EPA 1 Zintuigen 1 en 2

• anatomie
• MBO
• Studiejaar 1

AFP Zintuigen

Zintuigcellen

Een zintuigcel (sensor) is een cel die gevoelig is voor een prikkel. De prikkel is een veranderde omstandigheid in de omgeving van de zintuigcel. Vaak wordt een zintuigcel ook aangeduid met de term receptor (ontvanger)

Noem 5 prikkels van buitenaf die je
kan waarnemen met je zintuigcellen

Noem 5 prikkels van binnen uit je lichaam die je
kan waarnemen met je zintuigcellen

Kenmerken van zintuigcellen

Wat houden deze 5 algemene kenmerken van de zintuigcellen  in?

1. vertaling van prikkels in impulsen
2. specifieke gevoeligheid
3. specifieke gewaarwording
4. specifiek bereik
5. adaptatie

Vertaling prikkels in impulsen

De vertaling van prikkels in impulsen

Indeling zintuigcellen

De indeling van zintuigcellen is op basis van:

• herkomst
  (exteroceptoren, interoceptoren, proprioceptoren)
• het soort prikkel
  (chemoreceptoren, mechanoreceptoren, thermoreceptoren, fotoreceptoren, pijnreceptoren)

Exteroceptoren

Interoceptoren

Proprioceptoren

Exteroceptoren

Interoceptoren

Proprioceptoren

vangen prikkels op van buiten het lichaam

liggen aan de buitenkant van het lichaam, op de grens met de buitenwereld

vangen prikkels op uit de inwendige organen

liggen in de wand van holle organen

registreren informatie over de stand (= houding) en de standsverandering (= beweging) van lichaamsdelen

liggen in de spieren, pezen, gewrichten en het evenwichtsorgaan

Indeling naar herkomst

Chemo-

receptoren

Mechano-

receptoren

Thermo-

receptoren

Foto-

receptoren

Pijn-

receptoren

gevoelig voor bijv. reukstoffen, smaakstoffen, koolstofdioxide, osmotische waarde, zuren

Voorbeelden: reukzintuigcellen in de neus, smaakzintuigcellen in de tong

gevoelig voor prikkels zoals druk, trilling, vloeistofbeweging en trekspanning

Voorbeelden: tastreceptoren en drukreceptoren in de huid, zintuig- cellen in het oor, proprioceptoren in de spieren

gevoelig voor temperatuur- veranderingen in de directe omgeving

Voorbeelden: zintuigcellen in de huid en de hypo- thalamus die een belangrijke rol spelen bij de temperatuur- regulatie

gevoelig voor licht

Voorbeelden: lichtzintuigcellen in het oog

gevoelig voor: (dreigende) schade. 

worden geprikkeld als ze zelf beschadigd dreigen te worden

Voorbeelden: liggen overal in het lichaam, bijvoorbeeld in de huid, in de wanden van bloedvaten, in het botvlies, in de gewrichten

Zintuigen

De mens heeft 5 zintuigen:

Het oog (oculus)

Harde oogrok = sclera

• bindweefselkapsel
• houdt de rond vorm in stand
• aan voorkant doorzichting; Hoornvlies (cornea). de buitenste slijmlaag op het hoornvlies noemen we bindvlies (conjunctiva) Is er gevoelig voor aanraking: Lidslagreflex

Vaatvlies = choroidea

• Bekleed de binnekant van de oogbol
• dun en zeer doorbloed
• aan de voorkant overgaand in Iris (regenboogvlies)
• Pupil
• Accomodatiespier (hier gaat het vaatvlies over in de Iris: cirkelvorming verdikte rand van deze spier heeft het straalvormig lichaam (corpus cilicare). van hier uit gaan een groot aantal vezeltjes naar de lins. de les is opgehangen aan de lensbandjes
• Lensbandjes

Netvlies = retina

• Ligt aanbvinnenkant tegen het vaatvlies aan, bevat intuigcellen
• blinke vlek: de plaats waar de oogzenuw het oog verlaat. 

Hulporganen:

• Oogkassen = hol en wordt gevormd door botstukken van de schedel. biedt bescherming
• oogleden = dunne huidplooien die ogen beschermen
• oogspieren = 6: bewegingsvrijheid
• traanapparaat = traanklier, 2 traankanaaltjes, traanzak en traanbuis. traanklier produceert traanvocht: voorkomt uitdroging van het hoornvlies

Inwendige bouw van de oogbol

Lens: ligt achter de pupil

Glasachtig lichaam: oogbolruimte achter de lens

oogkamers:

• voorste oogkamer: tussen hoornvlies en iris
• achterste oogkamer: tussen iris en lens

glasiachtig lichaam is gevuld met een heldere geleiachtige substantie

het kamerwater wordt geproduceerd in het straalvormig lichaam en stroomt via de pupil naar de voorste oogkamer door kanaal van Schlemm

Het kamerwater is belangrijk voor de voeding van de les en het hoornvlies

• Gevuld met kamerwater

Blinde vlek: (papil) plek waar oogzenuw (Nervus Opticus) het oog verlaat

Gele vlek (macula): veel kegeltjes (voor scherpte in kleur kunnen zin) naar buiten toe meer staafjes (lichtreceptoren) waardoor je beter licht en donker kan zien

tot pathologie

 Zien

• Lichtgeleiding
• Accomodatie
• Lichtverwerking
• Beeldvorming 

Lichtgeleiding:

• Hoorvlies, voorste oogkamer achterste oogkamer lens glasachtig lichaam. 
• lichtstralen prikkelen de lichtzintuigcellen in het netvlies, de structuren hebben een lichtbrekende werking, brekende meida. hierbij speelt de bolle vorm van de les eenbelangrijke rol. alles komt omgekeerd op je netvlies terecht. pupilreflex regelt de hoeveelheid licht dat binnen valt. 

Accomodatie

• boller of platter maken van de lens. iets in de verte zien maakt de les zo plat mogelijk. 

Lichtverwerking

• fotoreceptoren, Lichtzintuigcellen: staafjes en kegeltjes;  gele vlek (hierint zitten alleen maar kegeltjes en hier zie je het scherpst.  lichtzintuigcellen zijn gevoelig voor pigment. staafjes onderscheiden licht en donker, met kegeltjes zie je kleuren. 

Beeldvorming 

• staafjes en kegeltjes zetten lichtprikkels om in impulsen, chaisma opticum (kruizen van de 2 oogzenuwen), vanaf hier het li en re optische baan (tractus opticus). lopen naar  thalamus en doorgeschakeld naar optische schors: daar vind beeldvorming plaats

Het oor

Vul de namen bij de cijfers in. 

1. schedel, rotsbeen

Buitenoor: 2. gehoorgang 3. oorschelp

Middenoor: 4. trommelvlies 5. ovaal venster 6. hamer

7. aambeeld 8. stijgbeugel 12. buis van Eustachius

Binnenoor: 9. labyrint 10. slakkenhuis 11. gehoorzenuw

 Oor

Uitwendige oor:

• vangt geluidspirkkels op
• bestaat uit oorschelp en uitwendige gehoorgang: talgklieren = oorsmeer
• Eindigt bij trommelvlies
• oorsmeer houdt huid en trommelvlies soepel en waterafstotend

Middenoor:

• bestaat uit trommevlies, trommelholte met gehoorsbeentjes (hamer, aanbeeld, stijgbeugel)
• trommelholte staat met buis van Eustachius in verbinding met neus-keelholte

Binnenoor:

• Zintuigcellen van gehoor en evenwichtsorgaan
• slakkenhuis
• voorhof evenwichtsorgaan
• 3 halfcirkelvormige kanalen van het evenwichtsorgaan

Evenwichtsorgaan

Ligging: in binnenoor

Bouw: voorhof + 3 cirkelvormige kanalen

Binnenin vocht en zintuigcellen,
in voorhof ook gehoorsteentjes

Werking

Statisch evenwicht: voorhof (m.b.v. gehoorsteentjes)

Dynamisch evenwicht: cirkelvormige kanalen

Het evenwichtsorgaan,[1] het vestibulaire orgaan[1], het vestibulaire systeem of de booggang is het zintuigencomplex dat informatie verzamelt over beweging en balans. Samen met het slakkenhuis - dat functioneel geen deel uitmaakt van het evenwichtsorgaan maar van het oor - vormt het het labyrint. Het bevindt zich aan beide zijden van het hoofd in het rotsbeen: een onderdeel van de schedel.

De informatie gaat naar de hersenen, en wordt daar gebruikt om de juiste spiergroepen aan te sturen, om bijvoorbeeld vallen te voorkomen.

De neus (nasus)

Neus is bekleed met reukslijmvlies, hierin zitten reukzintuigcellen = chemoreceptoren. = langgerekte cellen met haarfijne uitlopers in de neusholte. aan de nadere kant lopen zij uit in zenuwvezels/ reukharen. een reukzenuw staat in verbinding met de herstenstam, het limbisch systeem , de hypothalamus en de hersenschors. 

primaire geuren:

• rottingsgeuren
• scherpe geuren
• muskusgeuren
• geur van etherachtige stoffen
• mintgeur
• bloemen en fruitgeur
• kamfergeur

n. Olfactorius --> Reuk centrum

Reukslijmvlies (reuk epitheel)

2,5m2 --> 100 miljoen reukzintuigcellen

Chemoreceptoren

De tong (lingua)

• Smaakzintuigen: haarfijne uitlopers aan de kant van de mondholte aan de andere kant eindigen ze in een zenuwvezel: gespecialiseerde epitheelcellen
• Ze liggen in groepjes van bolvormige smaakknopjes
• smaakpapil: door de struktuur van de smaakpapil worden smaakknopjes beschermd tegen beschadiging bij het kauwen
• Alleen oplosbare stoffen kunnen de smaakzintuigen prikkelen
• chemoreceptoren
• tast-, druk en temperatuurzintuigen
• 
  

N. Lingualis (Tong zenuw)

5 Smaken:  zout, zuur, bitter, zoet en umami

Proeven doe je niet alleen met je tong, tijdens het proeven maak je ook gebruik van je geurzintuig bovenin je neus.

De neusholte is bekleed met neusslijmvlies, in het reukslijmvlies liggen reukzintuigcellen. Deze reageren op geurprikkels.

Misschien loopt het water je al in de mond bij de geur van frituur als je langs de snackbar fietst. Dit komt omdat je neus veel invloed heeft op je smaak. Geur- en smaakonderzoeker Sanne Boesveldt legt uit hoe belangrijk geur is voor wat je proeft.

Deskundige

: Sanne Boesveldt

Programma: Voeding en ons brein (MAX)

Je kan dit testen met snoepjes, zoals jellybeans met banaansmaak. Zonder geur weet je alleen welke basissmaak iets heeft: zoet, zuur, zout, bitter of umami. In dit geval dus zoet. Als hier geur bijkomt, zorgt dit voor een extra smaakdimensie. Hierdoor kan je de specifieke smaak van banaan proeven. 

Wanneer je iets ruikt bindt deze geur zich aan je reukslijmvlies in je neus. Via je reukslijmvlies wordt deze informatie naar je hersenen gestuurd. Als je iets eet komen die smaken eerst in je mond vrij. Maar om goed te kunnen proeven gaan deze smaakstofjes ook via het reukslijmvlies naar je hersenen. 

Dit reukslijmvlies is dus heel belangrijk voor welke smaken je proeft. Als je neus dicht zit of verstopt is kunnen smaken en geuren je reukslijmvlies minder goed bereiken. Daardoor proef je veel minder.

Geur en je neus zijn ook belangrijk voor je eetlust. Want de informatie die via geur naar je hersenen gaat, heeft veel invloed op wanneer je trek krijgt. Bijvoorbeeld door de geur van vers brood bij de bakker.

In het reukzintuig ontstaan impulsen/prikkels, via de zenuwen gaan de impulsen naar het centrale zenuwstelsel.

De Huid

Soorten zintuigen in de huid

Niet ieder deel van je lichaam kan even goed voelen. Dat komt omdat de zintuigcellen niet overal even eerlijk verdeeld zijn. Aan het mannetje hiernaast zie je welke delen van je lijf heel goed voelen. Die delen zijn heel groot afgebeeld. De delen waarmee je veel minder goed voelt zijn veel kleiner gemaakt. 

Werking van het tastzintuig

Verschillende gespecialiseerde lichaampjes en zenuwuiteinden gelegen in of vlak onder de huid, sturen signalen over de sensatie die ze waarnemen naar de hersenen. Vooral het sensorische projectiegebied is betrokken bij de verwerking van tastprikkels.

De tast- en drukreceptoren bevinden zich overal in de huid, alleen zijn deze niet gelijkmatig verdeeld over ons lichaam. De vingers, voeten, lippen en tong hebben bijvoorbeeld een heleboel sensoren. Op de rug zitten er relatief weinig. Er bestaan verder fasische tastzintuigen die vooral gevoelig zijn voor veranderingen in druk, en tonische tastzintuigen die signalen uitzenden zolang de prikkeling aanhoudt. De laatsten vindt men bijvoorbeeld rondom het hart waar zij de bloeddruk registreren.

Er bestaat verschil in gevoeligheid tussen de verschillende delen van het lichaam, zoals de hand. De vingertoppen zijn erg gevoelig, omdat er zich hier veel uiteinden van zenuwen bevinden. De handpalm is relatief minder gevoelig.

Soorten Zintuigen

Temperatuur - Thermoreceptoren

• Lichaampje van Ruffini
• Lichaampje van Krause

Thermoceptie of temperatuurzin is het vermogen van

Locatie van het temperatuurzintuig

De zenuwuiteinden die de temperatuurprikkels detecteren, zitten over diverse lichaamsdelen verspreid. Het is een diffuus gelokaliseerd zintuig, net als nociceptie en proprioceptie.

Aan de buitenkant van het lichaam zijn het zenuwuiteinden in (vooral) de huid, het hoornvlies en het trommelvlies, en aan de binnenkant van het lichaam zijn het zenuwuiteinden in de organen en in het bewegingsapparaat.

Ook binnen de hersenen, in de hypothalamus, bevinden zich temperatuur-receptoren die de temperatuur van het bloed meten.

Warmte-prikkels Warmte-receptoren heten ook wel 'lichaampjes van Ruffini'.

Kou-prikkels Kou-receptoren heten ook wel 'lichaampjes van Krause'.

Soorten Zintuigen

Pijn - Nociceptie

• Mechanische – forse druk
  
• Thermische – flinke afwijkingen  
• Chemische: minimumconcentratie chemische stoffen.
  

Nociceptie of pijnzin

Locatie van het pijnzintuig

De zenuwuiteinden die de pijnprikkels detecteren, zitten over vele lichaamsdelen verspreid. In die zin is nociceptie net als proprioceptie en thermoceptie een diffuus gelokaliseerd zintuig.

Aan de buitenkant van het lichaam zitten de pijnzenuwen in de huid, het hoornvlies en het trommelvlies, en aan de binnenkant van het lichaam bevinden de pijnzenuwen zich in de organen (viscerale pijnzin) en in het bewegingsapparaat.

De externe pijnprikkels die via pijnzenuwen in huid, hoornvlies en trommelvlies worden doorgegeven, zijn te verdelen in stekend en dof. Stekende pijn volgt snel op de pijnprikkel en is goed lokaliseerbaar. Doffe pijn volgt vlak na de stekende pijn, en is ten opzichte van de stekende pijn minder intens en minder goed lokaliseerbaar (onbestemder). Door hun volgordelijkheid heten ze ook wel primair en secundair.

Soorten Zintuigen

Aanraken - tactiel

• Lichte aanraking -  op de onbehaarde huiddelen:  het tastlichaampje van Meissner.
• Aanhoudende aanraking - via de schijf van Merkel. 
• Vibraties -  druklichaampje van Vater-Pacini.
• Bestreken huid - peritrichale zenuwen.   

Soorten tactiele prikkels

• Lichte aanraking

Lichte aanraking wordt op de onbehaarde huiddelen gevoeld door het tastlichaampje van Meissner.

• Aanhoudende aanraking

Aanhoudende aanraking komt als prikkel binnen via de zogenoemde schijf van Merkel. Tactiele zenuwuiteinden van dit type zijn langzaam adaptief, dat wil zeggen dat ze hun pulsen nog lang blijven afvuren naar de hersenen nadat de aanraking begon.

• Vibraties

Vibraties en snelle variaties in druk worden verwerkt door het druklichaampje van Vater-Pacini.

• Bestreken huid

Bestreken huid wordt geregistreerd door de peritrichale zenuwen. Dit zijn zenuwuiteinden die om de haarfollikels gedraaid zitten. Het gevoel dat deze peritrichale zenuwen veroorzaken is duidelijk op te wekken door tegen de natuurlijke stand van de hoofdharen in te strijken.

De huid

Quiz

Er volgen nu er quizvragen over de bouw, functie en werking van de zintuigen.

Let op: je hebt beperkt de tijd om elke quizvraag te beantwoorden

Welk onderdeel van het oog wordt in het plaatje aangeduid met het cijfer 1?

1. pupil
2. lens
3. iris
4. hoornvlies

Welk deel van het oog wordt in het plaatje aangeduid met het cijfer 8?

1. hoornvlies
2. netvlies
3. vaatvlies
4. gele vlek

Met welke zintuigcellen in het oog zie je kleur en waar liggen deze cellen?

1. met de staafjes, deze liggen met name in het centrum van het netvlies
2. met de kegeltjes, deze liggen met name in het centrum van het netvlies
3. met de staafjes, deze liggen het meest aan de buitenranden van het netvlies
4. met de kegeltjes, deze liggen het meest aan de buitenranden van het netvlies

Wat is de blinde vlek?

1. Het is de plaats waar de oogzenuw met het netvlies verbonden is
2. Het is de plaats waar de meeste kegeltjes in het netvlies liggen
3. Het is de plaats waar de meeste staafjes in het netvlies liggen
4. Het is de plaats waar het licht het oog binnenvalt

Het doel van de pupilreflex is het regelen van de hoeveelheid licht die in het oog valt. Wat gebeurt er met je pupil als je vanuit het donker een verlichte kamer binnenstapt?

1. de pupil wordt groter
2. de pupil wordt kleiner

Welk deel van het oor is in de afbeelding aangeduid met het cijfer 1?

1. de gehoorgang
2. het trommelvlies
3. het slakkenhuis
4. de stijgbeugel

Wat is de functie van het onderdeel dat in het plaatje met het cijfer 8 is aangeduid?

1. doorgeven van geluidstrillingen aan de gehoorbeentjes
2. doorgeven van de geluidsprikkel richting de hersenen
3. omzetten van geluidstrillingen in prikkels/impulsen
4. zorgen dat de luchtdruk binnen en buiten het oor gelijk blijft

Wat is de functie van de gehoorbeentjes?

1. doorgeven van geluidstrillingen vanuit de gehoorgang aan het trommelvlies
2. omzetten van geluidstrillingen in een elektrische impuls
3. doorgeven van geluidstrillingen vanuit het trommelvlies aan het slakkenhuis
4. doorgeven van geluidstrillingen vanuit het slakkenhuis aan de gehoorzenuw

Wat is de functie van de N. Lingualis?

1. doorgeven van prikkels van de smaakzintuigcellen naar de hersenen
2. doorgeven van prikkels van de reukzintuigcellen naar de hersenen
3. doorgeven van prikkels van de oogzintuigcellen naar de hersenen
4. doorgeven van informatie over de stand van het lichaam naar de hersenen

Wat is de functie van de smaakpapil?

1. prikkels doorgeven aan de tongzenuw
2. beschermen van de smaakzintuigcellen
3. prikkels doorgeven richting de hersenen
4. beschermen van de tongzenuw

Welk type zintuigcellen zorgen er in de neus voor dat je kan ruiken?

1. thermoreceptoren
2. chemoreceptoren
3. mechanoreceptoren
4. fotoreceptoren

De prikkels vanuit de reukzintuigcellen worden naar de hersenen gestuurd via de:

1. N. Olfactorius
2. N. Lingualis
3. N. Opticus
4. N. Cochlearis

In de huid liggen de meeste zintuigcellen in:

1. de opperhuid
2. de lederhuid
3. het onderhuids bindweefsel

Stelling:
In de huid liggen zowel thermoreceptoren, mechanoreceptoren, pijnreceptoren en fotoreceptoren

1. waar
2. niet waar