fossielen en ouderdomsbepaling

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Evolutie

Evolutie is het geleidelijk veranderen van populaties met variatie door natuurlijke selectie.

Fossielen

Thema 10 Evolutie

Fossielen

Fossielen komen veel voor. 

Met name van bepaalde soorten.

Alleen harde delen blijven bewaard. 

Sommige fossielen worden gidsfossielen genoemd. Met een gidsfossiel kun je een gesteentelaag dateren.

Fossielen

Waarom fossielen belangrijk?

• Voorouders van huidige soorten
• Laat ontwikkeling soorten zien (tussenvormen)
• Geeft informatie over tijd/periode
• Stamboom van het leven
• Geologische tijdschaal

Hoe ontstaan fossielen?

- Verstening

- Verdroging

- Kou

- Lage pH

- Zuurstofgebrek

- Opsluiten in barnsteen

Fossielen ontstaan door remming afbraak door micro-organismen (reducenten), bijv door:

Oorzaken Fossilisatie

Verstening:

- Organische stoffen in harde delen zoals skelet, schelp of tanden worden vervangen door mineralen en verstenen onder druk (zand/slik of op de bodem rivier/zee) 

- Of er ontstaat een afdruk in steen. 

Zet stappen in de verstening van een fossiel in juiste volgorde:
I Mineralen vervangen botten
II Reducenten verteren het dode dier
III Een laag sediment sluit het dode dier luchtdicht af
IV Het fossiel versteent

1. II-III-I-IV
2. II-I-III-IV
3. III-II-I-IV
4. I-III-I-IV

Wat is geen fossiel?

1. Een pootafdruk van een dino in versteende modder
2. Schelp van een schelpdier met dikke laag kalk
3. Een eierschaal van een kip
4. Versteend bot van een mens

Welk organisme heeft de grootste kans te fossiliseren?

1. Een kwal in open zee
2. Een kwal vlak langs de kust
3. Een vis in open zee
4. Een vis vlak langs de kust

Onderzoek ouderdom

Fossielen in oude aardlaag: hoe oud is die laag?

Hoe oud zijn de fossielen die je daar vindt?

Aan de hand van gidsfossielen.

Bijvoorbeeld Trilobieten leefden 521 tot 250 miljoen jaar geleden. Verschillende soorten in verschillende periodes. Te gebruiken voor ouderdomsbepaling aardlaag. 

                                  -> relatieve ouderdomsbepaling

Onderzoek ouderdom

Hoe oud is het echt? -> Absolute ouderdomsbepaling

Met behulp van isotopen. Isotopen zijn verschillende versies van een element met een verschillende atoommassa (gewicht).

Doordat sommige isotopen radioactief zijn vervallen ze en verdwijnen ze.

De halveringstijd is de tijd die het kost om de helft van de radioactieve atomen te laten vervallen.

Onderzoek ouderdom

Bijvoorbeeld koolstof. Dit element komt in de natuur in verschillende vormen voor: ¹²C (veel) en ¹⁴C (heel weinig). 

¹⁴C is iets zwaarder dan ¹²C en is radioactief. Dit betekent dat het niet stabiel is en langzaam vervalt van ¹⁴C naar ¹⁴N (stabiel stikstof) waarbij straling vrijkomt.

De halveringstijd van ¹⁴C is ongeveer 5700 jaar.

C-14 methode

Zolang een organisme leeft blijft de verhouding tussen ¹²C en ¹⁴C gelijk. Zodra het organisme sterft wordt de hoeveelheid ¹⁴C steeds minder en de verhouding tussen ¹²C en ¹⁴C verandert dus.

Meet je de verhouding, dan kun je de ouderdom van een organisme vaststellen.

Organismen ouder dan 60.000 jaar hebben te weinig ¹⁴C over voor nauwkeurige meting. Dan maken wetenschappers gebruik van andere isotopen voor de ouderdomsbepaling.

In de halveringstijd is de helft van een radioactief element uiteengevallen tot een niet-radioactief element. Noteer het aantal halveringstijden waarna de radioactiviteit nog maar 12,5% is.

14C heeft een halveringstijd van 5730 jaar. Welke tijdperken zijn met behulp van 14C te dateren?

1. vanaf kwartair tot aan carbon
2. vanaf kwartiar tot aan het krijt
3. alleen kwartair
4. alleen kwartiar en tertiar