Algemene principes van gezondheid (deel 1-1)

• Toegepaste psychologie
• Secundair onderwijs

Algemene principes van gezondheid (deel 1)

6 Opvoeding en begeleiding - Toegepaste psychologie

Mevrouw van Loon

Vorig thema (ontwikkelingspsychologie - de kleuter) is afgerond, vandaag nieuw thema rond gezondheidsgedrag. 

Overzicht van thema: het doel is om gezondheidsgedrag te stimuleren bij individuen en groepen (eindterm)

• Eerst enkele basisbegrippen om over gezondheid te spreken (algemene principes van gezondheid 1)
• Dan modellen om gezondheid in kaart te brengen (algemene principes van gezondheid 2)
• Eens we weten hoe iemands gezondheid eruitziet, kunnen we deze gaan proberen veranderen aan de hand van twee modellen (Gedragswiel + transtheoretisch model) 
• We sluiten het thema af met een digitaal leerpad over motiverende gespreksvoering en alternatieve gespreksstijlen

Lesdoelen

De leerling:

- Legt in eigen woorden uit wat gezondheid is aan de hand van de vier dimensies en hun onderlinge samenhang.

- Legt uit wat fysieke gezondheid is.

- Legt uit wat psychische gezondheid is.

- Legt uit wat sociale gezondheid is.

- Legt uit wat spirituele gezondheid is.

- Herkent de verschillende dimensies in een gegeven voorbeeld.

- Geeft een voorbeeld waarin de wisselwerking tussen de verschillende dimensies van gezondheid duidelijk wordt.

Zie ook cursus.

Lesdoelen

De leerling:

- Argumenteert aan de hand van een voorbeeld waarom de oude definitie van ziek zijn achterhaald is.

- Geeft de vernieuwde definitie van gezondheid.

- Legt uit wat gezondheidsvaardigheden zijn.

- Legt uit wat gezondheidsbevordering is.

- Somt de drie manieren op om aan gezondheidsbevordering te doen.

- Legt uit wat ziektepreventie is aan de hand van de drie niveaus.

- Herkent het niveau van ziektepreventie in een gegeven campagne of voorbeeld/casus.

- Legt uit wat gezondheidspromotie is.

Lesdoelen

De leerling:

- Legt het verschil uit tussen ziektepreventie en gezondheidspromotie.

- Legt uit wat gezondheidsbescherming is.

- Geeft minstens één voorbeeld voor de drie manieren om aan gezondheidsbevordering te doen.

1. Gezondheid

Wat is gezondheid?

1. Een gezonde levenswijze hebben
2. Mentaal goed in je vel zitten
3. Hoe goed je jou voelt in jouw sociale omgeving
4. Op zoek gaan naar het doel van het leven in relatie met anderen

VRAAG: Wat is gezondheid?

ANTWOORD: strikvraag, alle antwoorden zijn correct. 

Voorkennis toetsen: dit thema wordt ook gegeven in Gedragswetenschappen (6 GZ) en deze leerstof bleek herhaling te zijn van het vierde jaar. 

Als dit gekend is, kan er in een verhoogd tempo over gegaan worden tot we aan gezondheidsvaardigheden en -bevordering zijn. 

Gezondheid = de mate waarin je de lichamelijke, geestelijke, sociale en spirituele uitdagingen van het leven het hoofd kunt bieden.

4 dimensies zijn met elkaar verbonden en beïnvloeden elkaar.

Doel = (terug) in evenwicht zijn.

Gezondheid is de mate waarin je de lichamelijke, geestelijke, sociale en spirituele uitdagingen van het leven het hoofd kunt bieden. De mens heeft het vermogen om zichzelf bij te sturen, te groeien en te zoeken naar een lichamelijk, geestelijk, sociaal en spiritueel evenwicht. Een goede gezondheid gaat verder dan alleen maar niet ziek zijn. Gezonde mensen zijn lichamelijk (fysiek), geestelijk (psychisch), sociaal en spiritueel in evenwicht. Die vier dimensies zijn met elkaar verbonden en beïnvloeden elkaar.

Zo kun je je bijvoorbeeld lichamelijk wel gezond voelen, maar geestelijk en spiritueel niet. Dat kan een invloed hebben op je sociale leven.

Fysieke gezondheid: gezonde levenswijze, maar ziekteverwekkers, erfelijke factoren en stressfactoren hebben ook een invloed.

Gebrek aan klachten of pijn = niet voldoende!

Onder fysieke gezondheid (lichamelijke gezondheid) wordt een gezonde levenswijze verstaan. Dat houdt in: een goede lichaamsverzorging, voldoende beweging, voldoende slaap en een gezond voedingspatroon. 

Een gezonde levenswijze staat nog niet garant voor een optimaal gezond lichaam. Ziekteverwekkers (zoals virussen, bacteriën, allerlei ziektekiemen …) kunnen in je lichaam actief aanwezig zijn zonder dat je het merkt. Je lichamelijke gezondheid kan ook worden aangetast door erfelijke factoren, stressfactoren en ongezonde leefgewoonten. Het is dus niet omdat je geen pijn of klachten hebt dat je lichamelijk gezond bent. 

Psychische gezondheid: verwerken van gevoelens. 

Ingrijpende gebeurtenissen ofwel begrijpen en aanvaarden ofwel de kracht en mogelijkheid om ze aan te passen.

Als je geestelijk niet in orde bent, kunnen er na verloop van tijd klachten optreden. 

Je psychische gezondheid (geestelijke gezondheid) hangt nauw samen met het verwerken van gevoelens. Het is belangrijk om ingrijpende gebeurtenissen een plaats te geven in je leven.

OPDRACHT (cursus): Geef minstens twee voorbeelden van ingrijpende gebeurtenissen.

ANTWOORD: Het verlies van een dierbare, conflict op het werk, ...

Wie geestelijk gezond is, zal proberen die gebeurtenissen te begrijpen en te aanvaarden, of heeft de kracht en de mogelijkheid om ze aan te passen. Geestelijke gezondheid is minstens even belangrijk als lichamelijke gezondheid. Als je geestelijk niet in orde bent, kunnen er na verloop van tijd klachten optreden.

OPDRACHT (cursus): Geef minstens twee voorbeelden van mogelijke gevolgen.

ANTWOORD: Angstklachten, depressieve klachten, ...

Sociale gezondheid: hoe jij als individu omgaat met andere mensen en hoe andere mensen reageren op jou als individu.

Aanwezigheid en omvang van sociaal netwerk

Frequentie van sociale contacten

Beleving van sociale contacten

Sociale gezondheid heeft betrekking op hoe jij als individu omgaat met andere mensen en hoe andere mensen reageren op jou als individu. Sociale relaties maken een groot deel uit van ons leven. Mensen hebben elkaar nodig om gezond te kunnen zijn en blijven. Om te kunnen spreken van goede sociale gezondheid, kijken we naar de aanwezigheid en de omvang van iemands sociale netwerk, naar de frequentie van de sociale contacten, en naar hoe hij die sociale relaties beleeft. Is hij er tevreden of ontevreden over? Krijgt hij hulp van de omgeving? Krijg hij voldoende affectie? Ervaart hij een gevoel van veiligheid? Is hij (on)tevreden over de sociale contacten?

Spirituele gezondheid: op zoek gaan naar het doel van het leven, de ervaringsrelatie met jezelf, familie en anderen, de gemeenschap, de samenleving, de natuur en/of een hogere kracht.

Waarden en religie!

Je spirituele gezondheid heeft betrekking op dat deel van jou dat op zoek gaat naar het doel van het leven, de ervaringsrelatie met jezelf, familie en anderen, de gemeenschap, de samenleving, de natuur en/of een hogere kracht. Het gaat over bewust worden van je ‘zelf’ door zingeving aan je leven te geven, inzicht te krijgen in het mens-zijn en te leren omgaan met veranderingen in het leven en de daarmee gepaard gaande vragen. Zo kunnen levensvragen aan bod komen over je eigen identiteit, liefde en vreugde, hoop en wanhoop, zingeving, lijden en dood, schuld en schaamte, verzoening en vergeving, vrijheid en verantwoordelijkheid, hoop en wanhoop.

Waarden zijn ook belangrijk. Thema’s die aan bod kunnen komen zijn: wat jij belangrijk vindt, werk, natuur, kunst en cultuur, het leven zelf. Daarnaast komen ook religieuze aspecten aan bod, zoals je geloof, je overtuigingen, je relatie met God of het ultieme. Dit aspect van spirituele gezondheid is niet te onderschatten bij het zorgen voor iemand. Zo kan de zorgvrager spirituele noden hebben op het vlak van betekenis, geloof in God, angst, twijfel en eenzaamheid. Een andere vraag die je kunt stellen, is hoe de spiritualiteit van de zorgvrager verwezen is met de zorgvraag.

Voorbeeld: Een getuige van Jahova zal een bloedtransfusie weigeren.

Voorbeeld: Op de afdeling palliatieve zorg wordt sterven beschouwd als een normaal proces dat niet te bespoedigen of uit te stellen valt.

Sterke wisselwerking tussen de verschillende dimensies

Voorbeeld: Als een jongere zijn been breekt (lichamelijke dimensie) en zich niet meer zelfstandig kan verplaatsen, kan hij misschien niet meer naar de wekelijkse bijeenkomst van de scouts, waardoor hij zich verdrietig (geestelijke dimensie) gaat voelen en op termijn mogelijk ook eenzaam (sociale dimensie).  

Er is een sterke wisselwerking tussen de verschillende dimensies van gezondheid. Zo kan een probleem op lichamelijk vlak leiden tot een verstoring op psychisch, spiritueel of sociaal vlak, of andersom.

Voorbeeld: Als een jongere zijn been breekt (lichamelijke dimensie) en zich niet meer zelfstandig kan verplaatsen, kan hij misschien niet meer naar de wekelijkse bijeenkomst van de scouts, waardoor hij zich verdrietig (geestelijke dimensie) gaat voelen en op termijn mogelijk ook eenzaam (sociale dimensie).

OPDRACHT (cursus): Geef een gelijkaardig voorbeeld waarin de wisselwerking tussen de verschillende dimensies van gezondheid duidelijk wordt.

ANTWOORD: Stel je voor dat een volwassene zijn baan verliest (sociale dimensie). Dit kan leiden tot financiële stress en onzekerheid (geestelijke dimensie), wat op zijn beurt kan resulteren in slapeloosheid en vermoeidheid (lichamelijke dimensie). Door de aanhoudende stress en vermoeidheid kan deze persoon zich ook minder gemotiveerd voelen om deel te nemen aan sociale activiteiten of hobby's, wat kan leiden tot gevoelens van isolatie en eenzaamheid (sociale dimensie). Bovendien kan de persoon zich verloren voelen zonder de structuur en het doel dat werk biedt, wat kan leiden tot een spirituele crisis waarin hij of zij zich afvraagt wat de zin van het leven is (spirituele dimensie). 

Definitie 1984: ziek zijn is een onevenwicht in één of meerdere dimensies. 

Vernieuwde definitie: ziek zijn is niet in staat zijn om de uitdagingen op één of meerdere dimensies in handen te nemen.

Ziek zijn betekent dat het evenwicht op één (of meerdere) van deze dimensies doorbroken is (definitie van 1984). Dat betekent volgens de oude definitie dus dat iemand die ‘ziek’ is op één dimensie automatisch ongezond is.

OPDRACHT (cursus): Leg aan de hand van een voorbeeld uit waarom deze definitie achterhaald is.

ANTWOORD: Iemand met een chronische of aangeboren ziekte of een persoonlijkheidsstoornis zou voortdurend ziek zijn, maar je kan ook met deze ziekte of stoornis gezond zijn. 

Vandaag hanteren we echter een vernieuwde definitie van gezondheid. De focus ligt nu op het in handen nemen van de uitdagingen die op je pad komen op het vlak van de fysieke, geestelijke, sociale en spirituele uitdagingen van het leven.

Voorbeeld: Iemand met een chronische ontsteking van de luchtwegen is in deze nieuwe definitie niet ‘ongezond’. Hij leert met deze uitdaging op fysiek vlak om te gaan en laat zijn geestelijke en sociale dimensie er niet door aantasten. Hij kiest er bijvoorbeeld voor om nog zelf naar de winkel te gaan, sociale contacten te onderhouden, zijn dagelijks werk te verrichten …

Fysieke gezondheid

Psychische gezondheid

Spirituele gezondheid

Sociale gezondheid

Marjan heeft diabetes

Thomas ervaart veel stress door de hoge werkdruk

Leen voelt zich eenzaam op haar nieuwe school

Wim haalt veel kracht uit zijn religie

OPDRACHT: verbind de voorbeelden met de juiste dimensie van gezondheid

Een kind, Sarah, krijgt een allergische reactie op een bepaalde voedingsstof. Door deze allergie moet ze bepaalde voedingsmiddelen vermijden en haar dieet aanpassen. Dit maakt haar onzeker over wat ze kan eten tijdens schoollunches en verjaardagsfeestjes.

VRAAG: Welke dimensies herken je in deze casus?

ANTWOORD: 

• Fysieke gezondheid: allergische reactie
• Psychische gezondheid: onzekerheid
• Sociale gezondheid: kan ze hierdoor nog wel naar verjaardagsfeestjes gaan?