6.2 Unsere Mütter, Unsere Väter - Symbolische laag

• Geschiedenis
• Filmeducatie
• Middelbare school
• Leerjaar 4-6

Introductie

Kijken naar de Oorlog In deze lessenreeks worden zes populaire historische speelfilms behandeld. Elke film kent drie sub-lessen voorzien van vragen, filmfragmenten en opdrachten. In deze lessen worden leerlingen getraind in het aannemen van een kritische houding ten aanzien van audiovisuele bronnen – historische speelfilms. Bewegende beelden vormen een eigen ‘taal’, die op verschillende niveaus ‘gelezen’ kan worden. Films zijn een afspiegeling van de keuzes van de makers, verbeelden vaak maar één representatie van het verleden, die bovendien contextueel, selectief en subjectief is. Het is belangrijk dat leerlingen en zich hier bewust van worden want net als teksten, spotprenten, kunstobjecten en archeologische vondsten zijn films (historische)bronnen. Sub-lessen De volgende drie lagen van benadering vormen het uitgangspunt van de sub-lessen en zijn tevens een handreiking voor het didactisch inzetten van een historische speelfilm in de geschiedenisles. 1.1 De filmische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de verschillende filmische elementen die een maker heeft ingezet om zijn verhaal te vertellen. Filmische elementen zijn: cameravoering, montage, geluid, muziek en Art Direction 1.2 De symbolische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de normen en waarden van de film en in hoeverre deze historisch of actueel zijn, reflecteren ze op de ideologische betekenissen achter de film en krijgen ze oog voor mechanismen zoals stereotypering en generalisering 1.3 De historische laag: In deze laag onderzoeken de leerlingen in hoeverre het vertoonde verleden een mogelijke reconstructie of representatie is van deze werkelijkheid

Instructies

Unsere Mütter, Unsere Väter

Unsere Mütter, Unsere Väter is een driedelige tv-film van Nico Hofmann.  Deze film gaat over de afzonderlijke oorlogservaringen van vijf Berlijnse vrienden van de zomer van 1941 tot aan de vroege zomer van 1945.

Leerdoelen

• De leerling kan enkele basisprincipes van symboliek in beeldtaal herkennen en benoemen;
• De leerling kan met behulp van deze symbolen elementen uit een beeldverhaal ontleden;
• De leerling kan aan de hand van twee fragmenten onderdelen van de serie Unsere Mütter, Unsere Väter analyseren.

Benodigdheden

• Digibord
• Achtergrond informatie bijlage

Instructies

Unsere Mütter, unsere Väter - synopsis en achtergrondinformatie .pdf

symbolische laag

Synopsis

Unsere Mütter, Unsere Väter is een driedelige tv-film van Nico Hofmann. Deze film gaat over de afzonderlijke oorlogservaringen van vijf Berlijnse vrienden van de zomer van 1941 tot aan de vroege zomer van 1945.

In deze les:

• Leren we enkele basisprincipes van symboliek in beeldtaal herkennen en benoemen
• Leren we met behulp van deze symbolen elementen uit een beeldverhaal ontleden
• Leren we aan de hand van twee fragmenten onderdelen van de serie Unsere Mütter, Unsere Väter analyseren

Legenda

Bekijk het volgende fragment

Beantwoord de vraag

Bespreken van bekeken fragment 

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

In 1942 besloot de Wehrmacht dat mannen die hun militaire geschiktheid hadden verloren als gevolg van een strafrechtelijk vonnis nu ook konden worden opgeroepen voor militaire dienst. De reden hiervoor was waarschijnlijk de grote vraag naar 'menselijk materieel'. Vooral aan het oostfront waren soldaten hard nodig. Vanaf april 1942 begon de Wehrmacht met het opzetten van de eerste zogenaamde "WU-teams" ("militaire dienst onwaardig") binnen de reguliere troepeneenheden. Vanwege hun geplande eerste locatie kreeg de eenheid de naam ‘Afrikadivisie 999’. Het getal 999 werd gekozen om de afstand tot de reguliere infanteriedivisies uit te drukken. De mannen werd beloofd dat als ze zich in krijgsdienst goed zouden gedragen, ze hun geschiktheid voor militaire dienst zouden kunnen herwinnen. Bij degenen die rechtstreeks uit de gevangenis waren opgeroepen, werd de resterende straf slechts tot het einde van de oorlog opgeschort. De ‘reclasseringstroepen’ waren bijna uitsluitend mensen die niet eerder lid waren geweest van de Wehrmacht. Er zijn grofweg twee groepen te onderscheiden: gewone criminelen (70%) en tegenstanders van het nationaalsocialisme of deserteurs (30%). Een relatief zeer klein aantal mannen waren voormalige Wehrmacht-soldaten die door een krijgsraad hun militaire geschiktheid hadden verloren (zoals Wilhelm in dit fragment). Een deel van de mannen werd rechtstreeks vanuit de gevangenis naar de troepen vervoerd. Joden, Roma, Sinti en mensen zonder Duits staatsburgerschap werden principieel uitgesloten. Vaak werden de reclasseringsteams ingezet aan het front bij zogenaamde Himmelfahrtskommandos: zeer gevaarlijke missies met hoge verliezen

Wat voelde je bij het bekijken van deze scène?

De Duitse sergeant spreekt in deze scène over een aanslag op Hitler. Zoek op wat er toen is gebeurd en wanneer de aanslag plaatsvond.

Antwoorden

• Eigen antwoord
• Het gaat om de aanslag op 20 juli 1944. Het betrof een poging om een staatsgreep te plegen en om Hitler te vermoorden. De leiding was in handen van kolonel Graf Claus von Stauffenberg, die de aanslag zou uitvoeren tijdens een militaire stafbespreking in het hoofdkwartier de Wolfsschanze bij Rastenburg in Oost-Pruisen, een enorm groot en goed beveiligd bunkercomplex. De aanslag mislukte, mede doordat een Duits officier de tas met de bom erin had verplaatst nadat von Stauffenberg deze daar had achtergelaten. De mislukte aanslag en staatsgreep waren aanleiding voor de Gestapo om meer dan 7.000 mensen te arresteren, van wie 4.980 werden geëxecuteerd.

Waarom slaat de Duitse sergeant één van de mannen in zijn maag? 

Wat zou er gebeurd zijn met de soldaat die naar de Russen overloopt, denk je? 

Antwoorden

• Boos over de aanslag/laten gelden van gezag en discipline.
• Waarschijnlijk zou hij zijn geëxecuteerd of naar een strafkamp zijn overgeplaatst. Tussen 1941 en 1945 werden naar schatting 3,2 tot 3,6 miljoen Wehrmachtsoldaten door de Sovjets gevangengenomen. 1,11 miljoen verloren het leven of keerden nooit terug. Zie ook: Tachtig jaar na ‘Barbarossa’ nog miljoen Duitse soldaten vermist (historiek.net). 

Normen en waarden

Normen zijn ongeschreven regels over hoe je je hoort te gedragen. Waarden zijn de achterliggende idealen die als waardevol worden aangeduid; dingen die je belangrijk vindt, als persoon of als groep.

Normen zijn concrete richtlijnen voor het handelen; ze regelen het dagelijks sociale verkeer. Het zijn algemeen aanvaarde gedragsregels. Normen vormen de verbinding tussen de algemene waarden (zoals vrijheid, rechtvaardigheid) en concrete gedragingen; het zijn opvattingen over hoe men zich wel of niet zou moeten gedragen in concrete omstandigheden. Sommige normen komen in bijna alle samenlevingen voor, zoals "je doodt niet" en "je steelt niet".

Normen kunnen positief zijn (geboden) of negatief (verboden). Normen zijn sterk afhankelijk van iemands religieuze, culturele, sociale en maatschappelijke achtergrond. Iedere cultuur heeft haar eigen normen en waarden. Wat binnen de ene context als volstrekt verwerpelijk wordt beschouwd, kan in een andere context betekenisloos zijn of zelfs positief gewaardeerd worden. Het kan dus voorkomen dat twee verschillende groepen een en hetzelfde feit totaal tegenovergesteld waarderen. Dit kan leiden tot heftige, emotionele conflicten.

Waarden zijn idealen en motieven die in een samenleving of groep als nastrevenswaardig worden beschouwd. Waarden zijn opvattingen over wat wenselijk is. Ethische waarden blijven hun betekenis en geldigheid behouden, ook als ze feitelijk niet gedragen worden door mensen en groepen. Voorbeelden van ethische waarden zijn gerechtigheid, liefde, vrijheid en gelijkheid. Het zijn de motieven en idealen waarop de concrete normen zijn gebaseerd.

Wat is de betekenis van deze scène? Met andere woorden: waarom laat de regisseur deze beelden zien? 

Welke normen en waarden haal je uit de woorden van de Duitse officier?

Antwoord

• Bijvoorbeeld: de beelden tonen aan de ene kant de vechtlust en loyaliteit van een fanatieke nazi, en aan de andere kant de zinloosheid van de (verloren) oorlog. De betekenis van dit fragment ligt dus in die paradox; doorvechten of opgeven? 
• Opofferingsgezindheid, trouw (aan de Führer), discipline, gehoorzaamheid, volharding

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Propaganda

Wat voelde je bij het bekijken van deze scène?

Wie zijn volgens jou in dit fragment de daders, en wie zijn de slachtoffers?

Antwoorden

De soldaat die op een mijn stapt, wordt achtergelaten. Was er een andere oplossing mogelijk? 

Friedhelm stelt dat oorlog het slechtste in de mens naar boven haalt. Hoe komt dat volgens jou?

Antwoorden

• Nee: in een oorlog moeten de militaire doelen worden gehaald. Een mensenleven is dan weinig waard in de ogen van de officieren.
•  Iedereen is gericht op overleven en om de vijand te verslaan. Alle middelen heiligen dit doel: het is doden of gedood worden.

Stel dat je deze scène zou laten zien in een Duitse schoolklas: wat zou jij als leraar zeggen ter inleiding van dit fragment? 

Stel dat je deze scène zou laten zien in een Russische schoolklas: wat zou jij als leraar zeggen ter inleiding van dit fragment? 

Antwoorden

• Waarschijnlijk zou een Duitse leraar beginnen met de aanval van Nazi-Duitsland op de Sovjet Unie: Duitsers zijn deze oorlog begonnen en ze werden na 1942 teruggedrongen, ten koste van grote verliezen. Ook de Russen hebben miljoenen mensen verloren in deze ‘vernietigingsoorlog’. De oorlog kende alleen maar verliezers.
• Waarschijnlijk zou een Russische leraar vertellen over de heroïsche strijd van het Rode Leger tegen Nazi-Duitsland: men vocht met alle middelen tegen de binnenvallende Duitsers, zowel militairen als burgers. In Rusland wordt de Tweede Wereldoorlog de ‘Grote Vaderlandse Oorlog’ genoemd: een strijd tegen het fascisme en voor Rusland.
•  

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Propaganda

Normen zijn concrete richtlijnen voor het handelen; ze regelen het dagelijks sociale verkeer. Het zijn algemeen aanvaarde gedragsregels. Normen vormen de verbinding tussen de algemene waarden (zoals vrijheid, rechtvaardigheid) en concrete gedragingen; het zijn opvattingen over hoe men zich wel of niet zou moeten gedragen in concrete omstandigheden. Sommige normen komen in bijna alle samenlevingen voor, zoals "je doodt niet" en "je steelt niet".

Normen kunnen positief zijn (geboden) of negatief (verboden). Normen zijn sterk afhankelijk van iemands religieuze, culturele, sociale en maatschappelijke achtergrond. Iedere cultuur heeft haar eigen normen en waarden. Wat binnen de ene context als volstrekt verwerpelijk wordt beschouwd, kan in een andere context betekenisloos zijn of zelfs positief gewaardeerd worden. Het kan dus voorkomen dat twee verschillende groepen een en hetzelfde feit totaal tegenovergesteld waarderen. Dit kan leiden tot heftige, emotionele conflicten.

Waarden zijn idealen en motieven die in een samenleving of groep als nastrevenswaardig worden beschouwd. Waarden zijn opvattingen over wat wenselijk is. Ethische waarden blijven hun betekenis en geldigheid behouden, ook als ze feitelijk niet gedragen worden door mensen en groepen. Voorbeelden van ethische waarden zijn gerechtigheid, liefde, vrijheid en gelijkheid. Het zijn de motieven en idealen waarop de concrete normen zijn gebaseerd.

Wat voelde je bij het bekijken van deze scène?

Wie zijn volgens jou in dit fragment de daders, en wie zijn de slachtoffers?

Antwoorden

• Eigen antwoord
• De Duitse jongens (12-jarige soldaten) kun je als slachtoffer zien van het systeem, de propaganda en nationaal-socialistische opvoeding. Friedhelm offert zich op: om de jongens te redden. De Russen verdedigen zich, maar schieten Friedhelm wel neer.

Friedhelm besluit om zichzelf te laten neerschieten; waarom deed hij dat? 

Welke normen en waarden laat de regisseur in deze scène zien? 

Antwoorden

• Hij begreep dat hij – omdat hij een uniform droeg – weinig tot geen kans had om te overleven. De kinderen en burgers die geen uniform droegen (Volkssturm) hadden dat wel. De De Volkssturm was een Duitse volksmilitie aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. De Volkssturm werd officieel op 18 oktober 1944 op bevel van Adolf Hitler opgericht en bestond uit mannen tussen de 16 en 60 jaar die nog niet in militaire dienst zaten. Ook vrouwen werden opgeroepen om voor de Volkssturm te vechten.
• Suggesties: waarden: opofferingsgezindheid (norm= Friedhelm geeft zijn leven voor dat van de anderen), liefde (Friedhelm laat een boodschap bezorgen via de foto aan zijn vrienden en familie).

Vind jij dat het geoorloofd is dat kinderen (zoals de 12-jarige jongen in dit fragment) opgeroepen worden als soldaat? 

Eigen antwoord

In deze les:

• Leerden we enkele basisprincipes van symboliek in beeldtaal herkennen en benoemen
• Leerden we met behulp van deze symbolen elementen uit een beeldverhaal ontleden
• Leerden we aan de hand van twee fragmenten onderdelen van de serie Unsere Mütter, Unsere Väter analyseren