Lijdende en bedrijvende vorm

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Voorbereiding toets taalverzorging toetsweek 2

We gaan nu 10 minuten lezen

Nabespreken SO

Lesdoelen

• Herhaling: Je begrijpt hoe zinnen samengesteld worden en je kunt de hoofdzinnen en bijzinnen onderscheiden.
• Nieuw: Je kunt herkennen of een zin in de lijdende of in de bedrijvende vorm staat.

bijzin + hoofdzin 

hoofdzin + hoofdzin 

hoofdzin + bijzin

hoofdzin + hoofdzin + bijzin

hoofdzin + bijzin + bijzin

Evelien werkt bij de bakker, want zij bakt graag koekjes. 

Evelien werkt bij de bakker, want zij bakt graag koekjes, omdat zij die zo lekker vindt. 

Als je vanavond langskomt, zal ik je het allerlaatste nieuwtje vertellen. 

Ik kom vanavond langs en ik vertel jou dan het laatste nieuwtje. 

Toen opa rookte, vond ik dat vies.

hoofdzin + hoofdzin

hoofdzin + bijzin

hoofdzin + hoofdzin met inversie

want

of

omdat

doordat

nadat

daarna

en

voordat

daarvoor

 Bedrijvende en lijdende vorm

Naast het benoemen van hoofdzin, bijzin en bijstelling, kan je ook nog onderscheid maken tussen een lijdende vorm en een bedrijvende vorm. Die zegt iets over de vorm van de desbetreffende zin.

Onderwerp is

Onderwerp is

Jara| laat | de hond | uit

• Jara is het onderwerp
  
• Jara doet iets in deze zin: Ze laat de hond uit
  
• Bedrijvend of actief

De hond | wordt | door Jara |uitgelaten

• De hond is het onderwerp
  
• De hond doet niets in deze zin: Hij wordt uitgelaten
• Lijdend of passief

Wat gaan we doen?

In de volgende slides gaan we oefenen met de lijdende en de bedrijvende vorm.

In welke vorm staat de volgende zin? De vrienden spelen een spelletje.

1. lijdende vorm
2. bedrijvende vorm
3. geen idee
4. beide vormen

In welke vorm staat de volgende zin?
De leerlingen werken in het werkboek.

1. lijdende vorm
2. bedrijvende vorm
3. geen idee
4. in beide vormen

In welke vorm staat de volgende zin?
Er wordt hard gewerkt aan de opdrachten uit het werkboek.

1. lijdende vorm
2. bedrijvende vorm
3. geen idee
4. in beide vormen

Aan de slag!

Maken les 2 van grammatica 4.

De volgende vragen gaan over de overige onderdelen van de toetsstof.

Er moet dus een lampje bij je gaan branden, anders moet je echt nog flink oefenen!

Wat is een enkelvoudige zin?

Waaraan herken je het makkelijkst een hoofdzin?

1. aan de belangrijke informatie
2. aan meerdere persoonsvormen
3. onderwerp en persoonsvorm staan niet naast elkaar
4. onderwerp en persoonsvorm staan naast elkaar

Wat is een samengestelde zin?

1. twee zinnen
2. iets met grammatica
3. een zin die uit twee of meer zinnen bestaat en samengevoegd wordt door een leesteken
4. een zin die uit een of meer zinnen bestaat en samengevoegd wordt met een voegwoord

Waaruit kan een samengstelde zin bestaan?

1. hoofzin en bijzin
2. zinnen
3. geen idee
4. een of meerdere hoofdzinnen en/of een of meerdere bijzinnen

Welke voegwoorden verbinden hoofdzinnen aan elkaar. Noem er 3.

Uit wat voor zinnen is deze zin opgebouwd? Waaraan zie je dat?
Elke leerling werkt en leert hard, omdat hij weet waarvoor het nodig is.

Lijdende en bedrijvende vorm

Een zin kan in de bedrijvende (= de actieve) of de lijdende (= de passieve) vorm staan. Als je naar de volgende zinnen kijkt zie je direct het verschil tussen de actieve en de passieve vorm:

- De vrienden spelen een spelletje --> actieve (= bedrijvende) vorm; het onderwerp doet iets.

- Een spelletje wordt gespeeld door de vrienden --> passieve (= lijdende) vorm; het onderwerp ondergaat iets.

Vervolg (1) lijdende en bedrijvende vorm

Als je een zin in de bedrijvende vorm wilt veranderen naar de lijdende vorm, of andersom, dan zijn er een aantal belangrijke regels die je moet gebruiken:

1 - Als een bedrijvende zin in de onvoltooide tijd staat (= nog niet voltooid, dus bijv. "ik loop ...), dan moet je in de lijdende zin het hulpwerkwoord worden gebruiken. 

2 - Als een bedrijvende zin in de voltooide tijd staat (= wel voltooid (denk aan het voltooid deelwoord) dus bijv. "ik ben gelopen ...), dan moet je in de lijdende zin het hulpwerkwoord zijn gebruiken.

3 - Bij het omzetten van een zin naar de andere vorm moet de tijd van de zin altijd hetzelfde blijven.

Vervolg (2) lijdende en bedrijvende vorm

Voorbeelden om te begrijpen hoe je deze regels goed toepast:

bedrijvend - De vrienden spelen het spelletje. (onvoltooide tijd)

lijdend - Het spelletje wordt gespeeld door de vrienden.

bedrijvend - De vrienden hebben het spelletje gespeeld. (voltooide tijd)

lijdend - Het spelletje is gespeeld door de vrienden.

bedrijvend - De vrienden zullen het spelletje spelen. (onvoltooide tijd)

lijdend - Het spelletje zal door de vrienden gespeeld worden. (tijd blijft hetzelfde met zal)

bedrijvend - De vrienden zouden het spelletje gespeeld hebben. (voltooide tijd)

lijdend - Het spelletje zou door de vrienden gespeeld worden. (tijd blijft hetzelfde met zou)

Voorwaarde om de zin om te zetten

Vaak kunnen we zinnen die in de bedrijvende vorm staan omzetten naar de lijdende vorm. Dat kan echter niet altijd.

Om een zin van de bedrijvende vorm in de lijdende vorm om te zetten, moet deze een lijdend voorwerp bevatten.

Stappenplan van bedrijvend naar lijdend

Als we een zin van de bedrijvende naar de lijdende vorm omzetten, volgen we de volgende stappen:

- Het lijdend voorwerp wordt in de lijdende vorm het onderwerp.

- Het onderwerp wordt in de lijdende vorm een bijwoordelijke bepaling die begint met het woordje 'door'. 

- We voegen een vorm van het hulpwerkwoord 'zijn' of 'worden' toe .

- Het belangrijkste werkwoord in de zin wordt een voltooid deelwoord.

Voorbeeld (1/2)

De moeder smeerde een boterham met jam voor haar zoon.

pv = smeerde (wordt voltooid deelwoord)

ow = de moeder (wordt bijwoordelijke bepaling met 'door')

lv = een boterham met jam (wordt onderwerp)

mv = voor haar zoon

we voegen een vorm van 'zijn' of 'worden als hulpwerkwoord toe.

Voorbeeld (2/2)

De moeder smeerde een boterham met jam voor haar zoon.

Een boterham (was lv)/ werd (voegen we toe)/ door de moeder (bijwoordelijke bepaling met door; was ow) / voor haar zoon / gesmeerd (wordt voltooid deelwoord)

Van lijdend naar bedrijvend

Andersom kunnen we zinnen uit de lijdende vorm ook omzetten naar de bedrijvende vorm. Ook hiervoor is een stappenplan.

- Het onderwerp wordt een lijdend voorwerp.

- De bijwoordelijke bepaling met door (indien aanwezig) wordt het onderwerp.

- De vorm van het hulpwerkwoord 'zijn' of 'worden' mag worden weggewerkt.

- Het belangrijkste werkwoord uit de zin mag een persoonsvorm worden (maar dit hoeft niet per se).

Voorbeeld (1/2)

De luie werknemer werd door zijn werkgever ontslagen.

pv = werd

wg = werd ontslagen (kan veranderen in pv)

ow = de luie werknemer (wordt lijdend voorwerp)

bwb met door = door zijn werkgever (wordt onderwerp)

Voorbeeld (2/2)

De luie werknemer werd door zijn werkgever ontslagen.

De werkgever (ow; was bijwoordelijke bepaling met door)/ ontsloeg (was voltooid deelwoord) / de luie werknemer (lv; was onderwerp)

Lijdende of bedrijvende vorm?
'Er is gisteren bij hem ingebroken.'

1. Lijdende vorm
2. Bedrijvende vorm

Lijdende of bedrijvende vorm?
'De hovenier verzorgde het grasveld goed.'

1. Lijdende vorm
2. Bedrijvende vorm

In het weekend ontbijt ik met een gebakken eitje.

1. Lijdende vorm
2. Bedrijvende vorm

Lijdende of bedrijvende vorm?
De geblesseerde speler werd met een brancard van het veld gedragen.

1. Lijdende vorm
2. Bedrijvende vorm

Zet de volgende zin in de lijdende vorm:
'Op eerste kerstdag aten we biefstuk met pepersaus'

Zet de volgende zin in de bedrijvende vorm:
'De artiest wordt door zijn fans aanbeden.'

Zet de volgende zin in de lijdende vorm:
'De zangeres brengt binnenkort een nieuw album uit.'

Zet de volgende zin in de bedrijvende vorm:
'Het nieuwe album van de zangeres werd door de media zeer goed ontvangen.