Samenstellingen

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Samenstellingen

Programma

Lesdoel: Je leert samengestelde woorden juist spellen

                    - Aaneenschrijven

                    - Tussenklanken

                    - Koppelteken

                    - Cijfers en getallen

Aaneenschrijven

• Woorden die los voorkomen combineren tot samengestelde woorden

• Hoofdregel: Heb je te maken met één begrip, schrijf je de samenstelling als één woord

• Je hoort dan maar één beklemde lettergreep

       Met één lettergreep: driegangendiner, veelbelovend, hierheen

       Samengestelde werkwoorden (afgeleid): stofzuigen, lesgeven, toezeggen

Tussenklanken

In sommige samenstellingen schrijf je een 

                                            -s, -e of en

tussen de woorden, ook al hoor je dezen tussenklank niet altijd.

Tussenklanken

Als je een -s hoort, dan schrijf je een tussen -s.

Bijvoorbeeld: Koningsdag, onderhoudsmonteur                                                               afleidingsmanoeuvre, buitenshuis

Tussenklanken

Soms begint het tweede deel met een s, waardoor je de tussen -s niet kunt horen. Vervang dan het tweede deel om dit te controleren.

Bijvoorbeeld: Gespreksstof (gespreksvoering), dorpsstraat                                         (dorpshuis)

Tussenklanken

Als je -e(n) hoort, en het eerste deel van de samenstelling is een zelfstandig naamwoord met meervoud op -en, dan schrijf je de tussenklank -en.

Bijvoorbeeld: kaartenbak, vluchtelingenkamp, sterrenstelsel

Tussenklanken

Heeft het eerste deel een meervoud op -s, óf een meervoud dat op -s of op -n mag eindigen, dan schrijf je alleen -e.

Bijvoorbeeld: resereveband, aspergesoep, keuzestress,                                               geboortedag

Tussenklanken

Als het eerste deel geen meervoud heeft, of als er maar één van bestaat, schrijf je alleen een -e.

Bijvoorbeeld: roggebrood, zonneschijn

Koppelteken

Sommige samenstellingen schrijf je met een liggend streepje:

                                                  het koppelteken (-).

Het koppelteken zorgt ervoor dat de samenstelling beter leesbaar is.

Koppelteken

Gebruik een koppelteken als klinkers 'botsen' (wanneer de klinkers samen ook een andere klank kunnen vormen).

Bijvoorbeeld: auto-onderdelen, diploma-uitreiking, zee-eend

Koppelteken

Bij combinaties van titels en beroepen.

Bijvoorbeeld: secretaris-generaal, directeur-oprichter, chef-kok

Koppelteken

Bij aardrijkskundige namen en samenstellingen die daarvan afgeleid zijn.

Bijvoorbeeld: Burgh-Haamstede, Noord-Holland, 

                             Latijns-Amerika

Koppelteken

Na afkortingen, letters en speciale tekens.

Bijvoorbeeld: PvdA-leden, L-vormig, &-teken, 65+-korting

Koppelteken

Na de voorvoegsels: adjunct, aspirant, assistent, bijna, collega, ex, interim, kandidaat, leerling, meester, niet, non, oud, sint, substituut.

Bijvoorbeeld: adjunct-directeur, Sint-Jansbasiliek

Koppelteken

Als klinkers 'botsen' na voorvoegsels van Grieks of Latijnse oorsprong, zoals: anti, loco, pro, pseudo, quasi, semi, vice.

Bijvoorbeeld: micro-organisme (maar microgolf), 

                             pseudo-intellectueel (maar pseudowetenschap)

Koppelteken

Bij samenstellingen waarvan het tweede deel met een hoofdletter begint.

Bijvoorbeeld: pro-Frans, on-Nederlands

Koppelteken

Anderstalige woorden die normaal los geschreven worden.

Bijvoorbeeld: ad-hocoplossing

Cijfers en getallen

In teksten schrijf je getallen tot en met twintig, tietallen en ronde getallen met honderd, duizend, miljoen, miljard enz. niet in cijfers maar in letters.

Gaat het om een jaartal, datum, temperatuur, gewicht, maat, bedrag of snelheid, gebruik dan wel cijfers.

Cijfers en getallen

Voorbeeld zin:

Na bijna vijftig jaar is er in de zomer van 2017 weer een 'monsterzwemtocht' in de IJssel bij Zurphen. Op 20 augustus moeten de zwemmers een afstand van 7,2 kilometer afleggen.

Cijfers en getallen

Cijfers en getallen in samenstellingen worden 

• soms aaneengeschreven, 
• soms met een koppelteken 
• soms los geschreven.

Cijfers en getallen

Getallen in letters schrijf je aan elkaar. Alleen na 'duizend', voor en na 'miljoen' en voor en na 'miljard' komt een spatie.

Bijvoorbeeld: twaalf miljoen honderdvijftigduizend tien, 

                             negen miljard

Cijfers en getallen

Let op: bij klinkerbotsing schrijf je een trema, geen koppelteken.

Bijvoorbeeld: achthonderddrieënvijftig

Cijfers en getallen

Na een cijfer of getal schrijf je een koppelteken, behalve als het woord achter het cijfer of getal een samenstelling is.

Bijvoorbeeld: 22-jarige, 36-urige werkweek, 6 vwo-leerling

Maak

Opdracht 4 bladzijde 268

quizizz.com

'valse' samenstelling

Eén van de woorden is géén zelfstandig naamwoord

Krijgt nooit een tussen –n-

Rood + kool = rodekool (rood is een bijvoeglijk naamwoord)

Beer + sterk = beresterk (beer wordt hier als bn gebruikt)

Jokken + brok = jokkebrok (jokken is een werkwoord)

Uitzondering 1

Het eerste woord heeft een meervoud op –en én op –s.

Groentes/ groenten: groente + soep = groentesoep

Gemeentes/gemeenten: gemeente + huis = gemeentehuis

Uitzondering 2

Het eerste woord heeft geen meervoud.

Rijst + pap = rijstepap

Benzine + station = benzinestation

Uitzondering 3

Het eerste woord verwijst naar iets waar we er maar één van hebben.

Koningin + dag = Koninginnedag

Zon + bril = zonnebril

Maan + straal = manestraal

Uitzondering 4

Het woord voelt niet meer als een samenstelling. Het is versteend.

Burgemeester

Bolleboos

papegaai