Trema, apostrof en koppelteken

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Pak je laptop.

Welkom allemaal

Programma deze week:

les 1: overige spelling: trema, apostrof en koppelteken

les 2 (alleen voor 4Hb): extra oefenen met spelling/ formulier thema

Les 3: Boeken halen

Les 4: Herfstvakantiequiz

Zo, aan de slag

Apostrof, trema en koppelteken. Drie spellingtekens die ervoor zorgen dat we woorden beter kunnen lezen en uitspreken.

Lesdoel:

• Na deze les weet je wat de regels zijn voor het toepassen van een apostrof, een trema en een koppelteken. 
• Na de les kan je de geleerde leestekens toepassen.

Handig om te weten

Samenstelling = Van een samenstelling kunnen alle delen ook zelfstandig voorkomen. 

Bijvoorbeeld: droomreis en dagdroom. 

Afleiding = De delen van een afleiding kunnen juist niet allemaal zelfstandig voorkomen. Bijvoorbeeld: dromerig en dagelijks (-erig en -elijks zijn achtervoegsels).

Een trema gebruik je:

• als je het woord (afleiding) verkeerd zou uitspreken. 
• niet in samengestelde woorden, behalve in samengestelde telwoorden.
• niet bij sommige leenwoorden.

Trema (bij afleidingen)

Wel bij verkeerd uitspreken: patiënt, cliënt, melodieën, genieën, egoïsme. 

Niet bij samengestelde woorden: geometrie, deodorant, beargumenteren, linoleum, verfraaien, ontplooiing (bij twee i's naast elkaar nooit een trema). 

Als je een woord aan het einde van de zin afbreekt, vervalt het koppelteken het trema: ego-

isme. 

Trema

Niet bij sommige leenwoorden:

Franse en Latijnse leenwoorden: Op de uitgangen -eum, -eus, -ei, -ien en -ienne komt geen trema: museum, baccalaureus, extranei, opticien, lesbienne. 

Ook komt er geen trema als er op de desbetreffende klinker al een accent staat: carrière, variété.

Wel of niet een trema?

reunie    coordinatie      beinvloed

industrieel   industrieen    financieel

Italie  gelinieerd    petroleum   drieendertig     

naief   efficient   geeist   opticien   tweeenhalf 

Wel of niet een trema?

reünie    coördinatie      beïnvloed

industrieel   industrieën    financieel

Italië  gelinieerd    petroleum   drieëndertig     

naïef   efficiënt   geëist   opticien   tweeënhalf 

Ging dat goed?

Apostrof

Op de plaats van weggelaten letters - 's morgens, d'r broer, 't Is al gebeurd, Beatrix' horloge

Om uitspraakproblemen in meervouden en bezitsaanduidingen te voorkomen - lama's, bikini's, dixi's - Tara's schooltas, Joeri's fiets, Timo's zus.

Let op: als de 's' er gewoon aan vastgeschreven kan worden zonder uitspraakprobleem  dan doe je dat ook:  groentes, bureaus, toffees - Simons boterham, Simones broer,             

 Bij verkleinwoorden van woorden met een 'y' aan het einde waar een medeklinker voor staat: baby'tje, jury'tje, hobby'tje (dus niet bij deejaytje, trolleytje, jockeytje, want daar staat een klinker voor de 'y').

Verder: in meervouds- en verkleinvormen en afleidingen van letter- en initiaalwoorden: cd'tje, sms'je, VVD'er, pabo'er, PSV'er

Koppelteken (-)

Een koppelteken gebruik je als er sprake is van lees- of uitspraakproblemen in samenstellingen. 

machouiterlijk    macho-uiterlijk

alineaindeling     alinea-indeling

Klinkerbotsing ontstaat als de twee klinkers een bestaande tweetekenklank vormen.

Koppelteken (-)

Je gebruikt ook een koppelteken bij een samenstelling met een afkorting, een getal, een symbool, een aparte letter of een combinatie daarvan:

dvd-verkoop, 15-jarigen, €-symbool, v-snaar, 3D-printer

Koppelteken (-)

Je gebruikt een koppelteken bij aardrijkskundige namen en samenstellingen die daarvan afgeleid zijn

Burgh-Haamstede

Latijns-Amerikaans

Koppelteken (-)

Samenstellingen waarvan het eerste deel een van de voorvoegsels heeft: adjunct-, aspirant-, assistent-, bijna-, collega-, ex-, interim-, kandidaat-, leerling-, meester-, niet-, non-, oud- (voormalig), Sint- of sint-  en substituut- 

non-actief, ex-gedetineerde

Koppelteken

Als klinkers 'botsen' na voorvoegsels van Griekse of Latijnse oorsprong, zoals: anti, bio, loco, pro, pseudo, quasi, semi en vice.

bio-industrie, maar bioboer (geen klinkerbotsing)

quasi-enthousiast, maar quasionverschillig

Koppelteken (-)

Samenstellingen met combinaties van titels en beroepen: minister-president, chef-dirigent, schrijver-journalist

Koppelteken (-)

Ook samenstellingen waarvan het tweede deel begint met een hoofdletter, krijgen een koppelteken. 

on-Nederlands, pro-Amerikaans

Koppelteken

Anderstalige woorden die normaal los geschreven worden

Carpe diem, maar carpe-diemmentaliteit

haute couture, maar haute-couturewinkel

Quizje

Bij de volgende quizvragen kunnen meerdere antwoorden juist zijn.

Wat is juist gespeld?

1. Mirjam's broer
2. wc-bril
3. wcbril
4. Mirjams broer

Wat is juist gespeld?

1. Trix' fiets is gestolen.
2. Trix d'r fiets is gestolen.
3. Patricks tas is leeg.
4. Patrick's tas is leeg.

Wat is juist gespeld?

1. De cadeau's voor Lucas' verjaardag liggen op tafel.
2. De cadeaus voor Lucas's verjaardag liggen op tafel.
3. De cadeaus voor Lucas' verjaardag liggen op tafel.
4. De kado's voor Luca's verjaardag liggen op tafel.

Wat is juist gespeld?

1. hbo'studie
2. hbo-studie
3. HBO'studie
4. HBO-studie

Wat is juist gespeld?

1. cafes
2. cafe's
3. cafés
4. café's

Wat is juist gespeld?

1. Mijn tante's wonen in 's Hertogenbosch
2. Mijn tantes wonen in 's hertogenbosch.
3. Mijn tantes wonen in Den Bosch.
4. Mijn tantes wonen in 's-Hertogenbosch.

Wat is juist gespeld?

1. 's Morgen's neemt niemand z'n telefoon op.
2. 'S morgens neemt niemand z'n telefoon op.
3. 's Morgens neemt niemand zen telefoon op.
4. 's Morgens neemt niemand z'n telefoon op.

Wat is juist geschreven?

1. 18-jarige
2. 3-havo-leerling

Het is auto-export (met koppelteken) omdat er in dit woord sprake is van klinkerbotsing.

1. juist
2. onjuist

Ik gebruik het &-teken eigenlijk nooit.
'&-teken' is

1. juist geschreven
2. onjuist geschreven

Schrijf je wc-juffrouw of wcjuffrouw?
Schrijf je vwoniveau of vwo-niveau?

1. wc-juffrouw en vwoniveau
2. wc-juffrouw en vwo-niveau
3. wcjuffrouw en vwoniveau
4. wcjuffrouw en vwo-niveau

Welke vraag heb je nog?