Leeg

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

X

Groeiende vrijheid (middeleeuwen -18de eeuw)

Leerdoel

Je kan in hoofdlijnen uitleggen hoe de verhouding tussen de staat en de burgers zich in Nederland heeft ontwikkeld vanaf de late middeleeuwen tot in de 18de eeuw.

Het probleem is dat wat de staat is veranderd per periode en daardoor ook de verhouding tot haar burgers...

de Van Dale

staat (de; m; meervoud: staten)

door een geordend gezag centraal geregeerde en bestuurde volksgemeenschap; Raad van State; de Verenigde Staten land in Noord-Amerika

Nog een keer hetzelfde punt!

Wat is dat: een geordend centraal gezag en hoe heeft dit geordend centraal gezag zich ontwikkeld?

Staatsvorming

Het einde van de vroege-middeleeuwen is de start van de staatsvorming en centralisatie. 

• Koning "vervangt" edelen voor ambtenaren.
• De rijkdom van de steden (burgerij/gilden).
• Land besturen vanuit één punt (hofstad).

Overleg met de koning (soms afgedwongen door de steden) in een staten vergadering met vertegenwoordigers van de drie standen. 

Overleg met een koning in een algemene vergadering der staten: de Staten-generaal of praten in het parlement. 

De Engelse hebben de magna carta waarin de macht van de Engelse koning gebonden is. Vrijheid binnen de wet.

De Nederlanden

Situatie:

De Nederlanden bestond uit 17 zelfstandige gewesten. Het was een verstedelijk gebied met redelijk zelfstandige steden. (Holland/Vlaanderen)

Filips de Goede van Bourgondië (FR). Werd graaf van Holland, Zeeland en Hertog van Brabant. 

Dus,... meerdere staten vergaderingen.

Gevolg: 1464 1ste Nederlandse Staten-Generaal.

Karel V (1515-1555) zet deze politiek door en sticht in 1531 de Raad van State. Voert ook godsdienstoorlog 

die hij verliest, vrede van Augsburg: cuius regio, eius religio

Filips de Goede van Bourgondie start en centralisatie proces in de Nederlanden. Karel V als voorbeeld van een vorst die verder wilde gaan met centraliseren. Ook de investituurstrijd kan je noemen als voorbeeld van een gevolg van centralisatie drang. 

De Nederlandse Opstand

Situatie

Filips II ging verder me centraliseren en verkleinde de macht van steden, gewesten en adel. Ook had Filips een afkeer van protestanten (lutheranen en calvinisten en Elizabeth van Engeland).  

Landvoogdes Margaretha van Parma verloor de grip, er waren hagenpreken, die uitmonden in de beeldenstorm. Adel, burgerrij waren afkerig van Filips en van Alva . Stadhouder prins Willem van Oranje, kiest partij tegen Filips. De beeldenstorm werd een opstand!

Denkvraag is de Nederlandse Opstand een godsdienst kwestie of een politieke? 

Regenten

Situatie

De Nederlanden zijn de enige republiek en zeer welvarend. Op het platteland regeerde de oude adel, maar in de stad maakte voorname families de dienst uit; de regenten. Zij hadden een plaats in de gewestelijke raden en in de staten-generaal. 

De Republiek

De Nederlanden zijn een republiek die defensie en buitenlandse politiek regelen in de Staten Generaal. Er was geen veto en alleen besluiten bij unanimiteit. 

DUS...

Compromis, lang vergaderen,... "Polderen". Nederlandse democratie.

De stadhouder was hoofd van de vloot en het leger dus een machtig man. Zeker nu de oorlog met Spanje voortduurt. Altijd een Oranje of een Nassau.  

De raadspensionaris (soort minister van buitenlandse zaken) was zijn tegenhanger.  

Zie de veroverde Spaanse vlaggen aan het plafond.

Vrijheid

Feit: De Nederlanden waren overwegend Katholiek. De opstand is tegen Filips handelen, niet tegen het Katholicisme. 

In de Nederlanden was er gewetensvrijheid, geen gelijkheid. De macht kwam te liggen bij de Calvinisten (gereformeerd en hervormd). Openbare katholieke diensten waren verboden.

• Boekdruk was veel vrijer, denk aan Spinoza.
• Boeren waren vrij (amper nog adel).
• Geestelijke stand bestond niet meer.
• Vrouwen waren veel mondiger. 

De macht lag bij de rijke stedelijke burgerij

Onze lieve heer op Solder een schuilkerk in Amsterdam. 

Absolutisme

De Nederlanden waren een republiek, buiten de nederlanden zocht de koningen nog steeds naar  verdere centralisatie oftewel absolute macht. 

Lodewijk/Louise XIV (FR) was hier succesvol in en werd een absoluut vorst.

In Jacobus/James II van Engeland faalde in het herstel van het katholicisme en centralisatie en werd vervangen door zijn dochter Mary en haar man Willem van Oranje III (stadhouder/koning van Engeland). De macht van het parlement bleef, een constitutionele monarchie. 

Willem van Oranje

Maurits (z)

Frederick Henderik (hb)

Willem II (z)

Examen 2023 TV1 VWO

Gebruik bron 7.

In 1675 wil koning Karel II de koffiehuizen in Engeland laten sluiten.

3p 10 Verklaar dit door:

 met een verwijzing naar de prent uit te leggen waardoor de koffiehuizen het denken over politiek beïnvloeden, en

 aan te geven welk politiek motief Karel II heeft om de koffiehuizen te sluiten. 

Hoofdlijnen conclusie!

Machthebbers proberen de macht naar zich toe te trekken.

Burgers proberen via instituten (organen)/verdragen invloed te behouden. 

In de Nederlanden ontstaat er een traditie van polderen en overleggen. 

Vrijheid is betrekkelijk en bestaat alleen binnen wetten/regels. 

Centralisatie >Absolutisme constitutionele monarchie republiek<

Watergeuzen

• Watergeuzen succesvoller dan Oranje:
• 1572: Inname van Den Briel >
• steeds meer steden kiezen de zijde van de Opstandelingen
• 1574: Ontzet van Leiden
• 1578: Alteratie van Amsterdam
• Statenvergaderingen in Noordelijke Ned. erkennen Willem als stadhouder !!!!

leg uit waarom het benoemen van Oranje als stadhouder een daad van verzet tegen de Spanjaarden was

In de Nederlanden was géén vorst,

(itt de situatie in het buitenland)

maar lag het bestuur in handen van de rijke burgers (Holland/Zeeland)

XXX

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

het gewest Holland betaalde 60 % van de defensielasten

stadhouder prins Maurits van Oranje                                (1576 - 1625)

Johan van Oldenbarnevelt raadspensionaris (1547 - 1619)

Onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt op het Binnenhof

Standbeeld Van Oldenbarnevelt, tegenover het Binnenhof