Les 3. Verlichting (paragraaf 2)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Verlichtingsdenken (2.2)

De Verlichting

vraag: 

Waarom kan een andere manier van denken leiden tot een revolutie?

                                 Inleiding

In

Opdracht

* Ga op het internet op zoek naar betrouware sites met 

   informatie over de Verlichting.

* Ga op zoek naar de basisfeiten... WIE, WAT, WAAR, WANNEER, 

   WAAROM, HOE?

* Maak hier een woordweb van. 

0

Nabespreken

Verlichting is ...

• WIE: intellectuele beweging 
• WAT: een verandering van denkwijze, dat leidt tot een nieuw wereldbeeld
• WAAR: in Europa. Beginnend in Engeland. 
• WANNEER: 18e eeuw (begint overal op ander moment)
• WAAROM: vloeit voort uit eerdere stromingen: wetenschappelijke    revolutie; empirisme; rationalisme
• HOE: het uitgaan van feiten (rationalisme) en onderzoek / waarneming (empirisme). Verspreid door het gebruik van artikelen en boeken. 

“Verlichting is het uittreden van de mens uit zijn onmondigheid waaraan hij zelf schuldig is. Onmondigheid is het onvermogen gebruik te maken van zijn verstand zonder leiding van een ander. Aan deze onmondigheid is men zelf schuldig wanneer de oorzaak ervan niet ligt in gebrek aan verstand maar ligt in het gebrek aan beslissing en moed het verstand te gebruiken zonder leiding van een ander. ‘Sapere aude!’: ‘Heb de moed te weten’ (d.i. gebruik te maken van uw eigen verstand), is derhalve het devies van de Verlichting’.”

Opdracht

* Door de klas heen hangen posters met een thema's uit de 18de eeuw. 

* Loop langs de posters en lees de thema's. Bekijk er zoveel mogelijk maar wel met aandacht.

* Schrijf in je schrift hoe jij denkt dat een Verlichtingsdenker 

   over het thema zou denken. 

* 10 min. 

Nabespreken

1

Op 1 november 1755 is het Allerheiligen, een katholieke feestdag. Veel mensen zitten in de kerk als om 10 uur een zware aardbeving Lissabon treft. Huizen en kerken storten in, er breekt brand uit en er volgt een tsunami. Naar schatting sterven 30.000 mensen. Veel mensen zagen de ramp als straf van God voor hun zonden.

2

In het Frankrijk van de 18de eeuw kende men een standenmaatschappij; de eerste stand (de geestelijken), de tweede stand (de adel) en de derde strand (de rest van de bevolking).

Men had niet de mogelijkheid om later in het leven in een volgende stand te komen. De hogere standen hadden alles voor het zeggen in het land, de simpele arbeiders of boer had helemaal geen privéleges. De derde stand moest bijvoorbeeld als enige belasting betalen, daarnaast moest ook nog eens 10% van het loon afgestaan worden aan de kerk. De normale arbeider of boer had normaal gesproken al een erg mager inkomen, door deze regels had de gemiddelde arbeider echter helemaal niets meer te eten.

3

Absolute macht is niet natuurlijk. Het is duidelijk dat het absolute koningschap niet past binnen de wetten der natuur. Volgens deze wetten heeft iedereen bepaalde natuurrechten. Deze natuurrechten bepalen dat iedereen recht heeft op leven, vrijheid en bezit. De absolute macht van koningen vormt een bedreiging voor deze rechten.

4

Émile leest zijn eerste boek.

Er is één boek dat het meest past bij mijn natuurlijke opvoeding. Robinson Crusoë zal het eerste boek zijn dat Émile leest en ook het enige tot hij vijftien jaar is. Hoe Robinson zich alleen en zonder hulp in leven weet te houden, is een verhaal dat op iedere leeftijd interesse wekt. Het boek zal voor Émile vermakelijk en leerzaam zijn. Hij zal constant in de weer zijn met zijn kasteel, geiten en zijn moestuin. Hij zal uit de praktijk leren wat iemand in zulke omstandigheden moet weten, niet uit boeken. Hij zal het gevoel hebben Robinsonzelf te zijn en zich verbeelden dat hij in dierenvellen rondloopt, met een grote hoed en sabel.

5

In Rusland waren boeren niet in dienst van een heer, maar waren zijn bezit. Ze moesten voor hem werken en hadden bijna geen rechten. Ze mochten nooit verhuizen. Daarom werden zij ‘lijfeigenen’ genoemd. De heer had alle macht over hen. Hij mocht ze straffen en soms zelfs doodmaken. De lijfeigenen vormden 90 procent van de Russische bevolking.

6

Schilderij van de salon van Madamme Geoffrin. Zij was een van de bekendste vrouwen in Parijs. Ze ontving in haar salon de belangrijkste kunstenaars, acteurs, wetenschappers en edellieden. Het schilderij zelf is echter een verzonnen compositie uit ca. 1814.

7

De handelssuccessen van de WIC lijken paradoxaal: de slavenhandel was kennelijk niet succesvol genoeg en het lijkt dan voor de hand te liggen om over te gaan op andere “handelswaar”. De WIC deed dit echter niet; de Nederlandse slavenhandel bleef bijna twee eeuwen standhouden, tot uiteindelijk in 1818 ook in de Nederlanden de handel in slaven werd afgeschaft. Er moet dus een goede reden zijn geweest om deze verlieslijdende handel te continueren.

8

Het tegelijkertijd zaaien van veldgewassen op rijen was een belangrijke vernieuwing in de landbouw in de eerste helft van de 19e eeuw, litho Jan Oomkens, 1827 

9

“Op de volgende pagina's bied ik niets meer dan eenvoudige feiten, duidelijke argumenten en gezond verstand: en hebben geen andere bedoelingen dan om de lezer, dan dat hij zich van vooroordeel en voorzegging ontdoet. Hij moet zich door zijn rede en zijn gevoelens laten lijden bij het bepalen wat het ware karakter van een man is, zijn standpunten in de huidige tijd verruimen.”

Maak de volgende opdrachten online.

Een aantal opdrachten staan in je werkboek (2,3,8,9,12 en 14) en kan je ipv in je boek online maken. De antwoorden worden gegeven als je de opdracht hebt gemaakt. 

Na de opdrachten uit je boek staan er nog 5 vragen online

vanaf scherm 35 staat er extra uitleg over paragraaf 2

Toepassing

blz 35, 2a

blz 35, 2b

blz 35, 3a en 3b

blz 36, opdracht 8a

blz 36, vraag 8b

vraag 8c

vraag 9c

vraag 12

1. A
2. B
3. C
4. D

blz 37, vraag 14

Hoe noem je de situatie op het plaatje hiernaast?

1. Machtspiramide
2. Middeleeuwse bestuurorganisatie
3. Standensamenleving

De 1ste en 2e stand hadden welke rechten/plichten?

1. Weinig belasting betalen, Eigen rechtspraak
2. Veel belasting, hogere straffen
3. Herendiensten leveren,

Wat is de juiste combinatie?

1. Voltaire-volkssoevereiniteit
2. Locke- godsdienstvrijheid
3. Rousseau-trias politica
4. Montesquieu-trias politica

Wetgevende macht

Rechtsprekende macht

Uitvoerende macht

Maken regels en wetten.

Voeren de wetten en regels uit.

Straffen wanneer wetten en regels worden overtreden.

Hoe werden de ideeën van de Verlichting verspreid?

uitleg

- Absolutisme en de standenmaatschappij waren een doorn in het oog van de derde stand. Ongelijke verdeling van macht en invloed.

- Maar dat was al eeuwen zo. En er was nooit iets aan gedaan.

Was het dan in 1780 zo veel erger?!?

- Misschien wel. Maar dat was niet het probleem…

->
Rond 1780 komt de Verlichting op. En dit zorgt voor een nieuwe situatie.  

Gebruik je verstand!

• Zoals men bij de wetenschappelijke revolutie zelf ging onderzoeken, zo ging men in de 18e eeuw over maatschappelijke dingen rationeel denken. (Rationeel = met je verstand)
  
  
• Door zelf na denken i.p.v. aan te nemen wat de overheid of kerk zegt konden mensen bijgeloof overwinnen. Het is alsof de mensen voortaan alles veel helderder kunnen zien, daarom wordt deze periode ook wel de Verlichting genoemd

Vrijheid en gelijkheid volgens de Verlichters

• Alle mensen zijn gelijk en hebben de zelfde rechten; de natuurrechten.
  
• Absolutisme is niet juist, macht moet worden gedeeld door de koning en het volk. 
• Als de koning niet goed functineert moet hij weg; het 'social contract'. John Lock
• De standenmaatschappij vonden zij dus niet goed.
  
• Onderwijs voorkomt onwetenheid, bijgeloof en onverdraagzaamheid.
• Volgens hen waren er mensenrechten zoals vrijheid die alle mensen moesten hebben.

Montesquieu: Trias Politica

Verspreiding van de Verlichting met behulp van brieven, boeken, encyclopedie en salons.

Reactie van Franse koning

• Niet blij!
• Ideeen, boeken en pamfletten van de Verlichters werden verboden! -> Censuur

• Toch ontstaat er een publieke opinie (=mening)

Verschillende verlichte denkers

John Locke (17de eeuw!): Het volk heeft samen de macht, maar niet iedereen kan tegelijk regeren. Macht was daarom aan de koning gegeven.

Rosseau: Geen koning nodig. Alle macht ligt bij het volk.

Voltaire: (Verlicht) absoluut vorst is nodig om het domme volk te regeren.