Thema 3 Genetica: BS5 Speciale manieren van overerven

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

3.5 speciale manieren van overerven

• Je kunt kruisingsschema’s maken voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen.
• Je kunt uit de kruisingsschema’s voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen, of uit stambomen hiervan, de frequentie van bepaalde genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden.

Het is goed als je weet welke bloedgroep je hebt, zeker als je een bloedtransfusie nodig hebt. De verdeling van bloedgroepen verschilt per regio. Ongeveer 63% van de wereldbevolking heeft bloedgroep 0. Bloedgroep AB komt het minst voor. Welke bloedgroep je hebt, is erfelijk bepaald.

WAT beginner *

lezen 3.5

maken opdr. 53 t/m 63

WAT - gevorderde **

nakijken opdr. 53 t/m 63

lezen 3.6

maken en nakijken opdr. 66 t/m 75

WAT - expert ***

testjezelfs van 3.5 en 3.6

HOE

individueel

in stilte

HULP NODIG

1. kijk in de tekst van de basisstof
2. steek je vinger omhoog, wanneer je vastloopt

actie - IN STILTE

Deze les

1. Multipele allelen

2. Letale factoren

3. Gekoppelde overerving

Herh. monohybride kruising

= kruising waarbij je let op de overerving van één eigenschap.

Één genenpaar betrokken:

Intermediair = mengvorm

bv. wanneer er 3 fenotypen zijn

beide dominant

ARAR                        ARAW                     AWAW

herhaling X-chromosomaal

• Er zijn eigenschappen die alleen op het X-chromosoom liggen.

Let op: Mannen hebben 1 X- en 1 Y-chromosoom.
Vrouwen hebben 2 X-chromosomen. (zie ook kruisingschema in afbeelding)

• Dit betekent dat de man altijd de eigenschap die op zijn X-chromosoon zit als fenotype heeft. 
  

Notatie:

X^KY^- = Dominante Man

X^kY^- = Reccesieve man

X^KX^K = Homozygoot dominante vrouw

X^kX^k = Homozygoot recesieve vrouw

X^KX^k = Heterozygote vrouw

Een vrouw met blauwe ogen krijgt een kind met bruine ogen. Het allel voor B bruine ogen is dominant over het allel voor b blauwe ogen. Welk(e) genotype(n) kan de vader gehad hebben?

1. alleen BB
2. Alleen Bb
3. Bb of BB
4. Bb of bb

Multipele allelen

Voor één erfelijke eigenschap bestaan drie of meer verschillende allelen. Bijv. bloedgroepen --> allelen:

Multipele allelen (voorbeeld: bloedgroepen)

Een man met bloedgroep O en een vrouw met bloedgroep AB krijgen samen een kind. Hoe groot is de kans dat het kind bloedgroep AB heeft?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 75%

Letale factor 

= allel dat in homozygote toestand geen levensvatbare cel of individu oplevert

Als beide ouders dezelfde letale factor bezitten, wordt een deel van de F1  niet geboren.

LET OP: andere verhoudingen 2:1  i.p.v.  3:1

Manx katten

Letale factoren:
De manx is een staartloze kat. De eigenschap staartloos is het gevolg van het dominante gen A. Voor fokkers van dit ras doet zich het volgende probleem voor: homozygoot staartloze jongen zijn niet levensvatbaar. Ze sterven voor de geboorte. Het genotype van een levende staartloze kat is Aa.
Hoe groot is de kans op levende staartloze katten bij een kruising tussen 2 staartloze katten.

1. 100 %
2. 50 %
3. 67 %
4. 75 %

Gekoppelde overerving

Twee genenparen liggen in hetzelfde chromosomenpaar.

Gekoppelde overerving

Letten op 2 eigenschappen/ genen tegelijk.

Waarbij de genen op 

hetzelfde chromosoom liggen.

bron: https://biologielessen.nl/index.php/dna-5/817-gekoppelde-overerving

Notatiewijze bij gekoppelde overerving

Omdat de allelen bij gekoppelde overerving letterlijk 'gekoppeld' liggen worden ze in vaste combinaties doorgegeven aan het nageslacht. Er ontstaat dus minder variatie

Het is erg van belang dat de allelen dat op hetzelfde chromosoom als zodanig worden genoteerd. 

Gebruik dus de volgende notatiewijze --> 

Manier van notatie gekoppelde genen

Gekoppelde overerving opdr. 63 uit boek

Mitochondriën

Mitochondriaal DNA

Mitochondriën bevatten een klein ringvormig DNA met een klein aantal genen.

 

Erft alleen via de eicel over naar een volgende generatie.