Cursus 6 - Literatuur §5 Verlichting

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Welkom H4A

Deze week:

- Alleen vandaag Nederlands; morgen vergaderingen en woensdag curus

- Vandaag: herhalen/overhoren Woordenschat deel 1 en 2 (SO 19/2)

- Literatuurgeschiedenis: De verlichting - Je leert de hoofdlijnen schetsen

  van de Nederlandse literatuur in de 18e eeuw

Woordenschat 1 + 2

Noteer de betekenis van de volgende woorden (als er woorden zijn met twee betekenissen, hoef je er maar één te leren).

Overzicht Nederlandstalige literatuur

- 11e eeuw: 'Hebban olla vogala ...' (pennenproef; monnik)

   Naast religieuze geschriften werden er ook andere verhalen verteld via mondelinge overlevering oftwel de zogenaamde

   orale cultuur. Troubadours trokken van hof naar hof om verhalen op rijm te vertellen. Door de rijm konden de 

   verhalenvertellers de verhalen beter onthouden. 

   Sommige verhalen werden gezongen, zoals de ballade van heer Halewijn.

- 12e eeuw: handvol gedichten en verhalen (Henric van Veldeke (minnegedichten - liefdeslyriek), Floris en Blanchefloer

- 13e eeuw: de tijd van de ridders: Karel ende Elegast, Vanden vos Reynaerde, Hadewijch (eerste vrouw)

Overzicht Nederlandstalige literatuur

- 14e eeuw: nieuw genre kroniek (literaire technieken zoals cliffhangers en dialogen), humor, allegorie (beeldspraak),

  Gruuthuse manuscript - Egidiuslied (Egidius waer bestu bleven is een elegie of klaaglied. De tekst gaat over de dood van

  een vriend, genaamd Egidius. De dichter benijdt Egidius omdat die in de hemel is opgenomen, terwijl de dichter zelf op

  aarde ongelukkig is en lijdt. Hij of zij vraagt Egidius een plaatsje naast zich vrij te houden in de hemel.)

- abele spelen in het Handschrift van Van Hulthem waaronder Lanseloet

Egidius-lied

Overzicht Nederlandstalige literatuur

- 15e eeuw: uitvinding boekdrukkunst (De boekdrukkunst is rond 1450 uitgevonden door Johannes Gutenberg te Mainz)

- rederijkersliteratuur (15e + 16e eeuw): Het waren een soort literaire gezelschappen die zich bezig hielden met het

  schrijven, voordragen en opvoeren van gedichten en toneelstukken. Ook zang en muziek hoorden bij hun repertoire.

  Belangrijk thema in die literatuur: 'memento mori' - gedenk te sterven. Groot schrijver uit die tijd Anthonis de Roovere

- 16e eeuw: hier werden veel literaire festivals georganiseerd en veel teksten van die festivals werden vervolgens gedrukt:

  toneelteksten, gedichten en liedjes: Desiderius Erasmus - Lof de zotheid (humanistenhumor).  De explosie van literatuur

  werd niet door iedereen op prijs gesteld; overheid vond de vrijheid van meningsuiting maar niets en greep in: de eerste

  vormen van censuur dateren uit de 16e eeuw. Ook de Tachtigjarige Oorlog tegen de Spaanse overheersing heeft zijn

  sporen nagelaten in de literatuur

Overzicht Nederlandstalige literatuur

- 17e eeuw: er ontstaan nieuwe literaire genres; de importantie van de rederijkerskamers neemt af. Schrijvers presenteren zich meer en meer als individuele auteurs in plaats van als lid van een rederijkerskamer. Sommige genres blijven: het lied en de prozaroman. Nieuwe uitvindingen: sonnet, het embleem (kleine afbeelding die een betekenis in zich heeft, met daarbij een korte kernachtige spreuk, zoals een spreekwoord en een kort gedicht) en het klassieke toneel (komedie en tragedie). Het is de tijd van Vondel, Hooft en Bredero.

DE VERLICHTING - 18e eeuw (eeuw van de rede(ratio)--> een groot vertrouwen in het vermogen van mensen om zelfstandig na te denken)

• geeft de literatuur weer een nieuwe impuls
• ook wel rationalisme genoemd
• de mens zelf verantwoordelijk voor zijn geluk (Spinoza)
• vrijheid, gelijkheid en broederschap
• ratio brengt verlichting in de duisternis van 
   maatschappelijke wantoestanden

literaire uitingen in de 18e eeuw

• imaginair reisverhaal (utopie)
  
• kinder-/jeugdliteratuur
• spectatoriaal geschrift
• briefwisselingsroman

Naast heel veel fantasy-elementen bestaat het imaginaire reisverhaal elementen van een aantal andere genres: de utopie, de satire en de robinsonade.

De utopie is een genre waarin de ideale wereld wordt geschetst. Dat past prima in het imaginair reisverhaal waarin de hoofdpersoon in een andere wereld terechtkomt. Een satire is een verhaal waarin de spot wordt gedreven met personen of (politieke) misstanden en de robinsonade is een verhaal waarin de hoofdpersoon aanspoelt op een onbewoond eiland en zichzelf daar moet zien te redden.

Het spectatoriaal tijdschrift behandelt allerlei vraagstukken op het gebied van godsdienst, politiek, literatuur etc.

Het is bedoeld voor een breed publiek / burgerij 

Van Effen had vooruitstrevende standpunten 

DE VERLICHTING

• In Nederland trekt
   vooral Justus van Effen
   de aandacht met zijn
   tijdschrift
  "De Hollandsche Spectator"

• Doel: invloed uitoefeningen op de publieke opinie én een democratische levenshouding propageren.  

DE VERLICHTING

• de opvoeding van het kind is belangrijk
• geen onderdanigheid maar vrijheid
• in navolging van Jean-Jacques Rousseau
• zijn Betje Wolff en Aagje Deken pleitbezorgers
• en zeker Hiëronymus van Alphen

Hiëronymus van Alphen

• "Proeve van kleine gedigten voor kinderen"
• moderne opvoeding
• het kind moet zelf inzien wat het doen en laten kan
• geen dwang
  
  
• Het bekendste versje is "De Pruimenboom".

verlichting

Liefdesgedichten

De liefde met zijn verzoekingen en verleidingen.

De tongzoen -> Willem Bilderdijk. 

In zijn in 1785 verschenen erotische dichtbundel Bloemtjens vinden we onder de titel ‘Kusjens’ de volgende versregels:

Liefdesgedichten

Zet uw tandjes zacht en bol

In het teêrste van mijn lippen.

Nijp ze, knijp ze, laat ze glippen;

Vat, verlies ze, vat ze weer;

Knaag en kneed ze keer aan keer:

Grijp mijn tong dan vast in ’t dartelen,

Trek en slinger ze onder ’t spartelen,

Druk, en ruk, en klem, en bijt,

Zuig ze, wring ze, terg ze om strijd,

Met verliefde tandenbeetjes,

Tussen malse lippenreetjes.

Seks in de literatuur

• Verlichting -> vrouwen laten zich uit over hun liefdesleven
• Volgens de literatuur waren achttiende-eeuwse meiden over het algemeen makkelijk te verleiden. 

In ‘De Amsterdamse lichtmis’ is de hoofdpersoon verrukt van een kamermeisje dat zijn bed komt opmaken. Ze is bijna verontwaardigd als hij haar vraagt of ze nog maagd is. Natuurlijk niet, antwoordt ze, want je weet toch dat wie als maagd sterft ‘in de Elizeesche velden zeven jaar turf moet trappen of maken’. Het valt nauwelijks uit te maken of deze literaire anekdotes naar waarheid zijn opgetekend of dat we te maken hebben met mannelijke fantasie, net als bij veel hedendaagse porno.

Rebelse vrouwen in de verlichting

Betje Wolff en Aagje Deken

Ze schrijven samen de

"Historie van mejuffrouw

Sara Burgerhart",

een briefwisselingsroman.

Het accent ligt op de vrijheid.

Geschreven met humor.

Het gaat over de negentienjarige wees Sara Burgerhart: een jonge vrouw op zoek naar geluk en liefde. De inhoud is vooruitstrevend omdat het boek een pleidooi is voor de ontwikkeling van vrouwen.

Betje Wolff en Aagje Deken

Ze schrijven samen de

"Historie van mejuffrouw

Sara Burgerhart",

een briefwisselingsroman.

Het accent ligt op de vrijheid.

Geschreven met humor.

Belle van Zuylen

• Schrijft in het Frans
• laat vrouwen nadenken over hun achtergestelde maatschappelijke positie
•  'Ik heb geen talent voor ondergeschiktheid'

Huiswerk

Zie planning NN: Cursus 6 Literatuur §5 - maak opdracht 1 en 2.

Dit is huiswerk voor volgende week maandag.

Vergeet niet te leren voor je SO woordenschat.