Hoofdstuk 2 privacy en beroepsgeheim

• Recht en deontologie
• Secundair onderwijs

Privacy en beroepsgeheim

5 Gezondheidszorg - Recht en deontologie

Mevrouw van Loon

Lesdoelen

De leerling:

- Legt uit wat discretieplicht is.

- Legt uit hoe privacy wettelijk geregeld is in België.

- Geeft de definitie van een persoonsgegeven.

- Geeft minstens twee voorbeelden van een persoonsgegeven.

- Legt uit wat de verwerking van persoonsgegevens inhoudt.

- Somt de principes van gegevensverwerking op.

- Legt uit waarom een gegeven casus niet voldoet aan de principes van gegevensverwerking.

- Geeft de definitie van beroepsgeheim in eigen woorden.

- Somt de soorten informatie die onder het beroepsgeheim vallen op.

- Geeft een voorbeeld van de soorten informatie die onder het beroepsgeheim vallen.

- Somt de eigenschappen van beroepsgeheim op (zwijgplicht, altijd geldend)

- Legt uit wanneer er wel/niet sprake is van het doorbreken van beroepsgeheim.

- Argumenteert in een gegeven casus waarom er wel/niet sprake is van een inbreuk op het beroepsgeheim.

- Legt het moreel doel van beroepsgeheim uit.

- Legt het juridisch doel van beroepsgeheim uit.

- Legt uit tegenover wie men spreekrecht kan hebben.

- Geeft de definitie van meldingsplicht met de twee voorwaarden voor een noodsituatie.

- Argumenteert in een gegeven casus of er sprake is van een noodsituatie aan de hand van de twee voorwaarden.

- Somt de situaties op wanneer er sprake is van spreekrecht.

Zie ook cursus.

Lesdoelen

De leerling:

- Somt de eigenschappen van beroepsgeheim op (zwijgplicht, altijd geldend)

- Legt uit wanneer er wel/niet sprake is van het doorbreken van beroepsgeheim.

- Argumenteert in een gegeven casus waarom er wel/niet sprake is van een inbreuk op het beroepsgeheim.

- Legt het moreel doel van beroepsgeheim uit.

- Legt het juridisch doel van beroepsgeheim uit.

- Legt uit wat gedeeld beroepsgeheim is.

- Legt uit onder welke voorwaarden gedeeld beroepsgeheim kan worden toegepast.

- Past de voorwaarden voor gedeeld beroepsgeheim toe op een gegeven casus.

Zie ook cursus.

Lesdoelen

De leerling:

- Legt uit tegenover wie men spreekrecht kan hebben.

- Geeft de definitie van meldingsplicht met de twee voorwaarden voor een noodsituatie.

- Argumenteert in een gegeven casus of er sprake is van een noodsituatie aan de hand van de twee voorwaarden.

- Somt de situaties op wanneer er sprake is van spreekrecht.

Zie ook cursus.

Wat is privacy?

1. Privacy

• Privacy = recht op een persoonlijke levenssfeer 
• Discretieplicht
• 1992: Belgische Privacywet
• 2018: Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)
• Persoonsgegeven = iedere informatie waarmee iemand (on)rechtstreeks geïdentificeerd kan worden

Privacy is het recht op een persoonlijke levenssfeer. Privacy gaat erover dat mensen baas blijven over hun persoonlijk leven of persoonlijke gegevens. Als zorgverlener ga je discreet om met deze persoonlijke gegevens en gegevens van de zorginstelling. Je hebt discretieplicht.

Sinds 1992 bestaat er in België een wet die burgers beschermt tegen inbreuken op het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Deze wet werd in 2018 aangepast door de 'Algemene Verordening Gegevensbescherming' (AVG). Op de werkvloer wordt ook vaak gesproken over de Engelse afkorting GDPR (General Data Protection Regulation). Veel rechten en verplichtingen die zijn opgenomen in de AVG bestonden al geheel of gedeeltelijk in de Belgische privacywet. Dat maakt dat heel wat verplichtingen al gekend waren. Wel worden een aantal verplichtingen door de AVG nog scherper gesteld en moet degene die persoonsgegevens verwerkt beter kunnen aantonen dat dit gebeurt met de nodige voorzichtigheid en met respect voor de privacy rechten van elke burger.

Een persoonsgegeven is iedere informatie over een persoon waarmee die persoon rechtstreeks of onrechtstreeks geïdentificeerd kan worden. Het begrip persoonsgegeven is breed op te vatten.

Benadruk 'waarmee iemand geïdentificeerd kan worden' (vorig jaar werd dit vaak vergeten bij de definitie) 

OPDRACHT (cursus p.2): Geef minstens drie voorbeelden van een persoonsgegeven.

ANTWOORD: Een gebruikersnaam, een naam, een foto, een nummer van de sociale zekerheid, een intern registratienummer; een nummerplaat; een postadres, een telefoonnummer; locatiegegevens, medische gegevens (bloedgroep, ziektebeeld,…)een klankopname van een gesprek, een filmpje dat gepost wordt op YouTube of Facebook …

1. Privacy

Verwerking van persoonsgegevens

• Wat?
• Waarom?
• Hoe?

Bij de verwerking van persoonsgegevens moet rekening gehouden worden met een aantal principes:

1. Wat is verwerking?

Verwerking is alles wat je met bepaalde informatie kunt doen: opvragen, in een zorg- en ondersteuningsplan in een klassement steken verwerken in een informaticaprogramma bewaren in een databank, toevoegen aan een lijst, zo'n lijst of beeldmateriaal afdrukken, publiceren op het internet.

2. Waarom verwerk je persoonsgegevens?

Het verwerken moet met een specifiek en toegelicht doel gebeuren. De persoonsgegevens mogen niet zomaar voor andere doeleinden gebruikt worden.

3. Hoe verwerk je persoonsgegevens?

Zie volgende slide voor principes 

1. Privacy

Principes van gegevensverwerking:

• Rechtmatig en transparant
• Juistheid
• Integriteit en vertrouwelijkheid
• Beperking van bewaring
• Dataminimalisatie
• Extra voorzichtigheid met minderjarigen
• Beveiligingsmaatregelen tegen gegevensverlies en -lekken

De verwerking van persoonsgegevens moet rechtmatig en transparant zijn. Het mag niet gaan om 'verzamelen om te verzamelen'. De personen van wie je gegevens verzamelt, verwerkt, bewaart…moeten op hoogte gebracht worden over wat er verder met hun gegevens gebeurt.

Juistheid: het verwerken van de gegevens moet zo correct mogelijk gebeuren. Indien nodig moeten ze verbeterd worden

Integriteit en vertrouwelijkheid: de gegevens mogen niet worden veranderd. Enkel wie daarvoor bevoegd is of toestemming heeft, mag de gegevens inzien, gebruiken of verwerken.

Beperking van bewaring: je mag persoonsgegevens niet zomaar onbeperkt bijhouden. Als je ze niet meer nodig hebt, moeten ze op een gepaste wijze verwijderd of vernietigd worden.

Dataminimalisatie: je mag niet meer persoonsgegevens verzamelen en bijhouden dan noodzakelijk voor een bepaalde wettelijke verplichting, opdracht of taak.

Er moet extra voorzichtig worden omgesprongen met de persoonsgegevens van kinderen.

Er moeten extra beveiligingsmaatregelen genomen worden tegens gegevensverlies of gegevenslekken.

Een basisschool verzamelt de persoonsgegevens van alle ouders en bewaart deze gegevens voor onbepaalde tijd, ook nadat de kinderen de school hebben verlaten.

Welke richtlijn/principe wordt hier geschonden?

1. Juistheid
2. Integriteit en vertrouwelijkheid
3. Beperking van bewaring
4. Dataminimalisatie

'voor onbepaalde tijd'

Een winkel vraagt bij het inschrijven voor de nieuwsbrief om het volledige adres, telefoonnummer en rijksregisternummer van de klant.

Welke richtlijn/principe wordt hier geschonden?

1. Dataminimalisatie
2. Juistheid
3. Beperking van bewaring
4. Extra voorzichtigheid bij minderjarigen

Een winkel heeft jouw rijksregister niet nodig voor een nieuwsbrief te sturen.

Een sociale media-app verzamelt de geboortedata van kinderen zonder toestemming van hun ouders of voogden.

Welke richtlijn/principe wordt hier geschonden?

1. Dataminimalisatie
2. Integriteit en vertrouwelijkheid
3. Dataminimalisatie
4. Extra voorzichtigheid bij minderjarigen

'kinderen'

In het woonzorgcentrum is een nieuwe corona-uitbraak en de directie heeft beslist de gegevens van alle bezoekers te verzamelen. Bij aankomst in het woonzorgcentrum wordt aan iedereen gevraagd haar/zijn volledige naam, telefoonnummer en relatie met de bewoner te noteren. Er staat nergens waarom deze gegevens worden opgevraagd (contact tracing) en wat ermee zal gebeuren.

Welke richtlijn/principe wordt hier geschonden?

ANTWOORD: transparantie

Er staat nergens waarom deze gegevens worden opgevraagd (contact tracing) en wat ermee zal gebeuren. 

2. Beroepsgeheim

Beroepsgeheim = als je door de uitvoering van je beroep beschikt over bepaalde verworven kennis of informatie die gevoelig ligt, mag je die niet bekendmaken.

Verschillende soorten informatie

Het delen van informatie door zorgverleners is wettelijk vastgelegd.

Als je door de uitvoering van je beroep beschikt over bepaalde verworven kennis of informatie die gevoelig ligt, mag je die niet bekendmaken. Je bent gebonden aan het beroepsgeheim.

OPDRACHT (cursus p.3): Leg in eigen woorden uit wat beroepsgeheim is.

ANTWOORD: 

⦁ Je komt in aanraking met gevoelige informatie

⦁ Dankzij je beroep

⦁ Deze mag je niet bekendmaken

Het kan gaan om de volgende informatie:

- Alles wat nadrukkelijk of stilzwijgend aan de vertrouwenspersoon werd toevertrouwd;

-Alle informatie die je ziet of hoort;

-Informatie over derden;

- Fabrieksgeheimen;

- Ook het feit dat iemand zorgvrager is valt onder beroepsgeheim.

OPDRACHT (cursus p.3):

• Leerlingen zelf voorbeelden laten opschrijven, nadien klassikaal bespreken
• 5' werktijd + 5' bespreking

2. Beroepsgeheim

Eigenschappen van het beroepsgeheim:

• Zwijgplicht
• Blijft altijd gelden

Schending van het beroepsgeheim als je informatie deelt (opzettelijk en niet opzettelijk!)

De wet op het beroepsgeheim houdt in dat je verplicht bent om persoonlijke gegevens of vertrouwelijke informatie niet mee te delen aan derden. Je hebt een zwijgplicht.

Het beroepsgeheim blijft altijd gelden; ook wanneer de vertrouwensrelatie beëindigd is of als de arbeidsovereenkomst afgelopen is.

Je schendt het beroepsgeheim wanneer je opzettelijk informatie deelt met anderen; ook wanneer je niet de bedoeling hebt om iemand schade of nadeel te berokkenen.

Voorbeeld: het plaatsen van foto’s van een activiteit op Facebook zonder toestemming

2. Beroepsgeheim

Moreel doel = bescherming van...

• zorgvrager
• beroep
• algemeen welzijn

Juridisch doel = opgenomen in strafwetboek 

Het beroepsgeheim heeft enerzijds een moreel doel en beschermt de zorgvrager; het beroep en het algemeen welzijn.

• Beschermen van de zorgvrager: Het vertrouwen van de zorgvrager in de zorgverlener is noodzakelijk. Pas als een zorgvrager weet dat alle gegevens die hij aan de zorgverleners verstrekt als vertrouwelijk behandeld worden; zal hij dit ook doen. Enkel op deze manier zal de zorgverlener over de nodige gegevens kunnen beschikken die nodig zijn voor de zorgverlening.
• Bescherming van het beroep: Het beroepsgeheim komt ook de zorgverleners ten goede. De zorgvrager zal vertrouwen hebben in de verzorgende en hem de gegevens toevertrouwen die noodzakelijk zijn om zijn beroep goed te kunnen uitoefenen.
• Bescherming van het algemeen welzijn: Een maatschappij heeft er alle baat bij dat het beroepsgeheim bewaard blijft. Als dat niet het geval zou zijn; zou lichamelijke en geestelijke gezondheid van de bevolking in het gedrang komen. Zorgvragers zouden zich niet durven te wenden tot zorgverleners of zouden onvolledige informatie geven. De zorgvrager zou de zorgverlener wantrouwen en bang zijn dat geheimen publiekelijk bekend worden gemaakt

Naast het moreel doel heeft het beroepsgeheim anderzijds een juridisch doel. Het beroepsgeheim werd vastgelegd in een wettekst en moet dus nageleefd worden. Als je het niet naleeft, kun je beboet worden.

Art. 458 van het strafwetboek:

Geneesheren; heelkundigen; officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het dat zij geroepen worden om in rechte (of voor een parlementaire onderzoekscommissie) getuigenis af te leggen en buiten (het dat de wet, het decreet of de ordonnantie hen verplicht of toelaat) die geheimen bekend te maken; worden gestraft met gevangenisstraf (van een jaar tot drie jaar en een geldboete van honderd euro tot duizend euro of met een van die straffen alleen).

VRAAG: wat vind je van de straf die hierop staat? 

• Bespreek in duo's 
• Klassikaal bespreken

2.1. Gedeeld beroepsgeheim

Voorwaarden:

• Noodzakelijk voor goede zorg
  
• Relevante informatie
  
• Met andere zorgverleners die betrokken zijn bij de zorg
  
• Geïnformeerde toestemming
  

Zorgverleners zijn gebonden aan het beroepsgeheim; maar om hun werk goed te kunnen uitvoeren; moeten zij regelmatig informatie delen met andere zorgverleners. Dit delen van informatie valt onder het gedeeld beroepsgeheim.

Er mag informatie gedeeld worden met andere zorgverleners op voorwaarde dat zij over deze informatie moeten beschikken om goede zorg te verlenen. 

Bovendien moet de zorgvrager zijn geïnformeerde toestemming hebben gegeven vooraleer de informatie gedeeld mag worden. Hij moet weten met wie deze informatie gedeeld wordt.

Voorbeeld: Informatie die gedeeld wordt binnen het zorgnetwerk

Voorbeeld: Bij ontslag uit een ziekenhuis krijg je informatie mee voor je huisarts.

In het gedeeld beroepsgeheim deelt de zorgverlener informatie enkel met andere zorgverleners die betrokken zijn bij de zorg.

Voorbeeld: Geneesheren; kinesisten; verpleegkundigen; verzorgenden

Je deelt enkel die informatie die noodzakelijk is om kwaliteitsvolle zorg te kunnen geven.

Voorbeeld: het effect van de medicatie op de bloeddruk; noteren van stoelgang in het zorg- en ondersteuningsplan in functie van opvolging; het noteren van het gewicht in het zorg- en ondersteuningsplan

Je deelt deze informatie omdat dit in het belang is van de zorgvrager.

Voorbeeld: De zoon van Karel (89 jaar) is opgenomen in het ziekenhuis en Karel heeft verdriet. Jij brieft dit door naar de nachtverpleegkundige zodat ze Karel goed kan opvolgen.

Het beroepsgeheim geldt tegenover iedereen (derden) die geen deel uitmaakt van de zorgrelatie tussen zorgvrager en zorgverlener. Het beroepsgeheim geldt dus ook tegenover artsen en andere paramedici die niet rechtstreeks betrokken zijn bij de zorgrelatie.

Voorbeeld: Je werkt als zorgverlener op afdeling 't Gebuurt en je zit tijdens de lunchpauze bij collega's van afdeling Rozemarijn. Je mag vertrouwelijke informatie uitwisselen over de afdelingen heen.

Voorbeeld: Staf (81 jaar) is altijd de buurman geweest van dokter Van Looveren (68 jaar) .De dokter weet dat jij werkt in de thuiszorg en vraagt hoe het met Staf gaat die nu in een zorgflat verblijft.

Het beroepsgeheim geldt ook tegenover het niet-verzorgend personeel van de afdeling. Zij hoeven enkel te beschikken over die gegevens die strikt noodzakelijk zijn voor de werking van hun dienst.

Voorbeeld: De kok moet weten of een zorgvrager een specifiek dieet moet volgen; maar hoeft niet te weten bij welke ADL-activiteiten de zorgvrager hulp nodig heeft.

Voorbeeld: Een boekhouder moet enkel weten welke items hij moet aanrekenen op de maandelijkse factuur van de zorgvrager.

Omdat geen enkele zorgverlener 24/7 werkt en het belangrijk is dat iedere medewerker voldoende op de hoogte is van de toestand van de zorgvrager, wordt het doorgeven van informatie binnen het zorgteam belangrijk voor een goede zorgverlening. In dit geval spreken we van ‘gezamenlijk beroepsgeheim’.

2.2. Doorbreken van beroepsgeheim

Zwijgplicht = standaard

Spreekrecht = in bepaalde situaties (4)

Meldingsplicht = noodsituatie!

Samenvattend

2.2. Doorbreken van beroepsgeheim

Spreekrecht:

• Rechtbank of parlementaire onderzoekscommissie
• Bij opvoeders van een minderjarige
• Als de betrokken persoon akkoord gaat, wilsonbekwaam is of er een noodsituatie dreigt
• Om leidinggevenden op de hoogte te brengen

Er zijn vier situaties waarin je het beroepsgeheim mag doorbreken:

1. Voor een rechtbank of een parlementaire onderzoekscommissie; als het onderzoek dat vereist
2. Bij opvoeders van een minderjarige; aangezien zij aansprakelijk zijn en beslissingsrecht hebben over fundamentele aspecten van de opvoeding, zoals onderwijs en gezondheid.
3. Als de betrokken persoon akkoord gaat, wilsonbekwaam is of er een noodsituatie dreigt.
4. Om leidinggevenden op de hoogte te brengen. Zo bestaat er een gedeeld beroepsgeheim als de leidinggevende ook deelneemt aan de hulpverlening.

2.2. Doorbreken van beroepsgeheim

Noodgeval = meldingsplicht!

2 voorwaarden:

• Er moet daadwerkelijk en onmiddellijk gevaar dreigen:
• Het doorbreken van het beroepsgeheim moet de enige mogelijkheid zijn om het gevaar af te wenden

Je bent soms verplicht het beroepsgeheim te doorbreken: In noodgevallen heb je zelfs meldingsplicht. Je meldt bij de juiste personen of instanties dat de zorgvrager dringende hulp nodig heeft. Deze hulp is zowel psychisch, fysiek, sociaal als spiritueel.

Er zijn echter voorwaarden aan verbonden:

• Er moet daadwerkelijk en onmiddellijk gevaar dreigen: Dat betekent dat de betrokken zorgverlener moet inschatten dat er een reële en ernstige mogelijkheid op gevaar bestaat.
• Het doorbreken van het beroepsgeheim moet de enige mogelijkheid zijn om het gevaar af te wenden. Als de zorgverlener zelf kan ingrijpen om het gevaar te stoppen of iets anders kan doen; mag hij het beroepsgeheim dus niet schenden.

Oefening

Als verpleegkundige kom je thuis bij mevrouw Lakhal en mevrouw Luyckx. Deze dames wonen in dezelfde straat. Bij het afscheid vraagt mevrouw Luyckx belangstellend of je nu naar mevrouw Lakhal gaat, want volgens haar heeft ze jouw fiets bij haar huis zien staan.

Wat antwoord je (als verpleegkundige)? 

Deze oefening doen we klassikaal, de rest zijn oefeningen om zelfstandig te maken (BW + verbetersleutel)

ANTWOORD: Je zegt tegen mevrouw Luyckx dat je hier niet op kan antwoorden.

Beroepsgeheim gaat ook over of iemand al dan niet zorgvrager is (in dit geval gaat het over mevrouw Lakhal die thuiszorg krijgt).