Les 4 literatuurgeschiedenis van de negentiende eeuw, Laagland cursus 11

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Literatuurgeschiedenis negentiende eeuw, 

Cursus 11 Laagland

Lesdoelen

• leren kennen van negentiende eeuw: historische en   culturele context
• kennismaken met de belangrijkste literaire ontwikkelingen  uit de negentiende eeuw

Historische context 1

• NL 1795-1813 kolonie van Frankrijk (Napoleon)
• v.a. 1813-1815 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden - > nationalisme
• 1839 Afscheiding België
• 1848 nieuwe grondwet opgesteld door de liberaal Johan Thorbecke (1798-1872) en het begin parlementaire democratie
• v.a. 1870: imperialisme: gebieds- en machtsuitbreiding in de koloniën

Historische context 2

• industrialisatie en kapitalisme
  
• rijke burgerij ('bourgeoisie') aan de macht
• opkomst grote steden: mensen gaan anoniem, als vreemden voor elkaar, op in de massa
• toenemende politieke en sociale bewustwording arbeiders
• individualisme
• massacultuur
• ontkerkelijking 'en verzuiling
• emancipatie en feminisme

Culturele context:filosofie & wetenschap

- Karl Marx & Friedrich Engels: communistisch manifest

- Postivisme, Comte: feiten, waarneming leidt tot determinisme

- Nietsche: mens vervreemd, ubermenshc laat vervreemde leven achter zich

-Charles Darwin: evolutietheorie. NAtuurwetenshcappers streven ernaar causale verbanden te benoemen.

Culturele context kunst

romantiek, realisme en impressionisme

Romantiek 

Nieuwe cultuurstroming, reactie op Verlichting

Kenmerken Verlichting: rationalisme en classicisme

Kenmerken Romantiek: 

• gevoeligheid: lyrische kunst
• verbeeldingskracht: ontsnappen aan het hier en nu, naar een andere tijd of streek, de ongerepte natuur of het bovennatuurlijke
• individualisme: nadruk op originaliteit
• sehnsucht: verlangen dat in leven zelf niet te bevredigen was
• Weltsmerch en melancholie: lijden aan de wereld
  

Realisme

• komt halverwege 19e eeuw op in literatuur en schilderkunst
• eigentijdse werkelijkheid
• eigentijdse onderwerpen
• werk: vaak politiek en sociaal protest

Impressionisme

• impressonisten reageren op uitwendige, plotselinge indrukken die ze willen vastleggen
• weergave van het moment
• schilders: werken met losse penseelsteken
• onderwerp: modern stedelijke leven
• Claude Monet, Edgar Degas, Vincent van Gogh
  

Literatuur negentiende eeuw

• Romantiek: Antirationalisme
• Nadruk op gevoel: Weltschmerz en Sehnsucht
• Weltschmerz: romantische melancholie/droefgeestigheid
• Sehnsucht: romantische verlangen naar het onbereikbare geluk
• Escapisme: het willen ontsnappen aan de realiteit
• Populaire genres: ballade, sprookje, griezelverhaal, historische roman, detective

Humor in romantiek

• Gevoeligheid en weltschmerz -> roepen humor op
• Sterk verbonden aan het universitaire milieu (van Leiden), behalve Multatuli; studentenverenigingen en almanakken inspireerden
• Soms meer realist (Beets =Hildebrand) en soms meer gevoelsmens (Multatuli , Haverschmidt = Paaltjens)
• Zowel proza als poëzie
• Gebruikmaking humorprocédés, (trucs) als komische opsomming, tegenstelling, samentrekking, verhaspeling, spraakgebrek, gewoonte, doorzichtige manuscriptfictie, onlogische redenering.
  
• 
  

Multatuli (1820-1887)              1

• Pseudoniem voor Eduard Douwes Dekker: Ik heb veel geleden
  
• Schreef Max Havelaar, of de koffieveilingen der Nederlandse handelmaatschappij
• Tweeledig doel: rehabilitatie van zichzelf en opkomen voor de inlandse bevolking in Indonesië
• Drie lagen in het boek: Droogstoppellaag, Sternlaag, Multatulilaag. Het boek is grillig, onvoorspelbaar, gevoelig, humoristisch

Multatuli (1820-1887)              2

• Er is sprake van cumulatie en contrast: Havelaar, Sjaalman, Stern, Multatuli, Douwes Dekker contra Droogstoppel, Wawelaar en Slijmering.
  
• Ander werk: enorm feuilleton De Ideeën waarin Woutertje Pieterse en Vorstenschool. Vol met controversiële ideeën over huwelijk, vorstenhuis, opvoeding, kunst, etc.
  

De beweging van Tachtig

• Een groep schrijvers rond het tijdschrift De Nieuwe Gids (1884-1894)
  
• Zette zich sterk af tegen de gevestigde orde (De Gids)
  
• Schoonheid was het hoogste doel
  
• L ‘Art pour l’art principe: literatuur zónder belerende of opvoedkundige bedoeling
• Kunst is individueel
  
• Kunst is anti-burgerlijk
  
• Kunstenaar zit in ivoren toren (voelt zich verheven boven het volk)
  

Schrijvers van de Beweging van Tachtig

• Voorloper: Jacques Perk
  
• Leider: Willem Kloos
  
• Leden: A. Verwey, Frederik van Eeden,
  
• Herman Gorter, Lodewijk van Deijssel
  
• Conflicten ontstonden rond het l’art pour l’art principe en het leiderschap van Gorter
  (Gorter en Van Eeden werden socialist) 

Realisme

• gericht op eigentijdse werkelijkheid
• vaak in toneel- of romanvorm
• pogingen sociale rollen te doorbreken en te klimmen op maatschappelijke ladder
• lukt vaak niet
• verteld met veel aandacht voor details uit dagelijks leven (bijv. taalgebruik) om het zo 'waar' mogelijk te vertellen
• Belangrijke auteurs: Heijermans, Cremer en (belerend realisme) Beets

Naturalisme in de literatuur

• Geestelijk vader is Emile Zola
  
• Le roman expérimental: toepassing  natuurwetten in de literatuur  
• Omgeving en erfelijkheid bepalen het lot van de mens
  
• Vb. Lodewijk van Deijssel, Marcellus Emants, Frederik van Eeden
  
• NB. De schrijver bepaalt altijd wat de personages overkomt, er is dus niet sprake van een echt wetenschappelijk herhaalbaar experiment
  
• Determinisme is andere benaming, fatalisme is meest pessimistische uitwerking ( Couperus)
  

Kenmerken naturalistische roman

• Pessimistisch, somber
• Fatalisme --> noodlot
• Vaak impressionistische schrijfstijl
• Geen gunstig onthaal in die tijd

Het leven werd bepaald door drie factoren:

1. Erfelijke aanleg
2. Milieu
3. Tijd