verpleegkunde theorie blok 1.1 les 5, voeding en vocht

• verpleegkunde theorie
• MBO
• Studiejaar 1

Vervolg Voeding en vocht

Vochtbalans

• verschil tussen vochtinname en uitscheiding 
• negatieve vochtbalans: er gaat meer uit dan in
• positieve vochtbalans: er gaat meer in dan uit
• ideaal is 1,5 liter inname per 24 u. (vaste voeding, verbranding in het lichaam, drinken)
• Uitscheiding via urine, ontlasting, ademhaling en via de huid

Negatieve vochtbalans

• verminderde turgor
• droge slijmvliezen

positieve vochtbalans

• verhoogde turgor, pitting oedeem
• kortademigheid

Ontstaan van dehydratie

De zorgvrager kan te weinig vocht innemen:

hij heeft een geringe dorstprikkel (ouderen);

hij kan niet aangeven dat hij dorst heeft (comateuze zorgvragers, mensen met een verstandelijke beperking, zorgvragers met dementie);

hij kiest er bewust voor, bijvoorbeeld om (nachtelijke) urine-incontinentie te voorkomen.

De zorgvrager kan veel vocht verliezen door:

overmatige transpiratie door koorts en warmte;

een blaasstoma;

een ileostoma;

wonden;

braken en/of diarree;

uitgebreide brandwonden;

lichamelijke inspanning;

flink bloedverlies, bijvoorbeeld door een ongeval of een grote operatie.

Bij dehydratie denk aan elektrolyten aanvullen

Symptomen

• Sufheid
  
• Bewustzijnsverlaging die gepaard kan gaan met onrust
  
• Lusteloosheid
  
• Gebrek aan eetlust
  
• Gewichtsverlies
  
• Vermoeidheid
  
• Spierzwakte
  
• Een droge, soms schilferige huid
  
• Verminderde huidturgor

Vochtretentie

Symptomen:

• Een opgeblazen gevoel
  
• Dikke voeten en vingers, opgezette oogleden
  
• Vaak ’s nachts plassen (nycturie)

Oorzaken

• Hart-, lever- of nieraandoeningen 
• Het gebruik van bepaalde medicijnen

1.  Oedeem geeft een verhoogde kans op wonden!
2. Wees je bewust van de electrolyten balans. Ka in de cellen, Na buiten de cellen

Vochtbalans opmaken en invullen

De vochtbalans is een overzicht van de vochtinname en -uitscheiding per etmaal.

• zorgvrager
• alle zorgverleners
• urine bokaal
• Kopje = 125 ml
  
• Beker/glas = 150 ml
  
• Schaaltje = 200 ml
  
• Soepkom = 250 ml

Stimuleren tot vochtinname

Om verschillende redenen drinken zorgvragers nogal eens te weinig.

Een verminderd dorstgevoel , bang voor nachtelijke incontinentie, vervelend steeds om hulp te vragen,  bang zich te verslikken,  misselijk, door ziekte niet in staat te drinken, niet in staat om aan te geven dat ze dorst hebben 

Zorgvragers stimuleer je tot vochtinname op de volgende manieren:

Leg de zorgvrager uit waarom drinken belangrijk is.

Bied aan wat de zorgvrager graag drinkt,  bied water, light dranken, thee en bouillon aan,.

Geef  halfvolle glazen, vaker kleine beetjes.

Geef de drank op de juiste temperatuur.

Geef de drank in een schoon glas of schone beker.

Ga rustig bij de zorgvrager zitten en drink wat mee.

Neem een geduldige houding aan en laat niet blijken dat het druk is.

Eventueel krijgt de zorgvrager een infuus om de vochtinname te vergroten.

NB sommige mensen kiezen om te versterven, praat hierover op je werkplek en  respecteer de wensen van de zorgvrager, maar bewaak ook je eigen grenzen

Verschillen in energie behoefte

De behoefte aan energie is afhankelijk van:

de leeftijd en het geslacht

de lichaamslengte, de lichaamssamenstelling en het gewicht

de algehele gezondheidstoestand

het klimaat

de lichamelijke prestaties

Lichaamslengte, lichaamssamenstelling en gewicht

• kinderen mogen hun eigen curve volgen
• ieder mens heeft een andere bouw
• bouw kan in een andere levensfase veranderen

Algehele gezondheidstoestand

• Ziekte, koorts, wonden, psychische toestand hebben, topsport allen invloed op de hoeveelheid behoefte aan vocht en voedsel
• Gevarieerde voeding aangepast aan de behoefte op dat moment, evt supplementen

Functies van voedingsstoffen

Koolhydraten:

• energie
• reserves

Eiwitten:

• belangrijke bouwstof voor groei en herstel van weefsel.
• afweerstoffen
• stofwisseling.
  
• brandstof in de cellen.

Vetten:

• energie.
  
• reservevoorraad
• beschermen de tere organen, zoals de nieren.
• in vet oplosbare vitaminen A, D, E en K.

Vitamines

Functies:

• groei
• weefselbouw
• regulatie allerlei processen
• ontstaan kanker

Hypovitaminose

Hypervitaminose

Mineralen

Functies:

• opbouw en instandhouding van het lichaam
• regulatie levensprocessen

calcium (Ca), fosfor (P), ijzer (Fe), natrium (Na), kalium (K), jodium (J) en fluor (F).

Voedingstoestand

• BMI
• SNAQ: Short Nutritional Assessment Questionnaire

1. Is de zorgvrager de laatste zes maanden onbedoeld meer dan zes kilo afgevallen of meer dan drie kilo in de maand voor de opname? 
2. Heeft de zorgvrager een verminderde eetlust?
3. Heeft de zorgvrager sondevoeding of drinkvoeding gebruikt? 

Maximaal 7 punten te behalen

>= 2 punten: 2 tussenmaaltijden

>= 3 punten: diëtiste

SIGNALEN VAN HET LICHAAM OVER DE VOEDINGSTOESTAND

parameters verzamelen

Lengte

Gewicht 

• zelfde tijdstip
• vergelijkbare kleding
• zonder schoenen
• privacy

QI (queteletindex)/BMI(body mass index)

• gewicht in kilo’s te delen door de lengte in het kwadraat, uitgedrukt in meters

Voedingsadviezen

Arts: voedingsvoorschrift

Diëtiste: schrijft een dieet voor

Stem de voedselkeuze af op de voedingstoestand van de zorgvrager.

• gewoonten, behoeften en mogelijkheden
• motiveer en adviseer tot een gezonde voedingskeuze 
• houd rekening met de religieuze en culturele achtergronden

Overvoeding

Inwendige oorzaken zijn onder andere:

een te trage werking van het schildklierhormoon (thyroxine)

erfelijke factoren

stoornissen in het honger- en verzadigingscentrum in de hersenen

Uitwendige oorzaken zijn onder andere:

medicatiegebruik

te veel eten

te weinig beweging

Ondervoeding

• partieel vs totaal
• acuut vs chronisch

Diagnose stellen:

1. vaststellen risico ondervoeding (SNAQ)
2. ondervoeding vaststellen

Kenmerkende criteria

• onbedoeld gewichtsverlies (meer dan 5 procent in de afgelopen zes maanden of meer dan 10 procent in een periode langer dan zes maanden)
  
• lage BMI (lager dan 20 bij zorgvragers jonger dan 70 jaar of lager dan 22 bij zorgvragers ouder dan 70 jaar)
  

verminderde spiermassa

Oorzakelijke criteria

tekort aan voeding(sstoffen)

meer dan één week minder dan 50 procent van de energiebehoefte

óf

meer dan twee weken verminderde inname/opname

óf

een chronische maag-darmaandoening die opname/inname beïnvloedt

ziektelast/inflammatie

Factoren die de eetlust beïnvloeden

• lichamelijk: veranderingen in eetlust
• psychisch: veranderingen in eetlust
• cultureel: eetgedrag
• sociaal: samen/alleen

Problemen in afhankelijkheid:

• ongelukkig in afhankelijke situatie
• schuldig
• agressief, zowel verbaal als fysiek
• afhankelijk en past zich aan alles aan

Eetlust bevorderen

• eetlust / honger
•  acorie: geeuwhonger (diabetes, schildklierprobleem)

Lichamelijke oorzaken van verminderde eetlust

Medicijngebruik, misselijkheid en braken, kauwproblemen, slikproblemen

Aandoeningen van het spijsverteringskanaal, hoofd- en halsgebied, neurologische aandoeningen, schildklierproblemen

Pijn, koorts, roken, bestraling, inactiviteit, alcoholisme

Psychosociale oorzaken van verminderde eetlust

Heimwee en verandering van omgeving en dus ook gewoonten

Verdriet en boosheid in verband met verwerking van de ziekte

Angst en onzekerheid over de ziekte, onderzoeken en toekomst

Een slechte sfeer op de afdeling of in huis

Eenzaamheid en depressiviteit, verveling

Gebrek aan eetlust bij kinderen

Specifieke oorzaken bij kinderen:

een vuile luier

vermoeidheid en slaperigheid

heimwee naar de zorg van de zieke vader of moeder

te druk en opgewonden zijn voor en tijdens de maaltijd

problemen met vriendjes of op school

te veel gesnoept of gedronken hebben

op onregelmatige tijden of te laat eten

problemen hebben om de maaltijd te gebruiken met ‘vreemden’

een anders klaargemaakte maaltijd dan ze gewend zijn

Eetlust bevorderen bij kinderen

Geef gezonde tussendoortjes op vaste tijden en niet vlak voor het eten.

Spreek met de ouders af wanneer de kinderen als tussendoortje een snoepje mogen hebben (na het eten, voor het tandenpoetsen).

Gebruik als tussendoortjes weinig producten met kleurstoffen en suiker, maar geef rijstwafels, soepstengels, fruit of andere gezonde producten.

Geef de maaltijden op vaste tijdstippen en driemaal daags.

Zorg voor voldoende afwisseling in de maaltijden.

Laat het kind zijn zelfstandigheid bij het eten en drinken zo veel mogelijk behouden.

Dien bij jonge kinderen het eten niet te heet op.

Gebruik minder hete kruiden en zout in de maaltijd.

Bij het jonge kind dat je eten geeft, kun je via raadspelletjes hapjes geven.

Zorg voor een rustige en gezellige sfeer aan tafel, waarbij ook kinderen een inbreng hebben en aandacht krijgen.

Laat zelf het juiste eetgedrag zien en geef regelmatig complimenten als het kind het goed doet.

Zorgvragers met eetstoornissen

• Anorexie nervosa
• Boulimia nervosa
• Arvid

Als je een eetstoornis bij een zorgvrager constateert:

probeer je de oorzaken te achterhalen;

rapporteer je uitgebreid je bevindingen;

bespreek je de bevindingen met de zorgvrager op een respectvolle wijze;

adviseer je de zorgvrager stappen te nemen om andere disciplines in te schakelen;

geef je voorlichting over gezonde voeding, voedingsmiddelen en voedingsgedrag;

motiveer je de zorgvrager tot ander eetgedrag en eventueel tot het houden van een dieet;

bespreek je jouw bevindingen met de leidinggevende.

Zorgvragers met een dieet

• wat houdt het dieetvoorschrift/dieet in
• dieet voorschriften handhaven?: geregeld evaluatie

Factoren die het dieet kunnen beïnvloeden

het idee heeft dat zijn gezondheid bedreigd wordt;

het idee heeft dat er een vervelende situatie ontstaat, wanneer de dreiging werkelijkheid wordt;

het dieet begrijpt en onthoudt;

het idee heeft dat het dieet zinvol is om zijn ziekte te behandelen en te voorkomen;

accepteert dat hij een ziekte heeft, of de kans loopt om een aandoening te ontwikkelen;

bereid is om zijn voedingsgewoonten te veranderen;

tevreden is over het contact en de uitleg van de arts, diëtist en verpleegkundige;

bij het volgen van het dieet niet op al te veel praktische problemen stuit.

Andere factoren die bepalen of iemand een dieet gemakkelijk kan volgen, zijn:

economische factoren

psychologische factoren

sociale factoren

culinaire factoren

lichamelijke factoren

Methodisch werken

• signaleren
• objectiveren
• kennis delen en vragen
• uitwerken
• uitvoeren/stimuleren
• evalueren 

Geen nieuwe opdrachten