Gearfetting blok 3

• Fries
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Lear!line Frysk

Blok 3: gearfetting

3)HV

Leardoelen blok 3:

• Ik wit hoe't de tiidwurdfolchoarder yn it Frysk wurket.
• Ik kin fêste ferhâldingswurden goed brûke en skriuwe.
• Ik wit de regels oer de helptiidwurden gean en bliuwe
• Ik wit wat de doelfoarm yn it Frysk is en hoe't ik dy brûke moat.

Wat wist noch fan de tiidwurdfolchoarder?

 Tiidwurd-folchoarder

It belangrykste tiidwurd (werkwoord) komt earst!

Dat is it tiidwurd dat it measte betjutting hat of de klam hat.

As der mear tiidwurden oan de ein fan in sin foarkomme, is de folchoarder krekt oarsom as yn it Nederlânsk.

> Hy moast earst eefkes lizzen gean.

> Ik soe in foldwaande op de toets helje kinne moatte.

    

Set oer:
Ik denk dat we dat moeten doen.

Set oer:
Ik zou kunnen helpen.

Set oer:
Kijk wat hij heeft gedaan.

Fêste ferhâldingswurden

Dizzen moatst leare!

Set oer:
Binnenkomen.

Set oer:
Vijf keer per jaar.

Set oer:
Ergens zin in hebben.

Wat wist noch oer de helptiidwurden gean en bliuwe?

Helptiidwurden: gean

Gean kin allinnich brûkt wurde mei de tiidwurden stean, lizze, sitte en hingje. Dat binne tiidwurden dy't in lichemsposysje oanjouwe:

Ik gean efkes stean                          Do giest mar oan it klimrek hingjen

Hy giet lekker lizzen                         Wy geane dêr sitten

Tink der om: Fansels is in sin as 'Ik gean op paad' ek goed, omdat gean dêr it iennichste tiidwurd is, en net it helptiidwurd!

Helptiidwurden: gean

Yn alle oare gefallen kin gean net sa brûkt wurde, mar moat gebrûk makke wurde fan oare mooglikheden: 

1. Troch gean wei te litten.                Ik ga een kopje koffie zetten. - Ik set in bakje kofje.

2. Troch sille te brûken.                     Zij gaan trouwen. - Sy sille trouwe.

3. Troch te yn te foegjen.                 Ik ga fietsen. - Ik gean te fytsen.

4. Troch wolle te brûken.                  Het gaat regenen. - It wol reine.

5. Troch begjinne te brûken.          Ik ga afwassen. - Ik begjin mei ôfwaskjen

Helptiidwurden: bliuwe

Bliuwe kin brûkt wurde by stean, lizze, sitte, hingje en wenje, stykje en plakke.
Dy wurden jouwe net in aksje, mar in steat oan:

Ik bliuw hjir wenjen         Do bliuwst dêr stykjen          Hy bliuwt nearne plakken

*LET OP: hast yn soksoarte gefallen altyd te krijen mei de n-foarm fan it tiidwurd. Dat betsjut dat der in -n efter it haadtiidwurd komt.

Helptiidwurden: bliuwe

1: Bliuwe fuortlitte                                  Ik blijf je helpen:
                                                                        Ik help dy fierder.

2. Te, oan it of troch tafoegje.            Hij blijft nog een uurtje  spelen:
                                                                    

 3. Hâldt (mar) oan tafoegje.             Het blijft maar regenen. - It reinen hâldt mar oan

 Meast by 'waar' brûkt, bygelyks:

 

Set oer:
Ik ga fietsen.

Set oer:
Ik ga liggen.

Wat wist noch oer de
doelfoarm?

 Doelfoarm + (N)

1: As der te foar in tiidwurd stiet

2: By waarnimmingstiidwurden; sjen, hearre, fiele, rûke en priuwe.

3: By de tiidwurden gean en bliuwe

4: By it tiidwurd komme yn kombinaasje mei in hanneling of beweging

Set oer:
Wij blijven zitten.

Set oer:
Hij gaat zwemmen.

Jou dysels in sifer fan 0-10

Hoe goed behearsto de stof?

010

• Laat de leerlingen de vraag beantwoorden.
• Vraag aan enkele leerlingen om hun antwoord toe te lichten.