9. V6B Literatuur 23

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Welkom v6b!

10 minuten lezen

Programma van de les

Programma:

• Lezen
• Terugblik afgelopen les
• Literatuur 23 - Modernisme
• Afsluiting en vooruitblik

Lesdoel:

- Aan het einde van de les kun je de literaire stromingen op volgorde plaatsen

1000-1600

1600-1700

carpe diem

memento mori

middeleeuwen

renaissance

theocentrisch

antropocentrisch

1700-1800

1800-1880

1880-1914

Tachtigers

verlichting

realisme

romantiek

engagement

voortzetting romantiek

naturalisme

modernisme

nationalisme

huiselijkheid

maatschappij-kritiek

rationalisme

ideale samenleving

opvoeding

Van wie was het vorige werk?

1. Van Gogh
2. Van Ostaijen
3. Mondriaan
4. Zoutewelle

Historische achtergrond 1914-1940

• De behoefte aan nieuwe manieren om de werkelijkheid te beschrijven, wordt versterkt door de verschrikkingen van WOI en de dreiging van een volgende. 
• Kan je de werkelijkheid überhaupt kennen en is taal wel in staat om deze te beschrijven? 
• Deze scepsis en twijfel wordt gevoed door het nihilisme zoals verwoord door Friedrich Nietzsche.​

Zingeving

Nussbaum

Kwetsbaarheid en afhankelijkheid

Camus

Leven is zinloos

Taylor

Meerdere zingevings-kaders

Nietzsche

God is dood

God is dood-theorie

• Mensen hebben het idee van God vermoord.
• God was eerder de gever van morele wetgeving en van betekenis
• Nu God niet bestaat, is het leven zinloos. 
• De stroming in de filosofie die het bestaan van waarden/betekenis in de wereld ontkent heet het nihilisme.

Zonder God...

...is er ook geen moraal, alleen maar machtsstrijd tussen de mensen.

Niemand kan dan nog vanuit bovenmenselijk perspectief een andere wet voorschrijven.

Modernisme (1914-1940)

• Kunstenaars en schrijvers gaan op zoek naar nieuwe vormen om de werkelijkheid te beschrijven. 
• Tegelijkertijd ontstaat er een fundamentele discussie tussen de aandacht voor vorm en de aandacht voor de mens achter een werk (vent). 
• Beide bewegingen vormen samen het modernisme. 

Waarom vloeit het modernisme voort uit het nihilisme?

Hoe heten de voorlopers van het modernisme?

Wat houdt de vorm-of-ventdiscussie in?

1. Zijn gedichten zonder inhoud goed?
2. Is een man leuk als hij een aantrekkelijk uiterlijk heeft?
3. Moeten gedichten voldoen aan vormeisen?
4. Gaat het om het werk of de mens achter het werk?

"Vorm-fans"

• De vorm-aanhangers laten de vaste vormen zoals rijm, metrum of een bepaalde strofebouw van de Tachtigers steeds meer los. 

• Paul van Ostaijen experimenteert bijvoorbeeld met klanken, frasen uit liedjes en typografie in o.a. Bedreigde stad. 
  

• Zijn werk behoort deels tot het expressionisme: een nieuwe stroming waar niet de impressie, maar de krachtige persoonlijke ervaring van de werkelijkheid centraal staat. Dit moet zo spontaan mogelijk worden weergegeven en niet worden beknot door strakke versvormen. 

• Vrije versvorm

Aan welke elementen kun je zien dat Van Ostaijen een 'vorm-fan' is? Noteer er minstens drie.

Noteer hier de kenmerken (incl. voorbeelden)

"Vent-fans"

• E. Du Perron en Menno Ter Braak bieden verzet tegen de aandacht voor vorm van de expressionisten 
• ...vragen juist meer aandacht voor de mens achter een werk: de vent en diens visie, intellect en persoonlijkheid. 
• Dit tegengeluid geeft aanleiding tot de beroemde vorm-of-ventdiscussie. ​

• Tegen mooipraterij  

• Sluiten qua stijl aan bij de in Europa ontstane nieuwe zakelijkheid: functioneel taalgebruik, beschrijvingen van gewone gebeurtenissen en in alledaagse taal (realistische visie)

Vent-criterium

• Ter Braak en Du Perron richten tijdschrift Forum op: podium voor hun eigen literaire opvattingen en werk van schrijvers dat voldoet aan het ‘vent-criterium’ zoals Nescio, Elsschot, Bordewijk, Vestdijk. 
• Hoe meer de dreiging van het nationaalsocialisme in Duitsland toeneemt, hoe meer Forum ook gaat dienen om kritiek te leveren op het fascisme. 
• Ook  kritisch t.o.v. kolonialisme, slavernij, communisme en christendom. 

Kenmerken

• Opkomst modernisme: kunst bevrijden van regels en afspraken (verbrokkeling van stromingen)​
• Wereld- en mensbeelden: ​

nihilistisch (pessimisme) als reactie op WOI​
vitalistisch (optimisme) als reactie op het nihilisme​
romantisch (ontsnappen) als constante stroom ​
realistisch (functioneel, zakelijk) als reactie op avant-garde ​

• Forum: vorm of vent? ​
• Ongebonden individualisten

Afsluiting en vooruitblik

Volgende les: donderdag 10 oktober

• Huiswerk: -
• Meenemen: laptop en leesboek
• Programma: Literatuur 24