Les 2: Modernisme - Expressionisme

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Modernisme: Expressionisme

Hoofdstuk 3: Kunst en gevoel

Schilderkunst

Les 2: lesdoel

Je kunt het gevoel in schilderkunst en muziek herkennen, benoemen en duiden.

Je kent de stroming Expressionisme en kunt het ontstaan en de uitingsvormen hiervan beschrijven.

Van IM- naar EXpressionisme

Impressionisme: vangen van het moment - veel aandacht voor lichtinval.

Post-impressionisme: meer vervorming, meer gevoel in het schilderij.

Expressionisme: autonome kunst ontstaat en het gevoel van de kunstenaar wordt het belangrijkste. Onder invloed van binnenwereld (Freud, Röntgen), individualisme (Nietzsche)

Opdracht

De omschrijver beschrijft de afbeelding zo goed mogelijk; de rest van de klas tekent.

Ronde 1: omschrijver legt uit, klas mag geen vragen stellen.

Ronde 2: klas mag vragen stellen en omschrijver mag verder uitleggen.

Ronde 3: de klas mag nog vragen stellen; de omschrijver mag alleen daar antwoord op geven.

Ernst Ludwig Kirchner, 

Zelfportret als soldaat, 1915

§ 8.1 Expressie 

blz. 166-167

Expressionisme (1905 - 1940)

Kunstenaar wil zijn gevoel uitdrukken door vervorming van de werkelijkheid. Er zijn geen wetten want persoonlijke stijl (men zet zich af tegen de heersende normen in de kunst), maar vaak: 

• felle en onnatuurlijke kleuren
• grillige beelden / composities
• vervormingen / geabstraheerde figuren
• grof, 'onhandig' geschilderd


• geen of 'fout' perspectief, nadruk op vorm en het platte vlak
• niet zo toegankelijk want vaak 'niet mooi' (gevoel van de beschouwer is niet van belang voor de maker!)

Gevoelens konden voortkomen uit het persoonlijke subjectieve gevoel van de kunstenaar, maar ook uit zijn sociale bewogenheid of uit religieuze overwegingen.

Expressionisme: groepen en substromingen

Frankrijk:

• Fauvisme (Henri Matisse)

Duitsland:

• Die Brücke (Ernst Ludwig Kirchner) 
• Der Blaue Reiter (Wassily Kandinsky)

Emil Nolde - Maskers (1911)

Der Blaue Reiter 

(ca. 1911 – 1914)

• Groep gelijkgestemde vrienden, willen 'het nieuwe' brengen
  
• Weinig overeenkomsten in stijl
  
• Afscheid van figuratieve kunst
  
• Kunst verbinden met de mystieke werkelijkheid of de natuur
  
• Kleuren krijgen een symbolische betekenis
  
• Franz Marc, Wassily Kandinsky

Almanak 'Der Blaue Reiter', 1912

Franz Marc - Grote blauwe paarden (1911)

Symboliek: blauw staat voor mannelijkheid, rood voor het leven

Kandinsky

De blauwe berg (1908)

Kleuren krijgen spirituele betekenis, vormen worden versimpeld, onderbewustzijn is leidend.

Door het perspectief los te laten, worden het platte kleurvlakken --> opmaat naar abstractie.

Het eerste abstracte kunstwerk?

Het is ’s avonds laat en Wassily Kandinsky komt thuis. In de schemerige studio wordt hij getroffen door een prachtig schilderij dat bestaat uit pure vorm en kleur, zonder begrijpelijke afbeelding. Het blijkt zijn eigen werk te zijn, dat op de zijkant tegen de muur staat. Zelfs zonder herkenbare afbeelding raken de kleuren en vormen zijn gevoel. Is zo de abstractie ontstaan?

§ 8.1 Expressie - Onderhuids

Muziek - Schönberg

blz. 170 - 171

De schilder Kandinsky wordt enorm beïnvloed door de componist Schönberg (zometeen meer van deze muzikale vernieuwer). Schönberg adviseert om te breken met alle regels: kunst behoort tot het onbewuste, men moet zich rechtstreeks uiten. 

Kortom: vergeet alle regels!

Kandinsky - 'Impression III Concert'

Schönberg - 5 Klavierstücke

Beschrijf met 3 woorden hoe dit werk op je overkomt.

Schönbergs visie

Schönberg zet zich af tegen muziek die oppervlakkig is en de toehoorder in slaap sust. Hij staat voor de provocerende waarheid / gevoeligheid met alle hinderlijke gevolgen van dien. Daarom is de muziek:

 

- niet bedoeld om prettig in het gehoor te liggen

- wel bedoeld om zo indringend mogelijk uitdrukking te geven aan gevoelens. Esthetiek (het streven naar schoonheid in de traditionele zin) speelt nauwelijks een rol!

Tonaliteit-Atonaliteit

Tonale muziek is gebaseerd op een toonladder: een reeks noten waarbij de grondtoon (tonica / thuisgevoel) de belangrijkste is.

Akkoorden / noten hebben daarbinnen hun eigen functie: zorgen voor een duidelijk verwachtingspatroon bij de luisteraar. 

Schönberg laat dit los: alle noten zijn even belangrijk. Geen 'thuisgevoel' meer = ATONAAL

Erwartung (1909) -

opera van Schönberg

• invloed van Freud
• libretto (= tekst van een opera) is gebaseerd op een aanval van waanzin
• verhaal geeft inkijk in de binnenwereld van een verwarde vrouw
• angst, hallucinatie
• verhaal = even onlogisch als een droom
• Muziek volgt de gedachten van de protagonist: onlogisch, fragmentarisch, geen herhalingen, geen herkenbare vorm.

Beluister het fragment uit “Erwartung”. Beschrijf wat je hoort in de muzikale aspecten: melodie / harmonie (samenklanken) / tempo / klankkleur / compositie (vorm)

Dissonant: samenklank die wringt / niet prettig in het gehoor ligt. Niet te verwarren met vals!!

Presentatieopdracht 20ste eeuw

• In drietallen

• Kies een kunstwerk uit jullie -isme en leg aan “je kleine zusje” uit waarom dit werk daarin past. De presentatie dient als herhaling van de les daarvoor.

• Let op: je kiest een kunstwerk dat niet in de LessonUp of het boek staat!

• Je presenteert in 2 minuten aan de klas jullie kunstwerk.

• Je laat (een exemplarisch fragment van) je kunstwerk zien/horen, legt kort uit waarom dit werk typisch voor de stijl is en past hierbij de kenmerken van het -isme toe op het werk.

• Gebruik de analysewijzer van jouw kunstdiscipline als ‘onderlegger’ (je hoeft niet alles daarvan te benoemen, alleen de relevante zaken).

• Geef de klas eventueel een kijk- / luistervraag en bespreek die kort na.

Presentatieopdracht 20ste eeuw

Zie bestand op Teams - opdrachten - presentatieopdracht 20ste eeuw voor indeling 

Aan het werk

- drietallen (en 1 tweetal!) maken voor presentatie

- onderwerp kiezen (liefst passend bij je eigen gekozen kunstvak) en aanmelden (wie het eerst komt...)

- presentatie voorbereiden OF aan je huiswerk beginnen 

(LZ TB blz. 166 t/m 167 en M WB H. 8 opdracht 3, 7)

Mike Boddé en de tonica

https://schooltv.nl/video-item/podium-witteman-in-de-klas-tonica

Picasso's inventieve Desmoiselles

De volgende video bespreekt het werk ten opzichte van de kunst die er al was.

Handig bij H3blok4 

College van een collega

Over de cultuur van het moderne natuurlijk