6.1 Unsere Mütter, Unsere Väter - Filmische laag

• Filmeducatie
• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Introductie

Kijken naar de Oorlog In deze lessenreeks worden zes populaire historische speelfilms behandeld. Elke film kent drie sub-lessen voorzien van vragen, filmfragmenten en opdrachten. In deze lessen worden leerlingen getraind in het aannemen van een kritische houding ten aanzien van audiovisuele bronnen – historische speelfilms. Bewegende beelden vormen een eigen ‘taal’, die op verschillende niveaus ‘gelezen’ kan worden. Films zijn een afspiegeling van de keuzes van de makers, verbeelden vaak maar één representatie van het verleden, die bovendien contextueel, selectief en subjectief is. Het is belangrijk dat leerlingen en zich hier bewust van worden want net als teksten, spotprenten, kunstobjecten en archeologische vondsten zijn films (historische)bronnen. Sub-lessen De volgende drie lagen van benadering vormen het uitgangspunt van de sub-lessen en zijn tevens een handreiking voor het didactisch inzetten van een historische speelfilm in de geschiedenisles. 1.1 De filmische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de verschillende filmische elementen die een maker heeft ingezet om zijn verhaal te vertellen. Filmische elementen zijn: cameravoering, montage, geluid, muziek en Art Direction 1.2 De symbolische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de normen en waarden van de film en in hoeverre deze historisch of actueel zijn, reflecteren ze op de ideologische betekenissen achter de film en krijgen ze oog voor mechanismen zoals stereotypering en generalisering 1.3 De historische laag: In deze laag onderzoeken de leerlingen in hoeverre het vertoonde verleden een mogelijke reconstructie of representatie is van deze werkelijkheid

Instructies

Unsere Mütter, Unsere Väter

Unsere Mütter, Unsere Väter is een driedelige tv-film van Nico Hofmann. Deze film gaat over de afzonderlijke oorlogservaringen van vijf Berlijnse vrienden van de zomer van 1941 tot aan de vroege zomer van 1945.

Aflevering 1.

Het eerste deel Eine Andere Zeit van de driedelige tv-film Unsere Müttter, Unsere Väter, begint met het verhaal van vijf Berlijnse vrienden die afscheid nemen. Het is lente 1941. De Duitse Wehrmacht bereidt zich voor om Rusland aan te vallen. Wilhelm en Friedhelm worden naar het oostfront gestuurd. Charlotte, die heimelijk verliefd is op Wilhelm, volgt hen door zich aan te melden als verpleegster in een militair hospitaal. Greta, een zangeres, papt aan met een SS-officier. Vanuit die positie probeert ze haar vriend Viktor, die een joodse vader heeft, te redden van deportatie.  

Leerdoelen

• Leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat filmische elementen zijn
• Leerlingen onderzoeken filmische elementen die Stefan Kolditz  heeft gebruikt om zijn boodschap in Unsere Mütter, Unsere Väter vorm te geven
• Leerlingen analyseren fragmenten uit de eerste aflevering van Unsere Mütter, Unsere Väter en hoe deze fragmenten hun beeld op het vertoonde verleden beïnvloedt

Benodigdheden

• Digibord
• Achtergrond informatie bijlage

Instructies

Unsere Mütter, unsere Väter - synopsis en achtergrondinformatie .pdf

Filmische laag

Synopsis
Unsere Mütter, Unsere Väter is een driedelige tv-film van Nico Hofmann. Deze film gaat over de afzonderlijke oorlogservaringen van vijf Berlijnse vrienden van de zomer van 1941 tot aan de vroege zomer van 1945.

Aflevering 1.

Het eerste deel Eine Andere Zeit van de driedelige tv-film Unsere Müttter, Unsere Väter, begint met het verhaal van vijf Berlijnse vrienden die afscheid nemen. Het is lente 1941. De Duitse Wehrmacht bereidt zich voor om Rusland aan te vallen. Wilhelm en Friedhelm worden naar het oostfront gestuurd. Charlotte, die heimelijk verliefd is op Wilhelm, volgt hen door zich aan te melden als verpleegster in een militair hospitaal. Greta, een zangeres, papt aan met een SS-officier. Vanuit die positie probeert ze haar vriend Viktor, die een joodse vader heeft, te redden van deportatie.  

Richtlijnen voor de filmische laag:

• Hoe wordt het historische verhaal uitgebeeld: camera, muziek/geluid, decor, kostuum, symboliek?
• Zijn er zaken die me met betrekking tot de filmische laag zijn opgevallen?
• Wat zou de bedoeling van de maker hierbij geweest zijn?
• In hoeverre beïnvloeden deze filmische elementen mijn interpretatie van het verbeelde verleden? Wat doet dit met mij?

In deze les:

• Leren we wat filmische elementen zijn
• Onderzoeken we een aantal filmische elementen die de maker heeft gebruikt om zijn boodschap vorm te geven
• Bekijken en analyseren we fragmenten uit de eerste aflevering van de driedelige tv-film Unsere Mütter, Unsere Väter.  

Legenda

Bekijk het volgende fragment

Vraag

Uitleg

Een film kent een eigen filmtaal. Wanneer je een film onderzoekt op de filmische laag, bestudeer je de bouwstenen die een maker heeft gebruikt om zijn verhaal te vertellen. Dit worden ook wel filmische elementen genoemd. 

Filmische elementen zijn: cameravoering, montage, geluid, muziek, mise en scène (kostuum, decor/set/locatie, voorwerpen, belichting)

Docent

Vandaag kijken we naar fragmenten uit de eerste aflevering van de driedelige tv-film Unsere Mütter Unsere Väter. Aan de hand van twee filmische elementen: camera en muziek onderzoeken we de boodschap van de maker Nico Hofmann.

Synopsis

Unsere Mütter, Unsere Väter is een driedelige tv-film van Nico Hofmann. 

Deze film gaat over de afzonderlijke oorlogservaringen van vijf Berlijnse vrienden van de zomer van 1941 tot aan de vroege zomer van 1945.

Aflevering 1. 

Het eerste deel Eine Andere Zeit van de driedelige tv-film Unsere Müttter, Unsere Väter, begint met het verhaal van vijf Berlijnse vrienden die afscheid nemen. Het is lente 1941. De Duitse Wehrmacht bereidt zich voor om Rusland aan te vallen. Wilhelm en Friedhelm worden naar het oostfront gestuurd. Charlotte, die heimelijk verliefd is op Wilhelm, volgt hen door zich aan te melden als verpleegster in een militair hospitaal. Greta, een zangeres, papt aan met een SS-officier. Vanuit die positie probeert ze haar vriend Viktor, die een joodse vader heeft, te redden van deportatie. 

Nico Hofmann had met zijn film de ambitie om oorlogservaringen bespreekbaar te maken. Zijn vader, een Duitse oorlogsveteraan, begon pas over zijn verleden te spreken op zeer oude leeftijd. Wat zou een reden kunnen voor mensen om liever niet te spreken over het oorlogsverleden? Bespreek je antwoord in tweetallen en daarna klassikaal

De vader van Nico Hofmann zei altijd: 

'De oorlog haalt de slechtheid in ieder mens naar boven.' 

Wat vind jij van deze uitspraak?

Waarom denk je dat de driedelige tv-film Unsere Mütter, Unsere Väter heet?

Antwoord

• Laat leerlingen overleggen. Er kunnen vele redenen zijn waarom iemand niet spreekt over oorlogsverleden. Dit kan te maken hebben met trauma, schuldgevoel, vergeetachtigheid, etc. Wat vooral belangrijk is is dat leerlingen zich hiervan bewust worden: dat het bespreken van oorlogservaringen vaak gevoelig ligt. Dit heeft veelal te maken met het zwart/wit denken: iemand was goed of iemand was 'verkeerd'. 
• Laat leerlingen hardop nadenken. De titel is een verwijzing naar de oorlogsgeneratie, zoals de ouders van Nico Hofmann zelf.  
• Laat leerlingen weer overleggen. Denk je dat dit voor iedereen geldig is?

Bekijk het volgende fragment

Let goed op camerawerk!

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

1. 00:13:21 – 00:15:19

Wat gebeurt er in dit fragment?

Wat voor gevoel krijg je van dit fragment?

Wat viel je op aan het camerawerk?

Wanneer  een camera meefilmt over de schouder en filmt in close-up, wat doet dit dan met je gevoel?

FIlmisch element: Camera

Met cameratechnieken kun je een verhaal vertellen. Wanneer iets spannend is, kan een camera snel bewegen, of wanneer iemand bang is, kan er van bovenaf worden gefilmd. Een camera spreekt als ware een taal: een beeldtaal.

Antwoorden

• Greta moet verschijnen voor de ss-Sturmbannführer omdat zij Swing muziek had opstaan. Deze muziek is verboden. Ze moet een verklaring afleggen. 
• Meerdere antwoorden mogelijk. Bijvoorbeeld eerst spanning en daarna opluchting. 
• Laat leerlingen eventueel nog een keer kijken naar het fragment. De camera filmt de hele tijd mee over de schouders van de twee personen en in close-up. 
• Dit geeft het gevoel alsof je er zelf bij bent. 

Waarom zou de maker, Nico Hofmann, dit zo gedaan hebben?

Wat is de boodschap van deze scène denk je?

Antwoorden

• Zodat je op die manier dichter bij de ervaring van de hoofdpersoon komt. En dat werkt ook weer empathie in de hand. 
• Greta is groot fan van de swing muziek, maar moet uit lijfsbehoud doen alsof dat niet zo is. Ze krijgt een aanbod dat mogelijk kan leiden tot doorbreken als zangeres, maar wel door een man dit ze eigenlijk verafschuwt. Deze scène laat zien hoe Greta eigenlijk iets moet doen, wat ze liever niet wil. Een innerlijke tweestrijd speelt op. De boodschap: de oorlog confronteert een persoon met ambivalentie- goed en slecht.

Bekijk het volgende fragment

Let goed op geluid!

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Er is veel bloed te zien!

00:25:45 – 00:26:40

Wat gebeurt er in dit fragment?

Wat voor gevoel krijg je van dit fragment?

Wat viel je op aan het geluid in dit fragment?

Wat is het effect van de tegenstelling tussen dof geluid en dan heel hard geluid?

Filmisch element: geluid

Met geluid kan een filmmaker een verhaal vertellen. Met geluiden kun je nadruk leggen op datgene wat je ziet. Met geluiden kun je ook een sfeer creëren waarmee je het gevoel van de kijker beïnvloedt. 

Antwoorden

• Een man is zwaargewond en wordt geopereerd in een ziekenhuis. Charlotte, een van de verpleegsters, verstijfd en wordt de operatiekamer uitgestuurd. 
• Spanning
• Je hoort een spannend geluid, een soort gezoem. Het geluid uit de operatiekamer wordt weggedraaid aan het begin van de scène. Daarna kwam het gekrijs van de man HEEL HARD binnen. 
• Je schrikt er van

Waarom zou de maker dit zo gedaan hebben?

Wat is de boodschap van deze scène denk je?

Antwoorden

• Om in de belevingswereld van Charlotte te komen. Je schrikt en verstijfd. Net zoals dat bij Charlotte gebeurt.
• De maker laat je kruipen in de huid van Charlotte. Een meisje dat graag verpleegster wil zijn in een veldhospitaal, net achter het oprukkende Duitse leger. Maar, op het moment dat ze daadwerkelijk het werk moet doen, verstijft ze en is ze overweldigd door het geschreeuw, bloed en pijn van de soldaat. De maker zorgt met dit intieme geluidseffect er voor dat we voelen hoe overrompeld Charlotte is door de oorlog. De boodschap: de oorlog was overrompelend. 

Bekijk het volgende fragment

Let goed op camerawerk/muziek!

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Opening scene

3. Fragment 00:28:36 – 00:31:29

 muziek – stilte - muziek 

Wat gebeurde er in dit fragment?

Wat voor gevoel gaf dit fragment je?

Wat gebeurde er met de muziek/geluid in dit fragment?

Waarom zou dit zo gedaan zijn door de maker?

Antwoorden

• Wilhelm krijgt de opdracht van zijn meerdere om een krijgsgevangene te executeren. Je ziet hoe Wilhelm zijn opdracht uitvoert.
• Gespannen. Boos vanwege bijv. onrechtvaardigheid, etc.
• Je hoort trieste muziek en dreigende klanken. Vervolgens, tijdens de executie wordt het helemaal stil. Vervolgens hoor je het schot. De stilte voorafgaand aan het schot, vergroot het effect van het geluid.
• Het geluid en de muziek ondersteunen de tragiek van de executie. Wanneer het geluid wordt weggedraaid vlak voordat het schot wordt afgelost, wordt daarmee de nadruk op het schieten gelegd. 

Wat gebeurde er met het camerawerk in dit fragment?

Waarom zou dit zo gedaan zijn door de maker?

Wanneer je camera en geluid/muziek naast elkaar legt, wat is dan de boodschap van deze scène denk je?

Antwoorden

• De camera filmde vooral in close-up en telkens over de schouder van een personage. 
• Hierdoor kreeg je het gevoel dat je er zelf bij bent, je wordt letterlijk betrokken. 
• Deze scène neemt je mee in het perspectief van Wilhelm. Hij krijgt een opdracht om een gevangene te executeren, maar je ziet aan hem door de camera close-ups, en hoort aan de muziek, dat dit niet is wat hij zelf zou willen doen. Het moment, vlak voordat het schot gelost wordt, is compleet stil. De camera is op zijn Wilhelms' gezicht ingezoomd. Het benadrukt het moment van de keuze: schieten of niet schieten. De boodschap: in deze oorlog vinden  onmenselijke taferelen plaats.  

In deze les:

• Heb je onderzocht wat voor effect filmische elementen camera en geluid/muziek hebben op de filmbeleving
  
• Heb je de boodschap van de maker onderzocht aan de hand van twee filmische elementen