9.4 Ziek

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

§9.4 - Ziek

Je leert welke orgaanstelsels je hebt en hoe je spieren aan energie komen.

Programma

• Huiswerk
• Leerdoelen


• Uitleg
  
• Opdracht/werkvorm
  
• Afsluiting
• Tijd over? Aan de slag
  

Huiswerk (=weektaak)

§9.4 maken en nakijken

Nu eerst: terugblik

Hoe heet de huidlaag waarin zich zweet-en talkliertjes, spiertjes, bloedvaten en zintuigen bevinden?

1. Opperhuid
2. Lederhuid
3. Onderhuidsbindweefsel
4. Kiemlaag

Welk bloedbestanddeel speelt een belangrijke rol bij bloedstolling?

1. Rode bloedcellen
2. Witte bloedcellen
3. Bloedplaatjes

Welk hormoon zorgt ervoor dat glycogeen weer omgezet wordt in glucose?

1. Melatonine
2. Insuline
3. Glucagon
4. Dopamine

Leerdoelen

• Je kan uitleggen op welke manier je besmet kan worden en weet welke rol bacteriën en virussen hierin spelen.
• Je kan de werking van witte bloedcellen uitleggen en benoemen waar zij ontstaan.
• Je kent de functie van koorts en kan uitleggen wat de oorzaak is van een hoge temperatuur.
• Je kan uitleggen op welke twee manieren je immuun kan worden.
• Je kan uitleggen wanneer orgaantransplantatie nodig is en welke gevaren hierbij op de loer liggen.

Ziekteverwekkers?

Hoe word je ziek?

Micro-organismen: ziekmakende bact., schimmels, virussen

Bacteriën - kunnen giftige stoffen afgeven en ontstekingen veroorzaken (bv longontsteking, ontstoken wondje)

Schimmels - kunnen ook giftige stoffen afgeven

Virussen - dringen cellen binnen. 

Daar vermeerderen ze zichzelf -> 

Cel vol met virus gaat stuk -> griep, Corona

Besmetting

• Door de lucht, aanraking of via een wondje
• Incubatietijd: wel besmet, nog geen symptomen
• Verkoudheid- verkoudheidsvirus neus, mond, keel -> slijmvliezen zwellen - loopneus, hoesten, niezen -> druppels met virus in lucht 
• Griepvirus - verspreiding zelfde. Maar, hele lichaam ziek. Koorts, spierpijn, hoofdpijn. Kan 2 weken duren.

Diagnose

Vaststelling welke ziekte je hebt, naar aanleiding van omschrijving van klachten/symptomen. 

Prognose

Er wordt vertelt hoe de ziekte en het herstel zal verlopen. 

Wie kunnen de regeling van de celkern overnemen, vermeerderen en vervolgens de cel kapotmaken?

1. Bacteriën
2. Schimmels
3. Virussen
4. Alledrie

Hoe herkent je lichaam ziekteverwekkers?

Alle cellen hebben eiwitten op het celmembraan = antigenen

Je lichaam herkent welke van jou zijn (lichaamseigen) en welke dus niet (lichaamsvreemd). 

Er dringt een kinkhoest bacterie je lichaam binnen. Jouw cellen hebben dezelfde antigenen (herkenningseiwitten) als de lichaamscellen in bron 5.

Welke vorm van antigenen zullen de bacteriën NIET hebben?

1. 
2. 
3. 

Je kunt uitleggen welke 2 typen witte bloedcellen er zijn en op welke manier zij ziekteverwekkers bestrijden.

Hoe bestrijden witte bloedcellen ziekteverwekkers?

Twee soorten witte bloedcellen:

Type 1 - neemt bacterien op en verteert ze (ook wel vreetcellen genoemd) -> afb. hiernaast 

Type 2 - maakt een stofje (=antistof) die aan de antigenen van de ziekteverwekker blijft plakken zodat hij onschadelijk wordt. 

Hoe bestrijden witte bloedcellen ziekteverwekkers? Type 2

1. Er komen ziekteverwekkers in je lichaam.
   
2. Witte bloedcel type 2 maakt een antistof (blauw) die precies past bij de antigenen (rood) van de ziekteverwekker.
   
3. Deze witte bloedcellen type 2 gaan zich snel delen en samen heel veel antistof maken.
   
4. De antistof koppelt aan de antigenen van de ziekteverwekker en schakelt hem uit.
   
5. Witte bloedcel type 1 vreet de uitgeschakelde ziekteverwekker op.
   

Zoveel soorten antigenen en antistoffen

Ieder soort bacterie of ziekteverwekker heeft een uniek type antigeen (herkenningseiwit).

Dat betekent dat voor ieder type antigeen een apart soort antistof gemaakt moet worden.

(sleutel-slot principe)

antigeen = gemeen

antistof = tof

ezelsbruggetje

Je kunt uitleggen hoe je immuun wordt.

Immuun -
actieve immunisatie

• Ziekteverwekkers dood? -> meeste witte bloedcellen ook dood, blijven paar over:  de geheugencellen. 
• 2e keer met dezelfde ziekteverwekker besmet? ->geheugencellen herkennen de antigenen -> maken enorm snel antistoffen -> voordat je ziek kan worden, ziekteverwekkers al dood.
  
  
• kan ook met vaccin
  (verzwakt ziekteverwekker) 

Immuun -
passieve immunisatie

Seruminjectie - prik met antistoffen tegen ziekteverwekker. Snel immuun - korte tijd. 

Passieve immunisatie: niet zelf de antistoffen gemaakt. 

Je raakt besmet met pneumokokken, een bacterie waar je longontsteking van krijgt. Welke antistof is dan het meest geschikt?

1. 
2. 
3. 
4. 

Voor het functioneren van het afweersysteem is het belangrijk dat witte bloedcellen ziekteverwekkers kunnen herkennen.
Waaraan herkennen witte bloedcellen ziekteverwekkers?

1. aan antigenen
2. aan antistoffen
3. aan antigenen en antistoffen

Twee mensen raken besmet met het waterpokken virus. De één heeft als kind al waterpokken gehad, de ander nog nooit.
Welke lijn hoort bij de persoon die nog nooit waterpokken heeft gehad?

1. lijn A
2. lijn B

Je wordt ingespoten met een verzwakt virus. Dit is een .......

1. actieve kunstmatige immunisatie
2. actieve natuurlijke immunisatie
3. passieve kunstmatige immunisatie
4. passieve natuurlijke immunisatie

Wat is het voordeel van actieve immunisatie ten opzichte van passieve immunisatie?

1. Bij actieve immunisatie ontstaan geheugencellen
2. Bij passieve immunisatie ontstaan geheugencellen
3. Bij actieve immunisatie heb je minder bijwerkingen.
4. Bij actieve immunisatie hoeft het lichaam niet zelf antistoffen te maken.

Orgaantransplantatie

Wanneer schakel je de afweer uit? 

Chronische ziekte: Ziekte die nooit meer over gaat

bv astma, suikerziekte, nierziekten

Orgaan steeds slechter werken? -> orgaantransplantatie

= orgaan van iemand anders. 

Donor = de 'weggever' 

Orgaanafstoting 

Afweer: 
op cellen donororgaan zitten lichaamsvreemde antigenen -> ontvanger (witte bl.c) maakt antistoffen tegen antigenen -> cellen donororgaan vernietigd = orgaanafstoting

Afweerremmers: voorkomen dat witte bloedcellen minder/geen antistoffen maken tegen donororgaan.

Kans op afstoting kleiner als antigenen (eiwitten op cellen) van donor en ontvanger op elkaar lijken.

Donorregister: 

formulier waarop je aangeeft of je na je dood een orgaan wilt afstaan. 

Wat is een donor?

1. Iemand die een orgaan wil kopen.
2. Iemand die een orgaan moet hebben.
3. Iemand die geld doneert aan het donorregister.
4. Iemand die een orgaan wil afstaan.

Beschrijf hoe afstoting bij orgaantransplantatie zo veel mogelijk wordt voorkomen.
(lees daarvoor blz. 186 in je boek
"wanneer schakel je de afweer uit")

Zijn er vragen? 

Noem vier begrippen uit deze les en leg ze uit.

Aan de slag

Huiswerk = 9.4 lezen/maken + nakijken

Herhalen §8.3, §8.4, §8.6

Oefenen op biologiepagina.nl

Mindmaps maken / Begrippen stampen