3.4 Geloof, tolerantie en onderzoek

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

De Republiek in de Gouden Eeuw

3.4 Geloof, tolerantie en onderzoek

Kenmerkende aspecten

1. Het ontstaan van handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.

2. Burgerlijk bestuur en stedelijke cultuur  in Nederland.

3. De wetenschappelijke revolutie.

ontwikkelingen en verschijnselen die typisch zijn voor deze periode.

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun jij uitleggen hoe de vrijheid van denken tot meer wetenschap leidde.

Geloof en tolerantie

• In de Republiek was de Hervormde Kerk de ’bevoorrechte kerk’. Calvinistische dominees werden betaald door de overheid en alleen calvinisten konden burgemeester of bestuursambtenaar worden.
• Toch mocht je in stilte wel een ander geloof aanhangen. Daar bemoeide de overheid zich niet mee.

Geloof en tolerantie

• Katholiek zijn bijvoorbeeld mocht, maar katholieken mochten geen processies houden of kerken bouwen. Daarom verbouwden zij hun zolder wel tot ‘schuilkerk’, zoals ‘Ons Lieve Heer op Solder’ in Amsterdam. Via een zijsteegje kwamen de gelovigen naar binnen en namen dan de trap omhoog. 
  
  
• Het lijkt vreemd misschien, als je ziet wat je allemaal niet kon en niet mocht als je niet calvinistisch was, maar voor die tijd was de Republiek een tolerant land. Andersdenkenden werden geaccepteerd.
• In andere landen werden mensen die niet de officiële godsdienst aanhingen meestal streng vervolgd.

Tolerantie is....

1. dat er verschil wordt gemaakt in de behandeling van mensen.
2. houding dat je niet bereid bent om andere mensen afwijkend te laten denken en handelen
3. bereidheid om andere mensen afwijkend te laten denken en handelen
4. iemand bepaalde leerstellingen en opvattingen als enig juiste doen aanvaarden

Wat zijn schuilkerken?

1. verborgen kerken van 'verboden' godsdiensten
2. kerken waar mensen konden onderduiken in tijd van oorlog
3. kerken waar mensen konden schuilen in de regen

Handel en tolerantie:

Johan Maurits van Nassau:

• tolerant tegenover indianen, bondgenoten nodig tegen de Portugezen in Brazilië. 
• tolerant tegenover katholieke plantagehouders, Nederlanders wilden geen kolonist worden in Brazilië.
• tolerantie vanuit politieke en economische belangen.

De Portugese synagoge in Amsterdam. Ets door Romeyn de Hooghe uit 1675, Rijksmuseum, Amsterdam.

Leg uit dat deze afbeelding goed past bij godsdienstvrijheid. Laat in je uitleg zien dat je weet wat voor gebouw je ziet op de afbeelding.

Wetenschap en tolerantie

Johan Maurits liet tekenaars, schilders, biologen en aardrijkskundigen de Braziliaanse natuur en cultuur bestuderen. Uitvindingen doen werd populair.

Wetenschap en tolerantie

• In de Republiek was er vrijheid van denken --> ruimte voor wetenschappelijk onderzoek.
• Buitenlandse wetenschappers kwamen naar de Republiek om boeken te laten drukken
• Nederlandse wetenschappers deden belangrijke uitvindingen

Wetenschap en tolerantie

Antoni van Leeuwenhoek: vond de microscoop uit
''Ontdekte het vocht in koeienogen, bacteriën op tandplak' Men zag voor het eerst bacteriën!

Christiaan Huygens vond de telescoop uit: 1651 ontdekte hij als eerste mens de ringen rond de planeet Saturnus.
''hoe scherper hij de lens sleep, hoe meer hij kon zien'' Wiskunde, --> brandpunt van een lens.
ontwierp het slingeruurwerk --> veel nauwkeuriger.

Wetenschap en tolerantie

• Antoni van Leeuwenhoek

• Hugo de Groot

• Christiaan Huygens

Antoni van Leeuwenhoek

Amateur wetenschapper. Van beroep was hij lenzenslijper maar hij ontwikkelde zich tot instrumentenmaker en bioloog. Hij heeft door de uitvinding van de microscoop bijvoorbeeld ook bacteriën ontdekt.

Hugo de Groot is een rechtsgeleerde die gezien wordt als de grondlegger van het internationale recht, hij omschreef wanneer een oorlog gevoerd mag worden en wanneer niet.

Belangrijk wiskundige en natuurkundige. Uitvinder van de telescoop, zijn mening was dat wiskunde de basis is van alle wetenschap.

Baruch de Spinoza

• God is geen persoon, verkondigde hij, maar het goddelijke zit in elk stukje natuur. Wie met zijn verstand de natuur onderzoekt in plaats van met de Bijbel of de joodse Thora, komt pas echt dicht bij God.
  
• Het verstand moet centraal staan in onderzoek: rationalisme
• Spinoza was een voorman van de wetenschappelijke revolutie die in de Gouden Eeuw losbarstte.

Waarom leidde de tolerantie in de Republiek tot een bloei in de wetenschap?

1. Door de tolerantie had de Republiek meer inwoners dan andere landen en dus ook meer wetenschappers.
2. Door de tolerantie waren er meer geestelijken (mensen die voor de kerk werken) en die konden vaker lezen en schrijven en dus wetenschap bedrijven.
3. Door de tolerantie mochten en durfden mensen anders te denken. Hierdoor gaan ze meer ideeën onderzoeken die in andere landen niet getolereerd werden.
4. Door de tolerantie was de Republiek rijk geworden en wetenschap kost veel geld. Door de tolerantie konden er dus meer wetenschappers worden betaald.

Schreef over geschiedenis, wetgeving en godsdienst. Belangrijkste boek over de zee. Deze was van iedereen.

Wiskundige natuurkundige en sterrenkundige. Vond de telescoop en het slingerwerkuur uit.

Uitvinder van de microscoop.

Deze meneer zei; 'God is geen superwezen maar zit in de natuur en in de mens zelf.'

Hugo de Groot

Christiaan Huygens

Antoni van Leeuwenhoek

Spinoza

Belangrijke begrippen

•  Tolerantie
  
• Schuilkerken
  
• Wetenschappelijke revolutie

Belangrijke personen

•  Baruch Spinoza
  
• Hugo de Groot
• Antoni van Leeuwenhoek
  
• Christiaan Huygens 

Antwoord op de deelvraag: Hoe leidde de vrijheid van denken tot meer wetenschap?

De calvinistische kerk was bevoorrecht in de Republiek. Alleen als je calvinistisch was kon je burgemeester worden. Er mochten alleen protestantse kerken gebouwd worden. Katholieken richtten op zolder schuilkerkjes in. Iets anders geloven was namelijk wel toegestaan, maar je mocht het niet laten merken. Alleen joodse kooplui uit Spanje of Antwerpen mochten hun eigen synagogen bouwen.

Vergeleken met het buitenland was de Republiek tolerant. Sommige onderzoekers voelden zich zo vrij dat ze zeiden dat je niet alle wijsheid en kennis in de Bijbel kon vinden. Met je verstand kon je alles ontdekken. Zij zagen met de telescoop voor het eerst de reusachtige ringen om Saturnus en ontdekten met een eenvoudige microscoop minuscule bacteriën. Ze pasten in de stroming van het rationalisme.