thema 4 evolutie B1 2024

• Biologie
• Secundair onderwijs

evolutie

B 1 ontwikkeling van het leven

Waar denk je aan bij evolutie?

leerdoelen

- Je weet uit welke periode de eerste levende organismen op aarde stammen.

- Je kunt het ontstaan van prokaryoten en eukaryoten beschrijven.

- Je kunt het ordeningssysteem van organismen beschrijven en toepassen. 

Geschiedenis van het leven op aarde

Geologische tijdschaal

Wetenschappers
hebben onderzoek
gedaan naar de
geschiedenis van het
leven op aarde. 

De geschiedenis van het leven
op aarde is verdeeld in tijdperken.
 

Een tijdperk is een lange periode
waarin veel gebeurd is. 

Geschiedenis van het leven

Geologische tijdschaal

Binas 94A

In den beginne...

• Aarde 4,6 miljard jaar oud, geen leven mogelijk door hoge temperatuur en meteoriet inslagen
• 3,8 miljard jaar geleden eerste eenvoudige vormen van leven (eencelligen)

In den beginne.. (2)

- 670 miljoen jaar geleden : eerste meercelligen

- 400 miljoen jaar geleden: eerste landplanten

- 350 miljoen jaar geleden: eerste gewervelden

- 65 miljoen jaar geleden: eerste zoogdieren en vogels

- 5 miljoen jaar geleden: eerste mensachtigen

Geschiedenis van 

het leven op aarde

Ontstaan van organische stoffen

T1: oeratmosfeer

3,8 miljard jaar geleden

mengsel van stikstofgas, waterdamp, co, co2, waterstofgas, ...

+bliksem

+ UV-straling

N₂

^CO₂

O2

Zo ontstonden de eerste organische stoffen

De oeratmosfeer bestond uit een mengsel van stikstofgas, waterdamp, koolmonoxide, koolstofdioxide, waterstofgas, ammoniak, methaan en waterstofsulfide

Hieruit ontstonden de organische stoffen: én C, én H, én O.

De eerste organismen waren anaeroob: geen zuurstof.

Ook waren ze heterotroof: haalden energie uit opgenomen organische stoffen door ze af te breken.

organisch en anorganisch

organisch <-> anorganisch

Anorganische stoffen zijn:

• klein en eenvoudig gebouwd
• bestaan maar uit een paar atoomsoorten
• belangrijkste voorbeelden: O2, CO2, H2O, NO3-, N2 etc

Organische stoffen zijn:

• ingewikkelder van bouw
• bestaan ten miste uit C, H en O atomen (vaak N en/of P en soms S en andere soorten)
• zijn door organismen geproduceerd 
• belangrijkse voorbeelden: glucose, zetmeel, aminozuren, eiwitten, DNA/RNA, chlorofyl

1951 Miller-Urey

Resultaten

Aminozuren na 'bliksem'

chemische evolutie mogelijk!

vervolg-hypothese

door chemische reacties ontstond een oersoep waaruit leven ontstond.

t

Uit het Miller-Urey experiment bleek dat organische moleculen konden ontstaan uit anorganische onder toevoeging van:

1. zuurstof
2. vuur
3. bliksem
4. water

Maak opdracht 2 op blz 13!

ontstaan van levende cellen

Oersoep

• De eerste organische stoffen kwamen in de oerzeeën terecht. 
• Door verdamping vond indikking plaats, waardoor een organische oersoep ontstond.
• Kleine organische moleculen komen samen en vormen grotere moleculen
• de eerste cellen ontstonden door zelforganisatie

 zelforganisatie

Eenheden uit een bepaald organisatieniveau (toevallig) samenkomen en daardoor nieuwe eigenschappen krijgen op een hoger organisatieniveau

Voorbeelden

• Organische moleculen uit de oersoep vormen gezamenlijk de eerste oercellen
• Celdifferentiatie
• apoptose

- de oudste fossielen zijn 3,5 miljard jaar oud.

- alle gevonden fossielen ouder dan 1,4 miljard zijn van prokaryoten

- De eerste prokaryoten waren anaeroob en heterotroof! 

 prokaryoot <-> eukaryoot

prokaryoot

• Organismen zonder een echte celkern in de cellen
• Altijd eencellig
• Domeinen: bacteriën en archaea

eurkaryoot

• Organismen met echte celkernen in de cellen
• Vaak meercellig maar kunnen ook eencellig zijn
• Domein: eukyaroten (rijken: schimmels, planten en dieren)

Vind de autotrofe organismen in bovenstaand voedselweb

 autotroof <-> heterotroof

autotroof

• Organismen produceren voor hun eigen organische stoffen
• Nemen alleen anorganische stoffen uit hun omgeving op
• Fotoautotroof (energie uit licht), chemo-autotroof (energie uit chemische processen)

heterotroof

• Organismen produceren eigen organischce stoffen uit andere organische stoffen
• Nemen ook organische stoffen op uit omgeving want zijn daarvan afhankelijk
• Domein: eukyaroten (rijken: schimmels, planten en dieren)

Zuurstofrevolutie

• 2,8 miljard jaar geleden eerste autotrofe organismen: de cyanobacteriën!
• 2 miljard jaar geleden atmosfeer zuurstofrijk
• Eerste aerobe organismen ontstaan
• 1,5 miljard jaar geleden eerste eukaryote cellen

Maak opdracht 6, 8, 9 op blz 14

Ontstaan van eukaryoten

https:

Zet de stappen van de endosymbiose theorie in de juiste volgorde.

Prokarypten nemen zuurstof gebruikende bacteriën op. 

Prokarypten nemen foto-autotrofe bacteriën op. 

Er ontstaan verschillende typen prokaryoten.

Er ontstaan mitochondriën en chloroplasten

Wat zijn argumenten voor de endosymbiose theorie? meerdere antw mogelijk

1. Mitochondriën en chloroplasten hebben eigen DNA
2. Mitochondriën en chloroplasten delen zoals bacteriën.
3. Mitochondriën en chloroplasten hebben bacterieel DNA
4. Mitochondriën en chloroplasten delen niet.

Endosymbiose zorgden voor ontstaan

chloroplasten en mitochondriën,

maar ook celkern en ER

Maak opdracht 10 tm 14

Indeling in domeinen

Biologen delen organismen in op grond van GEMEENSCHAPPELIJKE KENMERKEN.

DOMEINEN

Welke 3 domeinen onderscheiden we in de huidige classificatie?

1. Bacteriën, dieren en planten
2. Archaea, prokaryoten en Bacteriën
3. Archaea, eukaryoten en Bacteriën
4. Planten, Dieren en schimmels

Welke conclusie kan je trekken uit de figuur?

1. Archaea en bacteriën zijn meer aan elkaar verwant dan archaea en eukaryoten
2. Archaea en eukaryoten zijn meer aan elkaar verwant dan eukaryoten en bacteriën
3. Archaea en bacteriën zijn meer aan elkaar verwant dan archaea en eukaryoten

Prokaryoten zijn cellen met meerdere celorganellen zoals een kern en mitochondria

1. eens
2. oneens

Prokaryoten

Voorbeelden van prokaryoten zijn:

1. vogels
2. bacteriën
3. planten
4. de mens

Archaea

• Lijken aan de buitenkant op bacteriën, binnenkant meer op eukaryoten
• Leven vaak op extreme plekken (bv zure maag of hete bronnen)

eukaryoten

De mens is een eukaryote organisme

1. eens
2. oneens

BS1: Welk celtype hoort bij welk domein/rijk?

prokaryota

funghi 

(schimmels)

animalia

(dieren)

plantae

(planten)

Taxonomie

de taxonomie zelfst.naamw. (v.) Uitspraak: [tɑksono'mi] Verbuigingen: taxonomie|ën (meerv.) hiërarchisch ingedeelde ordening Voorbeelden: `een taxonomie van planten`, `een taxonomie van dieren` 

Gevonden op https://www.woorden.org/woord/taxonomie

taxonomie (indelingsbiologie)

taxon (mv taxa)

indelingsrang

binaire naamgeving

Genusnaam soortnaam

vb Canis lupus (wolf)

genusnaam met hoofdletter

soortaanduiding met kleine letter

Er is sprake van verwantschap bij zelfde Genusnaam

BS1: Zet de taxa in de juiste volgorde. Boven in de grootste en onderin de kleinste.

soort (species)

ondersoort (ras)

geslacht (genus)

familie

orde

klasse

stam

rijk

domein

Maak de opdrachten 15- 16- 18 - 19 - 20 -21

leerdoelen

- Je weet uit welke periode de eerste levende organismen op aarde stammen.

- Je kunt het ontstaan van prokaryoten en eukaryoten beschrijven.

- Je kunt het ordeningssysteem van organismen beschrijven en toepassen. 

Vragen?

vragen?