8.5/8.6 Sociaal gedrag bij dieren / mensen

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4,5

Thema 2

Bs 6: Sociaal gedrag

Bs 7: Gedrag bij mensen

Leerdoelen BS5 & 6

1. Je kunt de functie van verschillende vormen van sociaal gedrag uitleggen en aangeven hoe dit de overlevingskansen beïnvloedt.
2. Je kunt uitleggen hoe sociaal gedrag evolueert.

Sociaal gedrag

Sociaal gedrag is gedrag van soortgenoten naar elkaar. 
Mensen en dieren hebben sociaal gedrag.

Een prikkel of handeling bij sociaal gedrag heet een signaal.

Evolutie van sociaal gedrag

Sociaal gedrag kan de overlevingskans van een individu (en de groep) vergroten, bijv. door:

• Bescherming predatoren
• Makkelijker voedsel vinden

Statenvormende insecten

• sterke taakverdeling binnen grote populaties van insecten

0

Rangorde en pikorde

In sociale groepen bestaan rangorden (zoogdieren) en pikorden  (vogels). Het hebben van rangorde zorgt ervoor dat een groep kan overleven. 

De rangorde kan door dominatie of leeftijd bepaalde worden. 

0

Rangorde

• Imponeergedrag: zich zo groot en indrukwekkend mogelijk maken. Vaak door dominant mannetje
• Verzoeningsgedrag staat vaak tegenover het dreiggedrag van dominante mannetje: een signaal dat de agressie van dominante mannetje doet afnemen

Communiceren

Communiceren is het gebruik maken van signalen of informatie over te brengen.

Dit kan door:

• Kleuren
• Geuren
• Gebaren
• (Lichaams-)Houdingen
• Taal

• Zelfde soort
• Juiste geslacht
• Brengt geslachten bij elkaar in vruchtbare periode
• Verlaagt agressie
• Maakt keuze mogelijk

Balts

Geritualiseerd gedrag

De handelingen bij de balts worden vaak overdreven, omgevormd en/of versneld uitgevoerd, zodat ze een signaalfunctie krijgen

Bronst = de bereidheid tot paren bij zoogdieren

Territoriumgedrag

• Door een territorium te vormen wordt een zekere hoeveelheid voedsel of ruimte veiliggesteld
• Territorium vermindert conflicten tussen soortgenoten
• Mannetje verdedigt het gebied tegen binnendringende soortgenoten
• Dreiggedrag op de grens

Dreiggedrag

Dreiggedrag is gedrag bedoeld om indringers te verjagen

Imponeergedrag

Imponeergedrag is gedrag waarbij een dier zich indrukwekkend voordoet.

Belangrijk om vechten (en schade) te voorkomen.

Overspronggedrag

Niet logisch gedrag, dat een dier laat zien als hij twee soorten gedrag tegelijk wil laten zien.

Voorbeeld: een hond weet niet of hij moet vechten of vluchten. 

Daarom gaat hij gapen. 

Gapen is in dit geval overspronggedrag

0

toepassen

Kies maar even....

58 - 61

8.6 Gedrag bij mensen

Je kunt aan de hand van een context toelichten wat de overeenkomsten en verschillen zijn tussen gedrag bij dieren en mensen,

Gedrag bij de mens

Het vergrote hersenvolume is voordelig voor het leren, maar is nadelig voor de ontwikkeling van het kind, volwassen worden duurt langer.

Leervermogen is ook toegenomen, dus het vermogen om gedrag effectief te veranderen. Dit is aangeboren, maar is ook gedeeltelijk aan te leren. Ook normen en waarden worden aangeleerd door omgeving.

Mens en chimpansee

Hoe wordt gedrag bepaald.

Gedrag wordt bepaald door:

• Erfelijke factoren (genen). Gedrag dat al bij pasgeboren jongen waarneembaar is, wordt grotendeels bepaald door erfelijke factoren.
bijv.: de zuigreflex van baby's. 
• Leerprocessen.

Handige link: https://www.meneerspoor.nl/gedrag.html

Erfelijke eigenschappen

bij mensen

Eigenschappen zoals zuiggedrag bij baby's en de emoties in onze gelaatsuitdrukkingen.

Blinde kinderen vertonen bijvoorbeeld dezelfde uitdrukkingen bij boosheid, blijdschap, etc.

Erfelijke eigenschappen

Gedrag dat voor iedereen hetzelfde is.

Tonen van en herkennen van emoties is bij alle mensen over de hele wereld hetzelfde.

Communicatie bij mensen

Mensen zijn in staat tot spreken, iets wat andere mensapen niet kunnen.

Een belangrijke factor in kennisoverdracht is taal

De symbooltaal heeft vele voordelen ten opzichte van de signaaltaal

Empathie

Inlevingsvermogen in de gedachten en emoties van een ander. --> Je realiseert je dat de beleefwereld van een ander anders is en kan daar ook een voorstelling van maken.

Empathie is niet altijd positief je kan het ook gebruiken om anderen te manipuleren.

Moreel bewustzijn

Mensen kunnen nadenken over hun gedrag en hun gedrag beoordelen.

Hieruit bestaan normen en waarden en een basis voor maatschappelijke organisaties en cultuur.

Frans de Waal: Ook chimpanzees en Kapucijnapen kunnen inzien als iets niet eerlijk is.

Omgeving en cultuur

• Je leert van je directe omgeving: familie of school. 

• Maar je leert ook alle regels en gebruiken van maatschappij waartoe je hoort

• Je gaat je gedragen naar deze cultuur

empathie: begrijpen en delen van gevoelens van andere

Culturen

Gedragsregels kunnen in een groep door individuen worden overgedragen naar nieuwe individuen.

Bij mensen is dit een belangrijk aspect van cultuur.

Verwerking

70 - 74

Succes!