Altaar van Verhalen Les 1 Back Up 2.0

• Kunst
• Burgerschapsonderwijs
• +4
• Basisschool
• Groep 3

Introductie

Is er in een steeds meer individueel ingerichte wereld behoefte aan rituelen als manier om te helen, te delen of te verstillen? In deze opdracht is het de bedoeling om kinderen na te laten denken over manieren om het ritueel een plek te geven in hun dagelijkse leven, waarbij de nadruk ligt op het benaderen van zichzelf als kruispunt waar een veelvoud van verhalen samen komen. De stadsdichter, Dean Bowen, heeft, gerelateerd aan de G/D THYSELF, de installatie van The Ummah Chroma in Het Nieuwe Instituut, een gedicht geschreven dat bedoeld is als startpunt voor een groepsgesprek met de leerlingen van groep 3, 4 en 5. In het gesprek wordt onderzocht op welke manier geschiedenis, gemeenschap en verbeelding samenkomen in hoe de leerlingen over zichzelf denken. Hierbij kan gedacht worden aan hoe familiegeschiedenissen, favoriete verhalen (boeken, films, enz.), lievelingseten, hobby’s, vakanties enzovoorts meegedragen worden. Waarom deze dingen belangrijk zijn en hoe ze een rol spelen in het dagelijkse leven van de leerlingen. Het gesprek is erop gericht om de leerlingen zicht te geven op hoe ze verhalen, spullen en ideeën verzamelen, die hen maken tot wie ze zijn. Dit gebruiken we vervolgens als basis voor het bouwen van een altaar of plek waar we onze verhalen samenbrengen. Vragen die daarbij centraal staan zijn: Wie ben je? Welke verhalen draag je bij je? Wat zijn bijzondere herinneringen, geuren of smaken die iets over jou zeggen? Welke handelingen doe je meerdere keren per dag of Wat zijn rituelen die je dagelijks doet? Heb je thuis ( of ergens anders) een favoriete plek waar je graag bent en waar je je rust vindt of even kunt opladen?

Altaar van Verhalen

Groep 3 - Les 1

Altaar van Verhalen

Totaal: 60 minuten (met optionele extra opdrachten max. 85 min)

Intro - 3 min
Film bekijken en nabespreken - 12 min

(Eventuele extra opdracht - 10 min)
Zelf werken - 30 min

(Eventuele differentiatie - 15 min)
Nabespreken - 10 min
Evaluatie les - 5 min

Benodigdheden:

- Film waarin Dean Bowen zijn gedicht voordraagt (= geïntegreerd in deze Lesson-Up)

- Gedicht op A3 voor x aantal leerlingen (gedicht in het midden, zodat leerlingen eromheen kunnen tekenen; zie bijlage bij deze Lesson-Up)
- Evt. hand-out met filosofietips (zie bijlage 2)
- schrijf - en tekenspullen (zoals (kleur)potloden, pastelkrijt (liever geen stiften) 

- Gekleurd A2-papier

Lesdoelen --> Kies evt. 1 lesdoel uit om met de klas te bespreken

• De leerling leert wat een verhaal is en kan dit in eigen woorden uitleggen.

• De leerling kiest verhalen die bij zijn/haar eigen leven passen.

• De leerling kan uitleggen waarom verhalen belangrijk zijn voor hem/haar.

• De leerling maakt een creatief beeldverhaal naar aanleiding van associaties bij een gedicht.

• De leerling verwondert en stelt vragen over verhalen en verhalen van klasgenoten.

Introductie

Introduceer het project Archief van Verbeelding, een project over erfgoed en mediakunst eventueel gekoppeld aan wereldoriëntatie (de BLINK methode, als scholen daarmee werken) waar de leerlingen uit groep 3, 4, 5 aan werken over een periode van 3 jaar. Deze lessen vormen de start van het project waarbij de leerlingen gaan nadenken over welke verhalen ze kennen, bij hen passen en waarom verhalen zo belangrijk zijn.

Introductie

Vraag de kinderen of ze weet wat de logo's betekenen van het Nieuwe Instituut, OBS Het Landje en het IFFR en geef een korte introductie over de les. 

’t Landje is een kunstzinnige school in het centrum van Rotterdam. Zij geven veel lessen over kunst en cultuur in samenwerking met musea.

Het Nieuwe Instituut is een museum waar veel te zien en leren is over ontwerp & architectuur (dus hoe gebouwen eruit zien en worden vormgegeven).

IFFR vertoont films uit allerlei landen in alle bioscoopzalen van Rotterdam. Filmmakers komen van over de hele wereld naar het festival! Het zijn vaak premières, met een rode loper, met regisseurs en acteurs die op bezoek komen..... Het is een ander soort films dan je vaak in de bioscoop ziet: geen Hollywood films, maar 'films als kunstwerk'. IFFR maakt ook lessen voor scholen het hele jaar door.

Thema’s en begrippen: (deze begrippen worden tijdens het 'filosofisch gesprek' onderzocht met de kinderen)

verhalen, rituelen, altaar:

1. Verhaal

Een verhaal of vertelling is een weergave van al dan niet fictieve gebeurtenissen.

2. Ritueel

Een ritueel is een opeenvolging van handelingen in een bepaalde volgorde en op een welbepaalde plaats.

3. Altaar

Een altaar (van het Latijn altus = hoog) is een tafel uit hout of steen waar rituele handelingen worden verricht, zoals het brengen van offers aan geesten en goden resp. aan God. Een altaar kan dus een belangrijke plek zijn, waar een belangrijk voorwerp staat en waar je mooie herinneringen aan hebt. Bijvoorbeeld het kastje in mijn kamer waar foto's van mijn familie op staan. 

Altaar van Verhalen

Vertel hoe de les eruit ziet - 3 minuten

De kinderen gaan eerst klassikaal nadenken over een aantal woorden, dan een film kijken en daarna een gedicht bespreken via een filosofische gesprek. Vervolgens gaan de kinderen een poster maken om het gedicht heen en bespreken jullie deze opdracht klassikaal na. 

Uitgebreide samenvatting: 

Dichter Dean Bowen draagt een gedicht voor in een film (van Bouba Dola) die is opgenomen in het museum Het Nieuwe Instituut. 

Deze film wordt bespreken middels een filosofisch gesprek waarbij de begrippen ‘altaar’, ‘verhalen’ en ‘rituelen’ besproken worden. 

Na het filosofisch gesprek n.a.v. de film/het gedicht krijgen de leerlingen het gedicht op papier en maken een beeld of een tekening bij het gedicht. Dat kan om de tekst heen, door de tekst heen. Ze maken een eigen ‘miniposter’ bij de tekst. 'Een beeldverhaal.' 

Tot slot wordt de les klassikaal afgesloten. De leerlingen kunnen hun beeldverhaal kort toelichten en vertellen hoe ze de les vonden en wat ze hebben geleerd. 

Bekijk mij!

Legenda

Ik ben een vraag!

Ik geef het antwoord!

Kijk

Vraag

Antwoord

Ik ben een opdracht!

Opdracht

Schrijf op

Schrijf voor jezelf op!

Hier staat een overzicht van de betekenis van alle iconen in LessonUp. Zodra je op een icoon klikt, verschijnt er een tekst.  

Verhaal

Wie kan vertellen wat een verhaal is? 

Wie kan er een voorbeeld geven? 

Bespreken woorden, bespreek nu eerst wat een verhaal is - 3 minuten 

Vertel dat jullie nu drie woorden gaan bespreken die in het gedicht voorkomen (verhaal, ritueel en altaar). 

(Na de film van het gedicht zit nog een uitgebreide nabespreking waarin de woorden ook terugkomen.)

Openingsvraag: Wie kan vertellen wat een verhaal is? Wie kan er een voorbeeld geven? 

1. Verhaal 

Een verhaal of vertelling is een weergave van al dan niet fictieve gebeurtenissen. --> Een verhaal heeft een begin, midden en een einde en vertelt een gebeurtenis die echt gebeurd is of bedacht is. 

Ritueel

Wie kan er vertellen wat een ritueel is? 

Bespreek wat een ritueel is - 3 minuten 

Vraag de leerlingen of ze weten wat een ritueel is.  

Ritueel

Een ritueel is een opeenvolging van handelingen in een bepaalde volgorde en op een welbepaalde plaats. --> Een ritueel is iets wat je vaak doet. Dit is iets wat altijd in dezelfde volgorde gebeurt en vaak op dezelfde plek. Bijvoorbeeld: Is er iets wat je altijd doet als je binnenkomt in de klas? Bijvoorbeeld: Elke avond met de familie eten aan dezelfde tafel om dezelfde tijd. Handen wassen voor het eten (en misschien bidden). 

Altaar

Wie weet er wat een altaar is? 

Kan iemand een voorbeeld noemen?

Bespreek wat een altaar is - 2 minuten Vraag de leerlingen of ze weten wat een altaar is. Kunnen ze een voorbeeld noemen?

Altaar

Een altaar (van het Latijn altus = hoog) is een tafel uit hout of steen waar rituele handelingen worden verricht, zoals het brengen van offers aan geesten en goden resp. aan God. --> Een altaar kan dus een belangrijke plek zijn, waar een belangrijk voorwerp staat en waar je mooie herinneringen aan hebt. Bijvoorbeeld het kastje in mijn kamer waar foto's van mijn familie op staan. 

Altaar van Verhalen

Dean Bowen gaat zijn gedicht 'Altaar' voorlezen. Luister maar en kijk eens welke gedachten, beelden, gevoelens of ideeën bij je opkomen!

Aankondiging & film kijken - 2 minuten incl film kijken

Op de volgende slide gaan de kinderen kijken naar een film waarin de stadsdichter, Dean Bowen, zijn gedicht 'Altaar' voorleest.

Kort, korter, kortst!

Altaar van Verhalen

Filosofisch gesprek

Altaar

Verhalen

Rituelen

Wat is het eerste woord dat in je opkomt als je luistert naar dit gedicht? Waarom denk je aan dit woord?

Lees het gedicht eventueel nog eens hardop voor alvorens aan deze activiteit te beginnen. 

Filosofisch gesprek 12 minuten 

Zie bijlage voor extra filosofietips 

Behandel de vraag en kies voor het filosofisch gesprek uit onderstaande vragen (kies ongeveer 3 vragen). De begrippen 'altaar', 'verhalen' en 'ritueel' komen al onderzoekend vanzelf langs.

Vraag

Wat is het eerste woord dat in je opkomt als je luistert naar dit gedicht? Waarom denk je aan dit woord?

Vragen voor het filosofisch gesprek:

Heb je vragen over bepaalde woorden die in het gedicht voorkomen?
 
Welke verhalen ken je die belangrijk voor  jou zijn? Waarom zijn die verhalen  belangrijk?

Welke verhalen ben je en draag je bij je?
Wat is het verschil tussen verhalen die je bent en verhalen die je kent?

Herhaal de zin “ Je bent gemaakt van stukjes wereld die vertellen wie jij bent.”
Uit welke stukjes besta jij ? ( bv. een stukje school, een stukje  thuis en een stukje van vriendjes of een stukje van sport waar ze op zitten)

Wat zijn bijzondere herinneringen, geuren of smaken die iets over jou zeggen?

Welke handelingen doe je meerdere keren per dag? Wat zijn rituelen die je dagelijks doet?

Heb je thuis ( of ergens anders) een favoriete plek waar je graag bent en waar je je rust vindt of even kunt opladen?

Kort, korter, kortst!

Altaar van Verhalen

Verdiepend Filosofisch gesprek

Waar bestaat een verhaal uit? 

Deze slide is optioneel!

Extra verdieping - 10 minuten:
Je kunt met de leerlingen in gesprek gaan over hun eigen verhaal. Waar bestaat een verhaal uit? Begin, midden, eind.

Wat zou het verhaal op de slide zijn? 

Voorbeeld verhaal op de slide: Het meisje in de supermarkt kiest wat ze lekker vindt. Ze kiest een sinaasappel. En eet deze thuis lekker op. 

Begin: Wat is het eerste wat jij je nog kunt herinneren? Of wat is je leukste herinnering van toen je klein was? Zijn er dingen veranderd in wat je leuk vindt, nu je groter bent?

Midden: In gesprek over nu; wat vind je leuk?, wat vind je belangrijk?, waar word je blij van?, wat hoort er bij jou?, wie hoort er bij jou?

Eind: wat zijn je dromen voor de toekomst? Wat zou je graag nog willen leren? Waar zou je heel graag naar toe willen reizen? Weet je al wat je zou willen worden?

Voor extra verdieping kan je met de leerlingen in gesprek gaan over verhalen van anderen. We hebben net het ‘eigen verhaal’ besproken, maar iedere klasgenoot had zo’n eigen verhaal. En iedereen heeft een ander verhaal. Het is dus ook interessant om naar de verhalen van anderen te luisteren en daar nieuwe dingen van te leren.  Heb je wel eens iets van iemand anders geleerd?

Ook bestaat jouw eigen verhaal uit andere verhalen; bijvoorbeeld de verhalen van je ouders, familie, vrienden; door hen leer je bijvoorbeeld  dingen waardoor jouw verhaal weer anders wordt. (Voorbeeld: misschien leer je door een vriend een nieuw spel wat nu jouw favoriete spel wordt). Maar ook maak je samen dingen mee, maak je herinneringen. Dit is een gedeeld verhaal. Kunnen de leerlingen hier voorbeelden van noemen?

Kort, korter, kortst!

Teken met potloden, krijt, of stift om het gedicht heen; je mag alles tekenen wat bij je hoort of past! Je verbeeldt zo jouw eigen 'altaar van verhalen'.....

Altaar van Verhalen

Aan de slag - 20 minuten:

Een beeldverhaal maken bij het gedicht!

Het gedicht vormt de basis/inspiratie voor de tekeningen die rondom, bij of over het gedicht gemaakt worden. Hiervoor kan gebruik worden gemaakt van potloden, krijt, stift of een combinatie ervan. De kinderen verbeelden dus hun eigen ‘altaar van verhalen’; ze tekenen alles wat bij hen hoort, past of waar ze interesse in hebben.

Bespreek kort een voorbeeld van de illustraties, bijvoorbeeld: Waarom zou een leerling een skateboard hebben getekend? Zou jij ook een skateboard bij jouw gedicht zetten? Waarom wel/niet? (Werk er naartoe dat iedereen andere dingen leuk vindt. Je zet alleen bij jouw gedicht wat bij jou past en wat jij leuk vindt.)

Zet rustige muziek of natuurgeluiden op en vertel de leerlingen dat ze in ieder geval 10 minuten in stilte gaan tekenen.

 

Verdieping:

Collage - 15 min

De leerlingen plakken hun gedicht met tekeningen op een gekleurd A2 papier. Rondom hun A3 plakken ze plaatjes uit tijdschriften en kranten die passen bij de woorden van, en tekeningen rondom, het gedicht tot een collage. 

Altaar van Verhalen

Nabespreken

Nabespreken - 10 minuten

Een aantal leerlingen mag een korte presentatie geven van zijn/haar beeldverhaal aan de klas of in tafelgroepjes. 

Verdiepende manieren, optioneel, 10 min:

(Je kunt ervoor kiezen het gesprek na de film/gedicht iets korter te houden en na de creatieve activiteit verder te filosoferen; zo kun je spelen met de indeling van de les). Mogelijkheden:

- verschillende leerlingen iets laten kiezen van hun tekening en dit laten vertellen aan de klas.

- coöperatieve werkvorm: laat kinderen met hun poster voor zich door de klas lopen. Geef ze een opdracht mee: ga op zoek naar iets wat je interessant vindt/waar je nieuwsgierig van wordt op de poster van je klasgenoot. Praat hierover met je klasgenoot tot de juf/meester zegt dat je verder moet lopen. Of: Ga op zoek naar iemand die een zelfde ding op zijn/haar poster heeft getekend (bijvoorbeeld ook een voetbal) en praat hier met elkaar over tot de juf/meester zegt dat je moet wisselen.

Kort, korter, kortst!

Evaluatie -  5 minuten

Evalueer (zie de bijlage voor leuke evaluatie activiteiten) kort met de leerlingen wat ze van de les vonden. Stel één of meerdere vragen of behandel een stelling:

- Ik weet wat een verhaal/ritueel/altaar is.

- Differentiatie - verdiepend (verhalen): Ik weet waar een verhaal uit bestaat.

- Ik weet welke verhalen onderdeel zijn van mijn leven.

- Ik vond het leuk/moeilijk om na te denken over welke verhalen belangrijk voor mij zijn.

- Ik vond het leuk/moeilijk om na te denken over waarom mijn verhalen belangrijk voor mij zijn.

- Ik weet hoe ik bij verhalen beelden kan bedenken/maken/kiezen.

- Ik vond het leuk/interessant om de verhalen van anderen te horen.

- Differentiatie - verdiepend (nabespreken): Ik heb iets van iemands anders verhaal geleerd.

Altaar van Verhalen

Optionele aanvullende opdrachten:

Beeldende les

De leerlingen worden meegenomen in een actieve vorm van meditatie. Vervolgens maken ze een collage met mixed-media over zichzelf en de verhalen die zij met zich mee dragen.

Altaar maken

Na deze opdracht zijn zij  zich nog meer bewust van de verhalen die zij bij zich dragen. Ze worden hierna uitgenodigd om objecten, foto’s of andere materialen van thuis te verzamelen en deze mee te nemen naar school. Daar worden de objecten met de klas verzameld. Het zou mooi zijn als leerlingen hier een verhaal aan de klas bij kunnen vertellen! Deze altaren zijn meteen ook een manier om elkaar beter te leren kennen/begrijpen en om tot verstillen te komen.

Het is de bedoeling dat ze de materialen zelf verzamelen. Denk aan foto’s, stenen, kettingen, gedroogde boombladeren, boekjes enz. Alles dat ze belangrijk vinden om te bewaren.