Inleiding tot de poëzie les 2

Inleiding tot de poëzie les 2

VERSTECHNIEKEN

Verstechnieken - Ik ben de blauwbilgorgel

• het sonnet
• aan de slag met metrum en ritme
  

Sonnet

Zo gauw je een gedicht met veertien regels ziet, ga je kijken of het een sonnet zou kunnen zijn. Die veertien regels kunnen verschillend gegroepeerd zijn: 

* 8-6, 4-4-3-3, 8-3-3, 

* 4-4-6, 8-2-2-2 

*  12-2, 4-4-4-2 (het ‘Shakespearesonnet’).

En kranten waaien weg en zijn verouderd,

de dagen korten, nachten worden kouder,

maar over 't water komt zijn kleine stem.

-Te Middelharnis, denk ik, 'k denk aan hem

en bed zijn hoofdje tussen hart en schouder,

en zing voor hem dit lichte requiem.

Ed Hoornik (1910-1970)

Te Middelharnis is een kind verdronken - Ed Hoornik

Te Middelharnis is een kind verdronken.

Sober berichtje in het avondblad:

't stond bij een hooiberg die had vlam gevat

en bij een zolderschuit, die was gezonken.

Zes dagen heeft het in mij nageklonken.

Op het kantoor vroeg men: zeg, heb je wat?

Ik werkte door, maar steeds weer hoorde ik dat:

te Middelharnis is een kind verdronken.

En kranten waaien weg en zijn verouderd,

de dagen korten, nachten worden kouder,

maar over 't water komt zijn kleine stem.

-Te Middelharnis, denk ik, 'k denk aan hem

en bed zijn hoofdje tussen hart en schouder,

en zing voor hem dit lichte requiem.

Ed Hoornik (1910-1970)

METRUM

'In taaluitingen zit ritme. Ritme komt tot stand door afwisseling van meer of minder beklemtoonde lettergrepen. Als dat ritme een bepaalde regelmaat heeft, spreekt men van metrum.'

Antimetrie

Wijkt een gedicht van het metrum af, dan noemen we dat antimetrie.

Een a-metrisch gedicht, dat met opzet onbeholpen aandoet wordt een knittelvers genoemd.

Antimetrie of knittelvers

Een hond is iemand die van zijn baas bijzonder veel houdt,

die hij, om zo te spreken, als zijn derde vader beschouwt,

en die hem dikwijls een hele boerenwoning toevertrouwt,

waar hij door zijn blaffen bedelaars en dieven vandaan weet te jagen,

en de post van portier waarneemt zonder er ooit geld voor te vragen.

De Schoolmeester (pseudoniem van: Gerrit van de Linde), een bekende knittelverzenschrijver.

 

Scanderen

Elk woord bevat beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen. 

Het metrum is het regelmatig afwisselen van heffingen en dalingen.

Scanderen is het uitschrijven van deze heffingen en dalingen, beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen.

Een heffing (klemtoon) schrijf je uit als een - en een daling (geen klemtoon) schrijf je op als een V

De vier bekendste soorten metra en hun versvoeten

Een - is een heffing (lang) en een V is een daling (kort)

Trochee:      PAM-pam | PAM-pam | PAM-pam                                                                                    de versvoet van een jambe is dus      - V  

Jambe:         pam-PAM | pam-PAM | pam-PAM                                                                                    de versvoet van een jambe is dus   V -

Anapest:      pam-pam-PAM | pam-pam-PAM | pam-pam-PAM                                                   versvoet is  VV-  

Dactylus:     PAM-pam-pam | PAM-pam-pam | PAM-pam-pam                                                     versvoet is -VV 

Wat is het metrum van deze rap?

Eminem The Way I am

https://www.youtube.com/watch?v=m8E3Dh-gfhM

Ritme van deze maat: geen nadruk wel nadruk

In een rap en in een gedicht spreek je over een metrum

  

In de muziek heb je het over de maat

Welk metrum? Schrijf voor jezelf op.

Ik zie de zee. Zij denkt gedwee. Zij lacht maar mee. Ik zie de zee.

Loop ik hier, loop ik daar, loop ik weg, ren ik naar, Amsterdam

Geen geld. Geen vuur. Geen speed. Geen krant. Geen wonder. Geen weed. (Jules Deelder) 

Welk metrum? Schrijf in schrift, 2 minuten

Als ik moet, en ik rij, over bergen, voorbij, zal ik zien, dat jij wacht.

Geen brood. Geen tijd. Geen weet. Geen klote. Geen donder. Geen reet.
(Jules Deelder, deel II van Blues on Tuesday)

Denk nog even terug aan Eminem: pam-pam-PAM. Welk metrum?

1. trochee
2. anapest
3. dactylus
4. jambe

En denk nog even aan de professor. JANtje, ZAG eens, PRUImen... Welk metrum?

1. trochee
2. jambe
3. anapest
4. dactylus

Wat is een metrum?

Is ritme hetzelfde als metrum?

Nog even: Antimetrie

Als de regelmaat in het metrum verbroken wordt, dan noemen we dit een antimetrie. Met name is dit het geval wanneer een sterk beklemtoonde lettergreep op de plaats staat waar je een onbeklemtoonde zou verwachten.

v - / v - / v - /v - / v   De liefde spat van deze bladzij

v - / v -/ v - / v -         Je woorden raken mij oprecht 

- v / - v / v - /v - / v   Hartverwarmend de koude wereld 

v - / v - /v - / v -         ineens is alles mooi en echt!

Cilia Sturkenboom