V5B Nederlands literatuurgeschiedenis 1600-1700

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Programma

1. leerdoel

2. theorie 1600-1700

3. literatuurlijst

4. extra materiaal

5. huiswerk

Leerdoel

Je leert over het wereld- en mensbeeld in de renaissance en hoe deze in de literatuur vorm krijgen.

Renaissance

De renaissance

De wedergeboorte: vernieuwde interesse in de klassieken

Italië gaat in Europa voorop (vanaf de 15e eeuw)

Geen memento mori, maar carpe diem

Nieuwe balans tussen hemel en aarde

renaissance

16e en 17e eeuw (17e eeuw = Gouden Eeuw)

wedergeboorte van de schoonheidsidealen uit de klassieke oudheid

antropocentrisme: mens stond in het centrum van de belangstelling

carpe diem:  pluk de dag

streven naar zo volledig mogelijke ontplooiing d.m.v. ratio

https:

Gouden Eeuw?

17e eeuw

rijkdom

slavenhandel

groot deel van bevolking is arm

immigratie uit het zuiden

Humanisme

Desiderius Erasmus: Lof der Zotheid

Allegorie - Zotheid is aan het woord

Maatschappijkritiek

Pleidooi voor tolerantie en eigen verantwoordelijkheid

Humanisme: niet God, maar de mens staat centraal.

https:

Geloof en strijd

Katholieke kerk

Nieuwe inzichten: Maarten Luther en Calvijn - reformatie

Geloofsstrijd:

- de Spaanse overheerser  wil katholicisme opleggen

- de Noordelijke Nederlanden godsdienst vrijheid

Vluchtelingen vanuit het Zuiden

https:

Homo universalis

De ideale mens:

- kan alles worden wat hij wil

- het geloof in eigen kunnen is grenzeloos

Voorbeeld is Leonardo da Vinci

Leonardo da Vinci

kunstenaar die allerlei zaken samen aanvat (wetenschapper, schilder, architect)

Vitruviusman: over de verhoudingen van het menselijk, gebaseerd op op de verhoudingenleer voor de architectuur van Vitruvius

Vitruviusman

Constantijn Huygens

Benaderde het ideaalbeeld van de Homo Universalis

• Sprak veel talen
• Bespeelde muziekinstrumenten en schreef muziekstukken
• Diplomaat
• Schrijver van o.a. epigrammen, puntdichten
• Korenbloem (1658), Hofwijck (gedicht + buitenverblijf)
  

Epigram / puntdicht

Puntdicht/ Epigram

= kort bondig gedicht met woordspeling

kenmerken

zet aan tot denken

kritisch of ironisch

Literaire ontwikkelingen/ Emblematiek

Een embleem had een drieledige vorm:

-motto (opschrift)

-pictura (afbeelding)

-subscriptio (bijschrift/ uitleg) -> diepere betekenis

Boeken met emblemata waren populair bij de burgers in de 17e eeuw.

Bekende bundels:

-Sinnepoppen  (1614)  Roemer Visscher

-Emblemata Amatoria  (1611) P.C. Hooft

-Spiegel van den Ouden ende Nieuwen Tijdt  (1632) Jacob Cats

https:

Petrarkisme

Francesco Petrarca (1304 - 1374) Italiaanse humanist was verliefd op Madonna Laura (mogelijk een fictieve figuur), een rijke, gehuwde vrouw die hij ontmoet zou hebben op Goede Vrijdag, 6 april 1327. Hoewel zij onbereikbaar is voor hem, schrijft hij steeds gedichten over haar, en na haar dood op 6 april 1348 zet hij dat voort. Bepaalde motieven en stijlfiguren in deze gedichten zijn door latere dichters nagevolgd, en daarmee is de stroming van het petrarkisme ontstaan. Een stroming die veel grote poëzie heeft opgeleverd, maar ook veel slechte.

Literatuur in de Gouden Eeuw

1. Aandacht voor de klassieken - Renaissance
2. Van Renaissance naar het classicisme
3. In beide gevallen zijn de klassieken belangrijk en de regels (zoals een tragedie
4. Poezie en toneel zijn belangrijkste vormen van literatuur
5. Een schrijver maakte gebruik van stappen: translatio, imitatio en aemulatio
6. Er werd weinig in de volkstaal geschreven, meer in het Latijn
7. Ook nieuwe genres met strenge regels: sonnet (Petrarca)

P.C. Hooft

- Romereis

- Renaissanceliteratuur

- het sonnet (Petrarca)

- Warenar (1617): gebaseerd op een klassiek blijspel van Plautus

De boodschap: carpe diem -> volkstoneel in de volkstaal

- Historiën (1622): klassiek voorbeeld is de geschiedschrijver Tacitus

Geschiedenis van de Nederlandse strijd tegen de Spanjaarden

De zinsbouw mag klassiek, de woordkeuze is Nederlands (leenwoorden zijn taboe). Mijlpaal voor de Nederlandse taal.

Joost van den Vondel (1)

Spreuk: 'De wereld is een speeltoneel - elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel.'

Gysbrecht van Aemstel: over de verwoesting van Amsterdam

- verwijzing naar de oude tijd - inname van Troje (paard)

- verwijzing naar de nieuwe tijd - herovering Breda op de Spanjaard (turfschip)

Christelijke elementen (setting is kerstavond)

Kunstopvatting

translatio (vertalen van klassieke teksten)

- beginnend schrijver

- vertaling van klassieke teksten

imitatio

- gevorderd schrijver

- een eigen stuk volgens klassiek stramien

aemulatio

- de ware meester

- toevoeging van christelijke elementen

De tragedie (treurspel)

Aristoteles' Poetica:

- drie tot vijf bedrijven

- slechte afloop voor de hoofdpersoon

- noodlot, vaker roept de hoofdpersoon het lot over zichzelf af

- Voorbeeld: Lucifer  van Joost van de Vondel

De aartsengel Lucifer verzet zich door hoogmoed tegen God.

Wordt van de hemel naar de hel verbannen - peripeteia (lotswisseling)

- De catharsis: het meeleven met de hoofdpersoon heeft een zuiverende werking.

De komedie (blijspel)

Artistoles' Poetica:

- spiegel van de menselijke zwakheid

- lachwekkend

- personages zijn niet verheven (zoals bij de tragedie), maar direct herkenbaar (boers en volks)

- Voorbeelden: Warenar van P.C. Hooft en de kluchten van Bredero

Literair werk

G.A. Bredero:

- De klucht van de koe - rederijkersklucht (1612)

- Spaanschen Brabander - komedie (1618)

Erasmus:

- Lof der Zotheid - allegorie (1509)

P.C. Hooft:

- Warenar - renaissancekomedie (1617 eerste opvoering)

Joost van den Vondel:

- Ghysbrecht van Aemstel - tragedie (3 januari 1638 eerste opvoering)

- Lucifer - tragedie (2 februari 1654 eerste opvoering)

Opdracht

Ga zelf op zoek naar een embleem. Dat mag een oud embleem zijn, maar ook een modern. Of een uit een andere cultuur.

Wat is de belangrijkste boodschap?

Een voorbeeld van een verhaal met de opbouw van een tragedie.

https:

Huiswerk 19 mei

Bladzijde 178 t/m 181:

- opdracht 1 t/m 5

- opdracht 7 t/m 9