De rollen van het werkwoord

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

De rollen van het werkwoord

Inhoud

Werkwoorden met grammaticale rollen? 

Werkwoorden met 1 rol, 2 rollen en 3...? 

Oefenen

De bezorger bezorgt de krant (niet)

Bezorgen

De bezorger bezorgt de krant (niet). 

1. Er is iemand die de handeling uitvoert: de bezorger 
2. Er is een object dat bezorgd wordt: de krant
3. Er is een bijwoord dat een ontkenning aangeeft (buiten de handeling) 

"Bezorgen" heeft 2 rollen

Er is iemand die de handeling uitvoert

Er is een object dat bezorgd wordt

Bezorgen

Krant

Bezorger

De twee rollen heb ik hier met pijlen geschematiseerd

Bedenk eens andere werkwoorden met twee rollen?

Kopen

een vaas

Vader

De twee rollen heb ik hier met pijlen geschematiseerd

rijdt

een racewagen

Moeder

De twee rollen heb ik hier met pijlen geschematiseerd

loopt

naar huis???

Moeder

De twee rollen heb ik hier met pijlen geschematiseerd

Hier gaat iets mis: 

Hoeveel rollen heeft lopen te verdelen? 

loopt

naar huis???

Moeder

De twee rollen heb ik hier met pijlen geschematiseerd

Is "naar huis" iets wat het lopen overkomt? 

Werkwoorden met 1 rol

Er zijn werkwoord die maar 1 rol te vergeven hebben: die van de uitvoerder/ degene die iets overkomt (nominatiefrol). 

bijvoorbeeld: Lopen, juichen, spelen, praten

Praten? Maar dat is toch met iemand? 

Absoluut: Maar in de zin "Ik praat met Kees" is het zinsdeel [met Kees] niet degene die het praten overkomt. Hij is iemand die bij die handeling (praten) aanwezig is. 

Je kunt bijvoorbeeld ook praten over Kees. Dan gebeurt het praten wel, maar zonder dat Kees erbij is. 

reist

Moeder

De ene rol heb ik hier met een pijl geschematiseerd

reist

naar Frankrijk

Moeder

De ene rol heb ik hier met een pijl geschematiseerd

in een 2CV

op een maandag

omdat ze 't leuk vindt

reist

naar Frankrijk

Moeder

De ene rol heb ik hier met een pijl geschematiseerd

in een 2CV

op een maandag

omdat ze 't leuk vindt

Je kunt hier dus een boel aan toevoegen, maar dat is niet onderdeel van de handeling rijden

Leest

Moeder

De ene rol heb ik hier met een pijl geschematiseerd

Aan deze handeling kan een extra rol worden toebedeeld, maar hij kan ook zonder. 

Leest

Moeder

De ene rol heb ik hier met een pijl geschematiseerd

Aan deze handeling kan een extra rol worden toebedeeld, maar hij kan ook zonder. 

een boek

Kortom

Er zijn werkwoorden die alleen een nominativusrol (onderwerp) te vergeven hebben. 

Er zijn werkwoorden die zowel een nominativus (onderwerp) als een accusativusrol (lijdend voorwerp) te vergeven hebben. 

Welke werkwoorden hebben drie rollen te vergeven?

geven

een vaas

Vader

Varianten van geven/ vertellen hebben drie rollen

mijn broer

geven

object 

gever

Varianten van geven/ vertellen hebben drie rollen

ontvanger

vertellen

boodschap

verteller

Varianten van geven/ vertellen hebben drie rollen

ontvanger

vertellen

Lijdend voorwerp

Onderwerp

Varianten van geven/ vertellen hebben drie rollen

meewerkend voorwerp

Welke werkwoorden zijn varianten van geven of vertellen?

Kort samengevat

Of een zin een lijdend voorwerp of een meewerkend voorwerp kan hebben, kun je zien aan het type werkwoord. 

Er zijn werkwoorden die alleen een nominativusrol (onderwerp) te vergeven hebben: lopen, reizen.

Er zijn werkwoorden die zowel een nominativus (onderwerp) als een accusativusrol (lijdend voorwerp) te vergeven hebben: slaan, lezen. 

Drie rollen

Er is een beperkt aantal werkwoorden dat drie rollen (nominatief, accusatief en datief) te vergeven heeft: varianten van geven en vertellen.

Verwerkingsopdracht: 

Schrijf met elk van de drie soorten werkwoorden: 

- vier grammaticaal correcte volzinnen van tenminste 8 woorden. 

bijvoorbeeld: Ik ga morgen met de trein naar mijn tante

Hoeveel rollen heeft "gaan" in: "Ik ga morgen met de trein naar mijn tante" noteer alleen een cijfer 1, 2 of 3

Verwerkingsopdracht: 

Schrijf met elk van de drie soorten werkwoorden: 

- Drie grammaticaal correcte volzinnen van tenminste 8 woorden. 

bijvoorbeeld: Ik ga morgen met de trein naar mijn tante