3.5 Variatie in genotypen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g, t, mavo
• Leerjaar 3

3.5 VARIATIE 

  IN              

GENOTYPEN

Terugblik

Wat kan je al?

Welk geslacht heeft iemand met chromosomen XX?

1. een man
2. een vrouw

Hoeveel chromosomen heeft een geslachtscel van een mens?

1. 46
2. 23
3. 16
4. 92

Zie deze stamboom, kan je afleiden welke eigenschap dominant is?

1. Ja, zwart
2. Ja, wit
3. Nee, niet af te leiden

3. Wat zijn 4 en 8 van elkaar?

1. Neef en nicht
2. Vader en dochter
3. Oom en nicht
4. Tante en neef

Klopt het kruisingsschema?
bruin = dominant
blauw = recessief
Rex (vader) = heterozygoot
Floor (moeder) = blauwe ogen

1. Juist
2. Onjuist
3. Snap hier niets van

Want geslachtscellen zijn zaad- en eicellen. Deze bevatten de helft van de chromosomen van een gewone lichaamscel (46). Door reductiedeling komt er slechts 1 chromosoom van een chromosomenpaartje in de geslachtscellen terecht. Dat heb je zelf ervaren bij de Furby-opdracht. 

Twee verschillende allelen (genen) voor een eigenschap is

1. homozygoot
2. heterozygoot
3. co-dominant
4. onvolledig dominant

Wat betekenen de symbolen P en F1 in een kruisingsschema?

1. P is de vader en F1 is de moeder
2. P zijn de kinderen en F1 zijn de ouders
3. P zijn de ouders en F1 zijn de kinderen

Als uit een rode en een witte plant, roze planten ontstaan, dan is de overerving?

1. intermediair
2. recessief
3. homozygoot
4. heterozygoot

aa is:

1. Heterozygoot
2. Homozygoot recessief
3. Homozygoot dominant

Een recessieve eigenschap is een:

1. Eigenschap die sowieso tot uiting komt
2. Eigenschap die tot uiting komt als hij homozygoot voorkomt
3. Eigenschap die tot uiting komt als hij heterozygoot voorkomt

Oefen een kruising

Noteer de P, de geslachtscellen en de F1 (schema).

Bij cavia's is de vachtkleur zwart dominant over wit. Een homozygoot zwarte cavia wordt enkele malen gekruist met een witte cavia.
Hoe groot is de kans op witte cavia's?

Doe in je schrift: Parents, Geslachtscellen, schema, conclusie

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 0%

Weet je nog?

Bevruchting

23 chromosomen van de zaadcel + 23 chromosomen van de eicel. 

Er zijn dan weer 46 chromosomen en dus 23 chromosomenparen. 

Geslachtschromosomen

Het geslachtschromosoom in een eicel is altijd een X. 

Het geslachtschromosoom in een zaadcel kan een X of een Y zijn. 

Bij de bevruchting ontstaat er dus óf een XX chromosomenpaar óf een XY chromosomenpaar. 

XX-> meisje

XY -> jongen

Lichaamscel

• 46 chromosomen
• 23 paar
• Per eigenschap 2 genen 

Geslachtscel

• 23 chromosomen
• Enkelvoudig
• Per eigenschap 1 gen 

Start uitleg 3.5 Variatie in genotypen

Leerdoelen 3.5 Variatie in genotypen

Je kunt omschrijven wat variatie is

Je kunt beschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting in genotypen ontstaat.

Je kunt het verschil tussen geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting uitleggen

Je kunt omschrijven wat een mutatie is

Je kunt omschrijven hoe kanker ontstaat.

Geslachtelijke voortplanting

Twee geslachtscellen versmelten

Die hebben verschillende genotypen DUS hebben nakomelingen steeds nieuwe genotypen 

Ongeslachtelijke voortplanting

Als een deel van een plant uitgroeit tot een nieuwe plant.

Het genotype  blijft dus precies hetzelfde.

Voorbeelden:

           - Stekken

           - Knollen/bollen

Geslachtelijke voortplanting

Twee geslachtscellen versmelten

Die hebben verschillende genotypen DUS hebben nakomelingen steeds nieuwe genotypen 

Ongeslachtelijke voortplanting

Als een deel van een plant uitgroeit tot een nieuwe plant.

Het genotype  blijft dus precies hetzelfde.

Voorbeelden:

           - Stekken

           - Knollen/bollen

- Uit een knol groeien uitlopers met nieuwe knollen

- Genetisch (dna) identiek

Mutaties

Een mutatie is een verandering in het genotype.

Mutatie in lichaamscel? Genotype andere cellen verandert niet. 

Mutatie in geslachtscel? Na bevruchting zit de mutatie in alle cellen. 

Mutaties in geslachtscellen

Mutant: organisme waarbij mutatie tot uiting komt.

Voorbeeld: Albinisme 

Een mutatie (verandering) in het gen voor pigment in je huid haren veroorzaakt albinisme.

Albino: individu (mutant) dat geen pigment kan maken in de huid en haren.

Mutaties in lichaamscellen

Spontaan: bijvoorbeeld bij een foutje van het lichaam bij de celdeling.

Mutagene invloeden (invloed van buiten)

• UV- straling (Zon)
• Sigarettenrook
• Asbeststof
• Röntgen- en radioactieve straling

Tumor (gezwel)

Tumor: door mutatie gaan cellen snel delen, zonder stoppen. 

Goedaardige tumor:

Deze groeit langzaam en tast omliggend weefsel niet aan.

Kwaadaardige tumor:

Deze groeit snel en tast omliggend weefsel aan. 

Uitzaaiingen

Als de cellen van een kwaadaardige tumor in het bloed komen kunnen ze zich door het lichaam verspreiden en meer tumoren vormen.

Dit noemen we uitzaaiingen' (metastase).

Geslachtelijke voortplanting zorgt voor meer variatie dan ongeslachtelijke voortplanting

1. Juist
2. Onjuist

Wat is waar over goedaardige gezwellen?

1. Ze groeien langzaam
2. Dringen niet andere weefsels binnen.
3. Ze zaaien niet uit
4. Groeien snel

Mutatie

Gemuteerd

Mutant

Albino

Plotselinge verandering van het genotype door een beschadiging in het chromosoom

Een of meer genen zijn veranderd

Organisme waarbij een mutatie zichtbaar is in het fenotype

Mutant waarvan de huid niet in staat is pigment te vormen.

Tumor

Kanker

Uitzaaiing

Gezwel waarin cellen zich ongeremd delen

Cellen delen zich snel, zodat een tumor hard groeit

Cellen van de tumor komen in het bloed terecht en vormen in andere organen nieuwe tumoren

Bij welke soort cellen heeft een mutatie het grootste gevolg?

1. 1 lichaamscel
2. 1 geslachtscel

Wat is ongeslachtelijke voortplanting?

1. Voortplanting door seks
2. Voortplanting zonder seks
3. Voortplanting zonder geslachtsceleln
4. Voortplanting met geslachtscellen

Ongeslachtelijke voortplanting is met

1. eicellen
2. stuifmeelkorrels
3. beide
4. beide niet

Bij geslachtelijke voortplanting hebben de nakomelingen...

1. variatie in genotype en fenotype
2. variatie in genotype maar gelijk fenotype
3. hetzelfde fenotype en een ander genotype
4. allemaal hetzelfde genotype en fenotype

Wat is een mutatie?

1. Een plotselinge verandering van het genotype
2. Een plotselinge verandering van het fenotype
3. Door straling krijg je een gek uiterlijk
4. Kankercellen

Aan de slag!

Thema 3, basisstof 5

- Opdrachten 1 t/m 8

- Nakijken (Peppels)

Klaar?

Oefen met de extra Lesson-up genaamd 

'Extra: oefenen kruisingen'. 

Schrijf de berekeningen op de geleerde manier in je schrift.

Extra herhaling: kan jij een kruisingsschema maken?

Sterke nagels is een dominante eigenschap, zwakke nagels is recessief. Een vrouw met sterke nagels krijgt een kind met een man die heterozygoot is voor deze eigenschap.

Hoeveel procent kans heeft het kind op het fenotype 'zwakke nagels'?

Schrijf alle tussenstappen op in je schrift:

P(arents) - Geslachtcellen -  Schema - Kans op genotypen (procentueel en verhoudingsgewijs) - Kans op fenotypen - Conclusie (eindantwoord, zie ster).

50% kans op dit fenotype.

Kruisingschema nog lastig?

Kijk het volgende filmpje