Emblematiek

Emblematiek en sonnet
1 / 35
volgende
Slide 1: Tekstslide
NederlandsMiddelbare schoolvwoLeerjaar 4

In deze les zitten 35 slides, met interactieve quizzen, tekstslides en 1 video.

Onderdelen in deze les

Emblematiek en sonnet

Slide 1 - Tekstslide

Lesdoelen
Als het goed is, weet je aan het eind van deze les: 
- wat de kenmerken van de emblematiek zijn; 
- hoe de emblematiek ontstaan is; 
- wat de kenmerken van een sonnet zijn. 

Slide 2 - Tekstslide

Literatuur in de renaissance
We weten inmiddels dat ten opzichte van de middeleeuwen in de renaissance niet God, maar de mens centraal staan (antropocentrisme). 

Ook in de literatuur wordt steeds minder aandacht besteed aan het goddelijke. Je ziet dat ook hier de liefde een steeds belangrijkere rol begint te spelen. 

Eén van de literaire vormen waarin dit zeker ook het geval is, is de emblematiek. 

Slide 3 - Tekstslide

Emblematiek
  • Prachtig geïllustreerde boekjes over de liefde;
  • Prikkelende teksten en intrigerende afbeeldingen;
  • Spelenderwijs iets leren over liefdesverdriet, huwelijkstrouw en partnerkeuze.

Bekende bundels:
-Sinnepoppen (1614) Roemer Visscher
-Emblemata Amatoria (1611) P.C. Hooft
-Spiegel van den Ouden ende Nieuwen Tijdt (1632) Jacob Cats

Slide 4 - Tekstslide

Ontstaan emblematiek
Als literaire vorm is de emblematiek eigenlijk bij toeval ontstaan. 

De Italiaanse schrijver en jurist Andrea Alciato (1492-1550) schreef in 1531 een boek met 104 epigrammen (een kort gedicht waarin bondig wordt geformuleerd)

Hij verzon bij ieder epigram een spreuk die verwees naar de diepere betekenis van het gedicht. 

Buiten zijn medeweten had de uitgever in zijn boek Emblematum Liber plaatjes toegevoegd. 

Het epigram was geboren. Het werd ook op gebouwen en gebruiksvoorwerpen gebruikt. 

Slide 5 - Tekstslide

Emblemata
Raadselachtige, vaak humoristische prentjes waarin een boodschap verborgen zit.
Veelal over liefde en/of het huwelijk

Slide 6 - Tekstslide

Embleem is drieledig
  • motto (opschrift)  > boven of onder de pictura, soms om de afbeelding heen gedrapeerd
  • pictura (afbeelding)
  • subscriptio (bijschrift/ uitleg) -> diepere betekenis
  • Betekenis: combinatie van de drie onderdelen
  • Nieuwsgierigheid van de lezer: motto of de pictura 
  • Subscriptio: ter uitleg en verdieping



Slide 7 - Tekstslide



In Lubrico (op glad ijs)

Cupido leert het spel dat Hollandt heeft gevonden,
Hy proeft te gaen opt ys, hy heeft tvvee schaetsen aen.
Hy heeft tvvee ysers scherp aen zijne voet ghebonden,
Daer mede dat hy meynt opt vvater vast te staen.
Het ys van selfs is glat, de ysers glat daer tegen,
Men valt seer lichtelick daer op, of oock daer in.
Het vryen gaet alsoo. die niet en is te degen
Geslepen op het vverck, die duysselt in de min.

Daniël Heinsius (1613)

Slide 8 - Tekstslide





Op het plaatje zeer prominent aanwezig: Cupido, god van de liefde, die met zijn pijlen op mensen schiet en ze zo verliefd maakt.

Slide 9 - Tekstslide

Les deux sont un 
[De twee zijn één]
Daniel Heinsius
De boom die met zijn top zeer hoog en wijd gerezen
niet verre van 't gebouw des hemels schijnt te wezen,
met vruchten schoon bekleed: de vruchten die men meent
van hem alleen te zijn, die heeft hij maar ontleend.
Met 't maagdom [=maagdelijkheid] is 't alzo: wie dochters wil beërven
moet zelf geen maagd meer zijn, maar haar maagdom derven [=kwijtraken],
en worden ingelijfd door Venus in de man
die van een maagd alleen veel maagden maken kan.

Slide 10 - Tekstslide

Dit subscripto een les voor:
A
de mannelijke lezer
B
de vrouwelijke lezer

Slide 11 - Quizvraag

Uitleg
  • Cupido geeft goede voorbeeld door boom te enten  > takje van de ene boom gehecht aan een andere boom: samen verder groeien voor vruchten
  • Goede eigenschappen beide bomen > sterke nakomelingen 
  • Voorbeeld voor vrouw: zoeken van man en krijgen van kinderen
  • open staan voor toenaderingspogingen van mannelijke aanbidders

Slide 12 - Tekstslide

Uit Alciato's Emblematum liber uit 1531 
Amicitia etiam post mortem durans [=Zelfs na de dood duurt vriendschap voort]
Een wijnrank, bedekt met groen gebladerte, omarmt een iep.
De iep dor van ouderdom en ontdaan van blad.
De wijnrank accepteert deze natuurlijke verandering, en bewijst zijn weldoener dankbaar een wederdienst.
Dit dient ons als voorbeeld.
Zoek het gezelschap van vrienden die vriendschapsbanden zelfs niet door de dood laten verbreken.

Slide 13 - Tekstslide

Hoe liggen de verhoudingen tussen de iep en de wijnrank?


A
De boom profiteert van de kracht van de wijnrank, en de wijnrank van de schoonheid van de boom.
B
De wijnrank profiteert van het gebrek aan kracht van de boom, en de boom van de schoonheid van de wijnrank
C
De boom profiteert van de schoonheid van de wijnrank, en de wijnrank van de kracht van de boom

Slide 14 - Quizvraag

Een reclame voor wijn

Slide 15 - Tekstslide

De advertentie heeft iets weg van een embleem. Vink in het onderstaande rijtje de stelling aan die juist is:
A
De advertentie heeft net als emblemen een motto, afbeelding en onderschrift
B
De advertentie gaat net als emblemen over de liefde

Slide 16 - Quizvraag

Huwelijksmoraal uit Sinne- en minnebeelden 
 Jacob Cats
  • Het paar wijst naar een in tweeën gesneden aal op tafel
  • Subsciptio: de twee stukken willen zich altijd bij elkaar voegen. 
Bijbels:
  • God heeft eens van de man een ribbe weg genomen en daar is voor de man een vrouwe van gekomen
  • God schiep de vrouw uit de rib van de man en dus willen die twee altijd naar elkaar toe

Slide 17 - Tekstslide

Hoe wordt in het plaatje duidelijk dat deze drang tot vereniging goddelijk van oorsprong is?
A
Doordat de afgebeelde man en vrouw Adam en Eva voorstellen
B
Doordat de hand die de aal doorsnijdt uit de wolken steekt

Slide 18 - Quizvraag

Jacob Cats

Een aap die broedt een aap, van uilen komen uilen.
wat [=wat anders] brengt een ezel voort dan onbelompe [=lompe] guilen [=knollen]? [...]
Jij, wilt je zijn berecht [=ingelicht over] wat je zal wedervaren [=overkomen]
van 't meisje dat je vrijt? Let wie haar ouders waren.

Slide 19 - Tekstslide

Adviseert Cats hier de jonge mannelijke lezer om naar de ouders van zijn geliefde te kijken om te zien hoe zij later zal worden?
A
nee
B
ja

Slide 20 - Quizvraag

Embleem uit Hoofts Emblemata amatoria met als motto 'Het oude deuntje'. 
De bijbehorende subscriptio geeft te lezen:
Altijd hoop, nimmer heil ben ik t'ontvaan [= t'ontvangen] gewend,
en wat ik loop of jaag, mijn sloven heeft geen end.

Slide 21 - Tekstslide

Op de voorgrond zien we op de pictura een eekhoorn in een tredmolentje rennen, bekeken dan wel aangespoord door Cupido.
Op de achtergrond zien we een liefdespaar en twee zwanen - de vogels die werden geassocieerd met Venus.

Slide 22 - Tekstslide

Wie is in deze subscriptio de 'ik'?
Altijd hoop, nimmer heil ben ik t'ontvaan [= t'ontvangen] gewend,
en wat ik loop of jaag, mijn sloven heeft geen end.
A
De mannelijke en vrouwelijke geliefde
B
Cupido
C
De eekhoorn en de mannelijke geliefde
D
Hooft, de dichter zelf

Slide 23 - Quizvraag

Titelblad van Heinsius Emblemata amatoria

Slide 24 - Tekstslide

Op het titelblad van Heinsius Emblemata amatoria is duidelijk ruimte opengelaten voor de namen en wapens van bezitters. Wie moet de hier afgebeelde vrouw voorstellen?
A
Venus, de beschermvrouw van de liefde en dus ook van de geliefde(n) die het boek bezit(ten)
B
De vrouw die het boek cadeau krijgt; zij ondersteunt haar eigen wapen

Slide 25 - Quizvraag

Er verschenen grote en kleine uitvoeringen van de bundels op de markt. Waarom denk je?
A
Alleen mensen met weinig geld kochten de kleine boekjes: minder papier en inkt, minder drukkosten, dus goedkoper.
B
De bezitter kon een klein boekje op het juiste, romantische moment uit zijn zak toveren en een gedicht voorlezen
C
De ene keer werden kleine, een andere keer grote boeken gemaakt: dat was puur toeval

Slide 26 - Quizvraag

Slide 27 - Video

Onbereikbare liefdes zijn van alle tijden.. 

Slide 28 - Tekstslide

Liefdesgedichten: het sonnet
- Francesco Petrarca 
- Laura - onbereikbare liefde
- Nieuwe vorm: het sonnet 
- Vier strofes, 14 versregels
- Volta (wending) 
            -->     sfeer verandert                   (bv.  door tegenstelling)

Inspiratiebron voor velen..

Slide 29 - Tekstslide

Inhoud
Aantal motieven: 

- De vrouw wordt geïdealiseerd.

- Het uiterlijk van de vrouw wordt uitgebreid beschreven op een 'petrarkische' manier: blond haar, blanke huid.

- De vrouw is onbereikbaar.

- De dichter lijdt aan de liefde.

 -De eerste ontmoeting staat centraal.
Inhoud
Stijlfiguren :

Antithese 
(tegenstelling)
dag - nacht 

Paradox 
(schijnbare tegenstelling)
"ik vertrok, maar ben niet weggegaan"

Oxymoron
een onmogelijke woordkoppeling.
'Hete sneeuw' 

Slide 30 - Tekstslide

Het Sonnet
  • heeft altijd 14 versregels
  • versregels worden verdeeld over octaaf (=8) en sextet (=6).
  • octaaf kan worden verdeeld in twee kwatrijnen (=4)
  • sextet kan worden verdeeld in twee strofen van drie (=terzet bij een sonnet)
  • twee vormen:
        klassiek sonnet (onstaan in Italië,  rijmschema: abba abba cdc dcd) 
        shakesspearesonnet (variatie op klassiek sonnet, abab cdcd efef gg)
  • chute/ volta->inhoudelijke verandering

Slide 31 - Tekstslide

Wat is een kenmerk van een sonnet?
(meerdere antwoorden mogelijk)
A
14 versregels
B
Volta
C
Vast rijmschema
D
Lyrisch

Slide 32 - Quizvraag

Wat is, bij een sonnet, een volta?
A
inhoudelijke wending
B
strofe van 8 regels
C
tegenstelling
D
verandering van vorm

Slide 33 - Quizvraag

Het rijmschema van een klassiek (Petrarca) sonnet kent een aantal variaties, maar het meest standaard is ...
A
ABAA ABAA CDD DCD
B
ABBA ABBA CDC DCD
C
ABBA ABBA DCD DCD
D
ABCD ABCD CDC DCD

Slide 34 - Quizvraag

Huiswerk volgende week
Boek: Literatuur en literatuurgeschiedenis
Lees/leer paragraaf Paragraaf 16: Huygens (blz.44/45)

Slide 35 - Tekstslide