of meer zelfstandig naamwoorden
  coronatest - coronatestlocatie
• als eerste deel een bijvoeglijk naamwoord
  rodekool
• een cijfer, afkorting of symbool
  1-aprilgrap, AOW-uitkering, @-teken
• een naam
  Standaardnederlands, Tweede Kamerlid
• werkwoorden
  doorlopen, uitgaan  
•  voorzetsels
  achterin, eronderdoor, hiervoor
  

Koppelteken

Soms moet je bij een samenstelling een koppelteken gebruiken:

• Bij samenstellingen met een afkorting, getal of symbool.

• Samenstellingen met een klinkerbotsing (als twee klinkers naast elkaar staan die samen een klank vormen)

• Het gebruik van een koppelteken is soms ook facultatief. Bij erg lange samenstelling zorgt het ervoor dat je het woord beter kunt lezen of het voorkomt verwarring: massa-gebed / massage-bed

Aan de slag!

• Maak opdracht 4A (indiviudeel) en 4B (in duo's)

Leerlingen maken zelf samenstellingen en zoeken naar de kenmerken.

Bespreek de uitkomsten en schrijf de kenmerken op het bord.

Fouten met samenstellingen

Bij het maken van samenstellingen zijn er een aantal valkuilen. Dat is bij de volgende gevallen zo:

• Scheidbare werkwoorden (uitgaan, opbellen, afspreken)
• Samenstellingen met te (te veel/teveel, te kort/tekort, te goed/tegoed)
• Woordcombinaties waarbij de betekenis verandert als je ze los- of aaneenschrijft.

Door je bewust te zijn van deze valkuilen, kan je fouten in je tekst ontwijken. 

Als te veel 'meer dan nodig' betekent, moeten de woorden los worden geschreven.  Er stond te veel wind.

Teveel wordt aaneengeschreven als het een zelfstandig naamwoord is: het teveel of een teveel (de betekenis is dan 'het/een overschot').  Een teveel kan schadelijk zijn.

Een ezelsbruggetje: als je in plaats van te veel ook te weinig op dezelfde plaats in de zin kunt gebruiken ('Hij heeft te weinig taart gegeten'), komt er een spatie na te. Een ander ezelsbruggetje (dat helaas niet altijd werkt): als je te kunt weglaten zonder dat de zin ongrammaticaal wordt ('Werk jij niet veel?'), komt er zeker een spatie na te.

Het gaat in deze constructie om het werkwoord uitgaan: het is uitgaan van iets. Als er niet van iets staat maar ervan, wordt dat aaneengeschreven: ervan uitgaan dat (...). Omdat uitgaan een scheidbaar werkwoord is, staan de delen hiervan vaak gescheiden in de zin: ‘We gaan uit van ...’, ‘We gaan ervan uit dat ...’

In ‘We gaan ervan uit dat het zal lukken’ staat uit los van ervan, omdat het deel uitmaakt van het werkwoord uitgaan. Er is vaak verwarring over deze schrijfwijze, omdat er ook een woord vanuit bestaat, zoals in vanuit de stad en vanuit mijn functie, maar dat voorzetsel is hier niet bedoeld.

rodewijnglazen - een rodewijnglas: het glas is bedoeld voor rode wijn

rode wijnglazen - een rood wijnglas: het glas is rood

Het aanbod komt morgen - aanbod betekent hier iemand iets aanbieden/voorstellen.

Het komt aan bod - aan bod komen betekent hier dat het aan de orde komt/besproken wordt.

Aan de slag!

• Maak opdracht 3 t/m 5.

Leerlingen maken zelf samenstellingen en zoeken naar de kenmerken.

Bespreek de uitkomsten en schrijf de kenmerken op het bord.

Leerdoelen

Aan het eind van deze les...

• weet je waarom er zoveel fouten worden gemaakt met het los- of aanschrijven van woorden.

• kun je herkennen en uitleggen welke verschillende soorten samenstellingen er zijn.

• kun je bij een gegeven tekst aangeven of alle woorden die aaneengeschreven moeten zijn ook aangeschreven zijn.

• kun je bij het schrijven van een tekst de juiste samenstellingen maken/gebruiken.

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen / geef aan wat je nog lastig vindt.

Huiswerk

• Afmaken opdracht 3 t/m 5.
• Zorg ervoor dat je medeleerlingen jouw opdracht maakt en kijk die opdracht vervolgens na (feedback geven)
  
• Maak dus goede afspraken!