Grammatica zinsdelen A2

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Zinsdelen

• Een zin bestaat uit zinsdelen.
• Een zinsdeel kan bestaan uit één woord of uit een groepje woorden dat bij elkaar hoort.
• De woorden in een zinsdeel kunnen niet uit elkaar gehaald worden.
• Elk zinsdeel heeft een aparte betekenis (functie) binnen een zin.

       Het laat bijvoorbeeld weten wie iets doet, wat er gebeurt, met wie iets        gebeurt, wanneer iets gebeurt, waar iets gebeurt of hoe iets gebeurt.   

Lachend / gaf / de docent / mij / een dikke onvoldoende.

Waarom leer je zinnen ontleden?

Als je weet hoe een zin is opgebouwd, dan  kan je de betekenis makkelijker begrijpen.

Ook is de spelling van sommige woorden  afhankelijk van op welke plaats de woorden in de zin staan.

En als je een andere taal leert, is kennis van ontleden heel handig. Je kunt dan gebruikmaken van de overeenkomsten tussen talen.

Verdeel de zin in zinsdelen

• Zoek de persoonsvorm.
• Zet een verticale streep voor en achter de persoonsvorm.
  
• Het woord of de woorden voor of na de persoonsvorm vormen één zinsdeel: HET ONDERWERP

• Maak begrijpelijke delen van de overgebleven woorden.
• Zet achter elk deel een streep. 

ONDERWERP = ow

Zinsdelen

Twijfel je of woorden bij elkaar horen? 

• Gebruik dan de verplaatsingsproef:
  

Kijk of een stuk zin in zijn geheel voor de persoonsvorm geplaatst kan worden, zonder dat de betekenis van de zin verandert.

Voorbeeld:

• Hij / bakte / snel / een paar pannenkoeken.
  
• Snel / bakte / hij / een paar pannenkoeken.
  
• Een paar pannenkoeken / bakte / hij / snel.
• Een paar / bakte / hij / snel / pannenkoeken.

Basisregel gezegde

Een zin heeft altijd een gezegde!

Een naamwoordelijk gezegde 

of

Een werkwoordelijk gezegde

Werkwoordelijk gezegde (wg)

Een werkwoordelijk gezegde bestaat uit alle werkwoorden uit de zin. 

Voorbeeld:   

Jurre / gaat / vanmiddag / een nieuwe koptelefoon / kopen.

wwg = gaat kopen

Het werkwoord ‘kopen’ zegt wat Jurre doet.

Werkwoordelijk gezegde (wg)

De pv van sommige werkwoorden staat soms  gescheiden in de zin.  (voorkomen / uitpakken)

Voorbeeld:

Andrea deelt de traktatie uit aan haar klasgenoten. 

Het werkwoordelijk gezegde in deze zin is: deelt uit

Soms staat voor het hele werkwoord het woord te of aan het.

Deze woorden horen dan ook bij het werkwoordelijk gezegde.

Voorbeelden:

De docent vraagt mij zijn vraag te beantwoorden.

Zij is op het veldje hierachter aan het voetballen. 

Naamwoordelijk gezegde 

Een naamwoordelijk gezegde zegt wat iemand is (of wordt, blijft, lijkt). 

Het naamwoordelijk gezegde bestaat uit een werkwoordelijk deel (ww. deel) en een naamwoordelijk deel (nw. deel). 

In het werkwoordelijk deel van het naamwoordelijk gezegde staat altijd een vorm van een koppelwerkwoord.

Koppelwerkwoord

Koppelwerkwoorden 'koppelen' het onderwerp van de zin aan een toestand (= situatie), functie of eigenschap. 

Er zijn negen koppelwerkwoorden:

zijn - worden - blijven

blijken - lijken - schijnen

(heten - dunken - voorkomen)

Naamwoordelijk gezegde

In het naamwoordelijk deel van het naamwoordelijk gezegde staat  een zelfstandig of bijvoeglijk naamwoord. Dit woord geeft een kenmerk of een eigenschap van iemand (of van iets).

Let op: Het naamwoordelijk gezegde is èèn zinsdeel, maar het werkwoordelijk deel en het naamwoordelijk deel kunnen los van elkaar in de zin staan.

Voorbeeld: 

Hij /  was / vroeger / een voetballer. 

NWG = was een voetballer / ww. deel = was / nw. deel = een voetballer

              

Let op: Het zonnetje schijnt (wg). De toets schijnt makkelijk te zijn. (ng)

Lijdend voorwerp (lv)

Het lijdend voorwerp is het voorwerp dat het onderwerp uit de zin nodig heeft om de handeling uit te kunnen voeren.

Let op: 

1)Het lijdend voorwerp begint NOOIT met een voorzetsel!

2)Een zin met een naamwoordelijk gezegde heeft NOOIT een lv! 

Lijdend voorwerp (lv)

Om het lijdend voorwerp te vinden, stel je de volgende vraag:

WIE/WAT + WG + OW --> LV 

Op Valentijnsdag | gaf | Bram | zijn vriendin | in Parijs I een prachtige ring.

Vraag: WIE of WAT gaf Bram? 

Antwoord: een prachtige ring => lijdend voorwerp 

Meewerkend voorwerp (mv)

De persoon of zaak die iets ontvangt, noem je het meewerkend voorwerp. 

Het meewerkend voorwerp komt vaak voor in zinnen waarin iemand iets 'vertelt' (uitleggen, zeggen enz.) of 'geeft' (sturen, overhandigen enz.). 

Je kunt de voorzetsels 'aan' of 'voor' toevoegen of weglaten. 

Meewerkend voorwerp (mv)

Om het meewerkend voorwerp te vinden, stel je de volgende vraag: 

AAN/VOOR WIE/WAT + WWG+ OND + LV --> de ontvangende partij

Op Valentijnsdag | gaf | Bram | zijn vriendin | in Parijs I een prachtige ring.

Vraag: AAN WIE/WAT gaf Bram een prachtige ring? 

Antwoord: zijn vriendin => meewerkend voorwerp

Bijwoordelijke bepaling

(bwb)

We noemen de bijwoordelijke bepaling ook wel de ‘prullenbak’. 

Alles wat je aan het eind overhoudt, noem je een bijwoordelijke bepaling.

Bijwoordelijke bepaling (bwb)

De bijwoordelijke bepaling geeft extra informatie en antwoord op vragen als WAAR, WANNEER, WAAROM, HOE, HOELANG, WAARHEEN, WAARVANDAAN, WAARMEE enz. 

Voorbeeld:

Op Valentijnsdag I gaf I Bram I zijn vriendin I in Parijs I een prachtige ring.  

Vraag: Wanneer gaf Bram zijn vriendin een prachtige ring? 

Antwoord: Op Valentijnsdag = bijwoordelijke bepaling. 

Vraag: Waar gaf Bram zijn vriendin een prachtige ring? 

Antwoord: in Parijs = bijwoordelijke bepaling

WE ONTLEDEN IN DE VOLGENDE VASTE VOLGORDE

1. persoonsvorm                        PV
2. zinsdelen maken 
3. onderwerp                              OW
4. werkwoordelijk gezegde    WG
5. naamwoordelijk gezegde   NG
6. lijdend voorwerp                   LV
7. meewerkend voorwerp       MV
8. voorzetselvoorwerp              VV
9. bijwoordelijke bepaling       BWB
10. bijvoeglijke bepaling            BVB bij ...
11. bijstelling                                 bijstelling

Samengestelde zinnen

Een zin met meer dan 1 persoonsvorm noemen we een samengestelde zin.  

Enkele zin: Ik ga naar school.

Hoofdzin en bijzin: Hij zei (HZ) dat hij naar school ging (BZ).

HOOFD- EN BIJZIN

(In) Een bijzin......

*begint bijna altijd met een verbindingswoord (dat / omdat etc.)

*kun je benoemen als zinsdelen en zinsdeelstukken.

*staat de persoonsvorm (bijna altijd) achteraan.

bv. Ik weet niet of ik naar je feestje kom.

Samengestelde zinnen

De termen nevenschikking en onderschikking worden gebruikt om de relatie te beschrijven tussen de delen van een samengestelde zin.  

Nevenschikking (neven = naast)

Bij nevenschikking gaat het om een combinatie van twee of meer hoofdzinnen:

 “De man ging naar buiten, opende zijn auto en reed weg.”

De persoonsvormen staan telkens vooraan in de hoofdzinnen

Bepaalde voegwoorden: W ant O f E n M aar (WOEM)

Onderschikking (hoofdzin en bijzin)

“Ik liep naar huis, omdat mijn fiets kapot was.”

De persoonsvormen staat in een van de twee delen van de zin achteraan.

Voegwoorden zoals “dat, waar, omdat, doordat, als, etc.”

ZINSDEELZINNEN

Wie de wedstrijd wint, wordt clubkampioen.         onderwerpzin, te vervangen door "Jan"

Hij zegt dat hij het niet gedaan heeft.              lijdend voorwerpzin, te  vervangen door "iets"

Wie doorrijdt, geeft hij een waarschuwing.    meewerkend vwzin, te vervangen door "aan hem"

Omdat het regende, namen we een paraplu mee.    bijw. bijzin, te vervangen door "daarom"

Wederkerend werkwoord: het voornaamwoord  hoort bij het gezegde!

Een wederkerend voornaamwoord verwijst bijna altijd terug naar het onderwerp van een zin.

Bij het schillen van de aardappels heb ik me/mezelf gesneden.

Jij past je altijd gemakkelijk aan.

U kunt u/zich hier omkleden.

Iedereen kan leren zich/zichzelf te verdedigen.

Hoe vind je het wederkerend werkwoord?

Zet een zin (bijv.) in de hij-vorm (derde persoon). 

Het wederkerend voornaamwoord verandert hierdoor in het woordje ‘zich’. 

voorbeeld:

‘Ik vergiste me in de tijd’ wordt ‘Hij vergiste zich in de tijd’. 

‘Me’ en 'zich' = wederkerend voornaamwoord 

Het voorzetselvoorwerp

(vv)

- begint ALTIJD met een voorzetsel

- het voorzetsel kun je (bijna niet) vervangen door een ander voorzetsel

- is verbonden met het belangrijkste werkwoord in de zin

- heeft vaak een figuurlijke betekenis

Voorzetselvoorwerp (vv)

Een voorzetselvoorwerp kan ook in combinatie met een naamwoordelijk gezegde in een zin voorkomen. 

Voorbeelden:

1. Elk individu is verantwoordelijk voor zijn eigen daden.

2 Mariska is dol op haar zoontje.

In zin 1 is voor het vaste voorzetsel bij het naamwoordelijk gezegde is verantwoordelijk. 

Het zinsdeel voor zijn eigen daden is het voorzetselvoorwerp. 

In zin 2 is op het vaste voorzetsel bij het naamwoordelijk gezegde is dol. 

Het zinsdeel op haar zoontje is het voorzetselvoorwerp. 

Verschil voorzetselvoorwerp en 

bijwoordelijke bepaling

Zegt het voorzetsel letterlijk iets over een plaats of tijd? 

> Dan is het een bijwoordelijke bepaling. 
      voorbeeld: Het broedkastje hangt in de boom.

Kun je het voorzetsel vervangen door een ander voorzetsel? 

> Dan is het een bijwoordelijke bepaling
     voorbeeld: Ik wacht op / naast / achter / in de winkel. 

Een voorzetselvoorwerp wordt meestal figuurlijk gebruikt. 

     De fans hingen aan de lippen van de rapper. -> figuurlijk -> voorzetselvoorwerp

     De leerlingen hingen aan de ringen. -> letterlijk -> bijwoordelijke bepaling 

     

Zinsdelen en zinsdeelstukken

- Naamwoordelijk/Werkwoordelijk gezegde

- Onderwerp

- Lijdend voorwerp

- Meewerkend voorwerp

- Voorzetselvoorwerp

- Bijwoordelijke bepaling

----------------------------------

- Bijvoeglijke bepaling

- Bijstelling

Zinsdelen

Zinsdeelstukken

Bijvoeglijke bepaling (bvb)

Een bijvoeglijke bepaling (bvb) geeft extra informatie over 

een zelfstandig naamwoord.

Een bijvoeglijke bepaling is ALTIJD deel van een ander zinsdeel.

Een bijvoeglijke bepaling kan voor of achter 

het zelfstandig naamwoord staan. 

Verschil bijwoordelijke en bijvoeglijke bepaling

Overeenkomst:

De bijwoordelijke en de bijvoeglijke bepaling geven allebei extra informatie. 

Verschil: 

Bijwoordelijke bepaling -> apart zinsdeel

Bijvoeglijke bepaling -> deel van een zinsdeel

Voorbeelden:

In Parijs I staat I de Eiffeltoren. -> bijwoordelijke bepaling

Het Louvre I is I een van de drukstbezochte musea van Parijs. -> bijvoeglijke bepalingen bij musea 

Bijstelling

De bijstelling is een zinsdeelstuk dat dezelfde persoon of zaak nog een keer noemt, maar dan met andere woorden. 

Kenmerken bijstelling:

- het is een zinsdeelstuk

- gebruik komma's 

- persoon/zaak en bijstelling kunnen omgedraaid worden zonder dat de betekenis verandert. 

Voorbeeld:

De manager van de supermarkt, Peter Jansen, heeft een leuke actie bedacht voor Sinterklaas.

Peter Jansen, de manager van de supermarkt, heeft een leuke actie bedacht voor Sinterklaas.

OEFENTOETS!

1. persoonsvorm                        PV
2. zinsdelen maken 
3. onderwerp                              OW
4. werkwoordelijk gezegde    WG
5. naamwoordelijk gezegde   NG
6. lijdend voorwerp                   LV
7. meewerkend voorwerp       MV
8. voorzetselvoorwerp              VV
9. bijwoordelijke bepaling       BWB
10. bijvoeglijke bepaling            BVB bij ...
11. bijstelling                                 bijstelling

GEBRUIK KLEURTJES OF OMCIRKEL/ONDERSTREEP

ZINSDELEN EN ZET DUIDELIJK DAARBIJ: OW OF LV ed.