H5 - T6: BS1 en BS2-a bescherming en aspecifieke afweer

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5,6

BS1: Bescherming

BS2-a: Aspecifieke afweer

H5

Thema 6

Afweer

Leerdoelen

1. Je weet welke groepen ziekteverwekkers er zijn
2. Je begrijpt dat het afweersysteem te verdelen is in aangeboren en verworven afweer
3. Je kunt omschrijven onder welke omstandigheden het afweersysteem optimaal functioneert.
4. Je kunt beschrijven dat de afweer uit drie verdedigingslinies bestaat
5. Je kunt beschrijven hoe de eerste twee verdedigingslinies in staat is om ziekteverwekkers aan te vallen

Welke groepen van ziekteverwekker ken jij al?

• Cholera
• Tuberculose
• Hersenvliesontsteking
• (Buik)tyfus
• Oorontstekingen
• Blaasontstekingen
• Voedselvergiftigingen

• Rode hond
• Mazelen
• Polio(myelitis)
• HIV
• Hepatitis
• COVID-19
• Griep (influenza)
• Verkoudheid
• Buikgriep

• Zwemmerseczeem
  
• Kalknagel
• Ringworm
• Candiasis
• 
  

• Malaria
• Toxoplasmose
• Worminfecties
• Bilharzia
• Schistosomiasis

Bescherming 

We worden ziek door pathogenen = ziekteverwekkers 

Als deze binnendringen in je lichaam/cellen noemen we dit infectie

• Wat voor soort 'cellen' kunnen pathogenen zijn?
• welke rol zou koorts spelen bij een infectie? 
• waarom krijg je soms antibiotica voorgeschreven? (wanneer heeft dit geen zin?)
  

Lichaamsvreemde stoffen worden herkend aan antigenen

Antigenen zijn lichaamsvreemde stoffen

Lichaamsvreemde stoffen

Ziekteverwekkers, maar ook bijv. een splinter of tattoo-inkt zijn lichaamsvreemde stoffen.

Het immuunsysteem/ afweersysteem heeft als functie om lichaamsvreemde stoffen uit je lichaam te verwijderen.

Dit is een..... ?

1. virus
2. bacterie
3. schimmel
4. parasiet

Dit is een..... ?

1. virus
2. bacterie
3. schimmel
4. parasiet

Dit is een..... ?

1. virus
2. bacterie
3. schimmel
4. parasiet

Welk van de volgende ziekteverwekkers is het kleinst?

1. virus
2. bacterie
3. schimmel
4. parasiet

Van groot naar klein

1. Eukaryote cel(parasiet; schimmel)
2. Prokaryote cel (bacteriën)
3. Virussen

Kenmerken virus

Bouw

- Nucleïnezuur (enkel/dubbelstrengs DNA/RNA)

- capside (eiwitmantel om nucleinezuur)

- envelop (lipiden en spikes)

- spikes (oppervlakte-eiwitten)

Levenscyclus

- kan NIET zelfstandig voortplanten

- heeft gastheercel nodig

- genen op nucleinezuren worden getranslateerd en getranscribeerd

- in elkaar zetten van nieuwe virusdeeltjes

Sleep de gebeurtenis naar de juiste plek in de afbeelding

1

2

3

4

5

Het virus dringt de gastheercel binnen

Nucleinezuur wordt vermenigvuldigd

Ribosomen bouwen nieuwe capsiden

Nieuwe virusdeeltjes worden in elkaar gezet

Nieuwe virusdeeltjes komen vrij

Leg uit, met behulp een voorbeeld uit de afbeelding, dat virussen afhankelijk zijn van gastheercellen van de gastheercel voor hun voortplanting.

Een gastheercel die besmet raakt met een virus zal uiteindelijk?

1. het virus vermenigvuldigen totdat het virus de cel weer verlaat
2. het virus vermenigvuldigen net zolang totdat de cel openbarst
3. het virus aanvallen en vernietigen

Inwendig milieu

• Inwendig milieu = bloedplasma + weefselvloeistof
• Uitwendig milieu = je omgeving + inhoud van je darmkanaal,    longen, blaas

• Als een stof een celmembraan gepasseerd heeft, zit het in je inwendig milieu.

Welk van de volgende onderdelen worden NIET als onderdeel gezien van het intern milieu?

1. cellen en weefselvloeistof
2. bloed
3. lymfe
4. holten van verterings-, ademhalings-, voortplantings- en uitscheidingsorganen

FORT HET LICHAAM

Ziekteverwekkers vallen continu het lichaam aan.

Ons afweersysteem verdedigt ons tegen hen door middel van 3 defensielinies

Linie 1: barrières

Doel: ziekteverwekkers buiten houden

vergelijkbaar met slotgrachten, muren, anti-tank barrières, etc.

INTERNE MILIEU

Dat bereik je pas NADAT je minstens 1 celmembraan hebt gepasseerd.

Het intern milieu wordt OVERAL in je lichaam gescheiden van het extern milieu dmv een BARRIERE.

De barrières van het lichaam

Op welke wijze worden ziekteverwekkers buiten gehouden?

Sleep de barrière naar de bijbehorende afbeelding

speeksel

maagzuur

slijm

slijmvliezen

huid

traanvocht

Leg uit hoe maagzuur bijdraagt aan de barrièrefunctie van je lichaam?

Maak gebruik van BINAS
Leg uit hoe traanvocht bijdraagt aan de barrièrefunctie van het lichaam.

opperhuid

Hoornlaag = dode laag cellen

Stevig, ondoordringmaar, waterdicht.

De melanocyten in de kiemlaag vormen pigment. Pigment beschermt snel delende cellen in de kiemlaag tegen UV-straling die mutaties zou kunnen veroorzaken.

UV-licht stimuleert pigmentvormende cellen om pigmentkorrels te maken. Dit worden verdeeld over cellen in de opperhuid. Pigmentkorrels houden UV straling tegen.

De barrières houden meer dan 99,99% van de ziekteverwekkers buiten.

Soms is dat niet genoeg!

Er is zijn meer defensielinies nodig

Linie 2: aangeboren afweer

Doel: lichaamsvreemde stoffen in intern milieu aselectief aanvallen en opruimen

vergelijkbaar met afweergeschut, bunkers, infanteristen, mijnenvelden

Welke onderdelen/organen behoren, naast de barrières tot het (interne) afweersysteem?

1. rode bloedcellen
2. witte bloedcellen
3. witte bloedcellen, lymfe en lymfeknopen
4. witte bloedcellen, lymfe en lymfeknopen, thymus, milt en beenmerg

Waar ligt de thymus?

1. in de borstholte
2. in de buikholte
3. in de linker bovenarm
4. in de rechter lies

Lymfoïde organen - organen van het afweersysteem

Sleep de functies naar het juiste orgaan.

Rijping van T-lymfocyten

Aanmaak van witte bloedcellen

Screenen van lymfe op ziekteverwekkers

Screenen van bloed op ziekteverwekkers, rijping fagocyten

Witte bloedcellen - Leukocyten

soldaten van het lichaam

geproduceerd in het (rode) beenmerg

B-lymfocyten

T-lymfocyten

3e defensieline

zeer gespecialiseerd en specifiek

granulocyten

macrofagen

2e defensieline

aspecifiek en algemeen

Een besmetting is hetzelfde als een infectie.

1. juist
2. onjuist

HELP, een infectie!

Infectie = besmetting met een ziekteverwekker die zich vervolgens gaat vermenigvuldigen.

Hoe wordt het proces genoemd waarbij granulocyten en macrofagen ziekteverwekkers in het weefsel naar binnen halen?

1. diffusie
2. osmose
3. fagocytose
4. exocytose

Een infectie is hetzelfde als een ontsteking

1. juist
2. onjuist

Sleep de ontstekingskenmerken naar de juiste oorzaak ervan.

Door vrijkomende signaalstoffen (cytokinen) stroomt er meer bloed naar de plaast van infectie

Door de toenemende druk van het weefselvloeistof worden zenuweinden gestimuleerd

Door vrijkomende signaalstoffen (cytokinen) verwijden de bloedvaten in het weefsel

Door de toegenomen bloedstroom, stroomt er meer weefselvloeistof tussen de cellen

Roodheid

Zwelling

Pijn

Warmte

Bescherming bij planten

• Planten staan aan het begin van de voedselketen en worden steeds opgegeten.
  
• Planten hebben afweermechanismen ontwikkeld hiervoor: mechanische afweer, chemische afweer en indirecte afweer.
  

Bescherming bij planten

Mechanische afweer -->  stekels

Chemische afweer --> giftige of 

vies smakende stoffen

celwand biedt bescherming 

Indirecte afweer: een lokstof die een vijand van zijn belager aantrekt

Afweer bij planten komt ook voor. Zij hebben geen afweersysteem maar ze gebruiken andere methoden.
In de afbeelding zie je een voorbeeld hoe planten parasieten (vraat) tegengaan.
In de afbeelding is sprake van een voorbeeld van .....

1. chemische afweer
2. mechanische afweer

De tweede linie bestaat uit fagocyten: granulocyten en macrofagen. Je beschikt vanaf funtionele fagocyten vanaf (voor) je geboorte. Daarom wordt de tweede linie ook wel de AANGEBOREN afweer genoemd.
Een andere naam die aan deze linie wordt gegeven is de ASPECIFIEKE afweer.
Welke eigenschap van fagocyten maakt ze ASPECIFIEK?

1. zowel granulocyten als fagocyten kunnen fagocyteren
2. fagocyten maken geen onderscheid in ziektekiemen. Ze fagocyteren alles wat ze tegen komen.
3. Iedereen heeft fagocyten

Leerdoelen

1. Je weet welke groepen ziekteverwekkers er zijn
2. Je begrijpt dat het afweersysteem te verdelen is in aangeboren en verworven afweer
3. Je kunt omschrijven onder welke omstandigheden het afweersysteem optimaal functioneert.
4. Je kunt beschrijven dat de afweer uit drie verdedigingslinies bestaat
5. Je kunt beschrijven hoe de eerste twee verdedigingslinies in staat is om ziekteverwekkers aan te vallen

Huiswerk

1. Je maakt deze lessonup af.
2. Je maakt in BVJ online de opgaven 1 t/m 3 en 5 t/m 7 (van thema 6)