Spelling 3F (Taalblokken 3)

• Nederlands
• MBO
• Studiejaar 2,3

Spelling 3F (Taalblokken)

Trema

ë ö ï ü ä 

Wat is een trema?

Een trema zijn twee puntjes op een klinker bedoeld om duidelijk te maken hoe je een woord uitspreekt. 

DUS: alleen als de uitspraak zonder trema anders is!

Voorbeelden trema:

• Azië
• patiënt
• poëzie

Trema

Een trema geeft dus aan dat er een nieuwe lettergreep begint:

geëist, beïnvloed, poëzie, zeeën, coördinatie, financiën,

kopiëren, egoïsme, geïnspireerd geëerd, knieën, zeeën 

In cijfers en getallen gebruik je een trema.

tweeënvijftig, drieëntachtig

Wanneer geen trema?

• Als er geen letterverwarring mogelijk is, zet je geen trema; financieel - gekopieerd
• Woorden met een dubbele: afvloeiing, voltooiing
  
• Voor de uitgangen -eum, -eus en -ien: opticien, museum
• Woorden uit een andere taal

Wel of geen trema?

1. gekopïeerd
2. gekopieerd

coordinatie 

officieel 

officiele 

poezie

patient

mecanicien 

museum

dieet

Met trema

Zonder trema

Trema gebruik samengevat

• Verkeerde uitspraak, trema op klinker nieuwe lettergreep. 
  
• Samengestelde telwoorden.
• Géén trema, maar koppelteken in andere samenstellingen.
• Géén trema als je het niet verkeerd uit kan spreken.
• Géén trema bij bepaalde uitgangen zoals -ien en -eum 
• Geen trema bij leenwoorden (uit een andere taal)

Extra uitleg trema 

bij meervoud

Trema bij meervoud

Wanneer een woord in enkelvoud al eindigt op -ee:

-en toevoegen en een trema op de laatste e

zee- zeeën

twee- tweeën

Wel of geen extra -e?

Valt de klemtoon op de laatste lettergreep?

JA? --> extra -e + trema op de laatste -e	NEE? --> trema op de -e die er al staat
stra-te- gie - strategieën	o -lie - oliën
fan-ta- sie - fantasieën	po -rie - poriën

Koppelteken

-

Koppelteken        -

Koppelteken: -

In samenstellingen die verkeerd gelezen kunnen worden door een klinkerbotsing, plaatsen we een koppelteken:

stage + uren       =    stage-uren

radio + omroep =    radio-omroep

na + apen            =    na-apen

Waarbij gebruik je ook altijd een koppelteken?

 

Samenstellingen beginnend met.....

• een cijfer          --> 2-jarig jubileum
  
• een afkorting --> vmbo-school
  
• een symbool: --> %-teken

Waarbij gebruik je ook altijd een koppelteken?

 

Bij samenstellingen van woorden met een hoofdletter:

• anti-Duits

Een samenstelling van gelijkwaardige woorden:

• zwart-wit

Tussen twee of meer woorden die een uitdrukking vormen:

• kat-en-muisspel

Wat is de overeenkomst tussen de trema en het koppelteken (-)

Wat is het verschil tussen de trema en het koppelteken (-)

Weglatingsstreepje

Weglatingsstreepje

Een weglatings-streepje gebruik je om aan te geven dat je een deel van het woord weglaat: 

• voor- en nadelen
• binnen- en buitenland
• op- en aanmerkingen

Voorwaarden weglatingsstreepje

Weglating mag alleen als de woorden die je weglaat in beide zinnen:

• dezelfde grammaticale functie hebben 

• dezelfde grammaticale vorm hebben  

• dezelfde betekenis hebben

Samenstellingen

Wel of geen tussenletter?

Tussenletters bij samenstelling

• Samenstellingen schrijf je altijd aan elkaar
• Afhankelijk van de samenstelling zijn er meerdere opties

1. Samenstelling zonder tussenletter(s)
2. Een koppelteken
3. Samenstelling met tussenletter(s)

Tussenletters bij samenstelling

3 soorten tussenletters:

Tussenletters –en
Tussenletter –e-
Tussenletter –s-

Tussenletters -en-

• Als het eerste woord een zelfstandig naamwoord is én alleen een meervoud heeft op -en, gebruik je -en- als tussenletters.

Bananendoos
Schoenenwinkel
Kippensoep

Tussenletter -e- 

1. Als het eerste woord een meervoud op -en heeft, maar óók een meervoud op -es heeft. (groentesoep)
2. Als het eerste deel een versterkende betekenis heeft (beresterk)
3. Als het eerste deel uniek is, er maar één van is (maneschijn)
4. Als het eerste deel geen zelfstandig naamwoord is (goedemorgen)

Tussenletter -s- 

1. De tussenletter s schrijf je wanneer je deze hoort!
2. Als het tweede deel van de samenstelling begint met een s, hoor je niet of er een tussenklank -s moet staan. Vervang dan het tweede deel van de samenstelling door een woord dat met een andere letter begint. Dan hoor je of je een tussenklank -s moet schrijven.

• station + straat      = stationsstraat
• station + weg          = stationsweg

Dit is geen samenstelling

Dit is wel een samenstelling.

 Chocolade

     Bestek

   Schatkist

 

   Schoolreis

Waarom heeft de samenstelling een tussenletter -e-?
zonnebril

1. Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord
2. Het eerste deelheeft een versterkende betekenis
3. Het eerste deel heeft een meervoud op -en én op -s
4. Het eerste deel is uniek

Kies de samenstelling met de juiste tussenletter:
voorjaar + storm

1. voorjaarsstorm
2. voorjaarstorm
3. voorjaar storm
4. voorjaar-storm

Waarom heeft de samenstelling een tussenletter -e-?
dieptepunt

1. Het eerste deel gaat over iets waar er maar één van is
2. Het eerste deel heeft een versterkende betekenis
3. Het eerste deel heeft een meervoud op -en én op -s
4. Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord

Waarom heeft de samenstelling een tussenletter -e-?
reuzegroot

1. Het eerste deel gaat over iets waar er maar één van is
2. Het eerste deel heeft een versterkende betekenis
3. Het eerste deel heeft een meervoud op -en én op -s
4. Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord

Waarom heeft de samenstelling een tussenletter -e-?
gedachtegang

1. Het eerste deel gaat over iets waar er maar één van is
2. Het eerste deel heeft een versterkende betekenis
3. Het eerste deel heeft een meervoud op -en én op -s
4. Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord

Sleep de samenstellingen naar de juiste plaats.

Samenstelling met tussenletter -s-

Samenstelling met tussenletter  -(e)n-

Samensteling met tussenletter -e-

plant + bak

lamp + kap

maan + schijn

groente + boer

lieveling + stad

bakker + room

Het eerste deel van de samenstelling is een bijvoegelijk naamwoord

Het eerste deel van de samenstelling is uniek

Je hoort de -s niet

Het eerste deel van de samenstelling heeft geen meervoud

 Het 1e deel versterkt het 2e deel

jongeman 

zonnebank

keuzestress

rijstepap 

beregoed 

Aaneenschrijven of los schrijven?

De spatie maakt het verschil

Aaneenschrijven of los?

1. Splitswerkwoorden (scheidbaar samengestelde werkwoorden)

pianospelen, stukmaken, opgerookt

2. Combinaties van een voorzetsel met bijwoord of twee bijwoorden schrijf je aaneen

eroverheen, waardoor, daarboven

3. Getallen van 1 tot 100 en veelvouden van 100 en 1000 schrijf je aan elkaar. Veelvouden van miljoen en miljard schrijf je los.
drieëntwintig, vijftien miljoen

4. Woorden die beginnen met er, daar, hier of waar, gevolgd door een voorzetsel, schrijf je ook

altijd aan elkaar

erop, daarover, waardoor

Aaneenschrijven of los?

Woorden betekenen aaneengeschreven iets anders dan los van elkaar:

Te veel (meer dan zou moeten) of teveel (overschot)

Ten minste (op zijn minst) of tenminste (in ieder geval)

Ten slotte (tot slot, als laatste) of tenslotte (uiteindelijk, eigenlijk)

Te kort (niet lang genoeg of te weinig) of tekort (een gebrek)

Langeafstandsloper (een loper die lange afstanden loopt) of lange afstandsloper (een afstandsloper die lang is)

Aaneenschrijven of los?

Bezits-s

In het Engels gebruik je een apostrof: John’s car, maar in het Nederlands schrijf je de bezits-s vast:

Johns auto

Jokes fiets

TIP:wijfel je, gebruik dan de van-constructie: de fiets van Joke

Aan elkaar of los?

1. kennis maakte
2. kennismaakte

Aan elkaar of los?
'Hij rende … .'

1. daarheen
2. daar heen

Aan elkaar of los?

1. driekamer appartement
2. driekamerappartement
3. drie-kamer-appartement
4. drie kamer appartement