documaken.nl: wat is documentaire?

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Wat is een documentaire?

Wat is een documentaire?

Het woord documentaire komt uit de Franse taal en verwijst naar de reisfilms die aan het begin van de twintigste eeuw gemaakt werden. In deze films werd door middel van beeld verslag gedaan van de wereld. In het Engels werd dit een Travelogue genoemd.

Er wordt vaak gedacht dat een documentaire de werkelijkheid laat zien. Dit is niet zo. Bij een documentaire heb je te maken met een filmmaker die uitkiest wat hij/zij wel of niet aan de kijker laat zien. De filmmaker zet de camera op bepaalde momenten aan of uit en kiest in de montage uit wat er in de uiteindelijke film komt. Een documentaire is dus een creatieve behandeling van de werkelijkheid.

Omdat een documentaire niet de werkelijkheid laat zien, is het belangrijk dat de filmmaker dit duidelijk maakt aan het publiek. Het publiek weet zo dat de film de visie van de filmmaker op de werkelijkheid laat zien (=subjectief). De filmmaker doet dit door een duidelijke filmstijl te gebruiken. De filmstijl is de manier waarop de filmmaker de film maakt: het camerawerk, de montage, de manier van interviewen, eventuele voice-overs, etc. op deze manier kun je als kijker snel zien dat een documentaire door een bepaalde filmmaker is gemaakt.

Hans Beerekamp schrijft recensies voor het NRC en schreef ook het boekje Docupedia over de Nederlandse documentaire geschiedenis en verschillende vormen. Hij onderscheidt tien grondvormen binnen de documentaire:

• De stem van god
• Abstracte expressie
• De observerende documentaire
• Portretten en biografieën
• Talking heads
• Compilaties en found footage
• Egodocumenten
• De retorische documentaire
• Fakedocumentaires
• Het visuele essay

zie hier voor meer info: https://www.vpro.nl/speel~POMS_S_VPRO_098727~docupedia~.html

In deze les..

• ontdek je wat een documentaire is
• leer je dat er verschillende soorten documentaires zijn
• leer je wat er komt kijken bij het maken van een documentaire 

Wat weet je al over
documentaire?

Wist je dat

• Documentaires vroeger reisfilms waren?
• Een documentaire een creatieve bewerking van de werkelijkheid is?

Is een documentaire objectief of subjectief?

1. objectief
2. subjectief

Vind je dat een documentairemaker de werkelijkheid mag manipuleren?

Ja

Nee

Wie maakt/ maken
een documentaire?

soorten documentaires

• De stem van god
• Abstracte expressie
  
• De observerende documentaire
  
• Portretten en biografieën
  
• Talking heads
  
• Compilaties en found footage
  
• Egodocumenten
  
• De retorische documentaire
  
• Fakedocumentaires
  
• Het visuele essay
  

Bron: docupedia van Hans Beerenkamp

De stem van god

Een verteller of commentator licht buiten beeld toe wat we te zien en te horen krijgen, geeft er betekenis aan en wil ons dus wat uitleggen. Denk bijvoorbeeld aan documentaires van Discovery Channel, National Geographic en de natuurdocumentaires van de BBC.

Abstracte expressie

De abstracte expressie wordt ook wel ‘experimenteel’ genoemd. Deze vorm lijkt dichter bij de beeldende kunst te staan dan bij film. Deze vorm is ontstaan in de jaren twintig van de vorige eeuw. In de tijd van de stille film werden er films gemaakt onder de naam ‘ absolute film’. De beelden in deze films verwijzen naar niks anders dan zichzelf. Ze betekenen niets, maar staan op zichzelf.

Observerende documentaire

Deze stroming ontwikkelde zich in de jaren zestig van de vorige eeuw. In de periode werden camera’s ontwikkeld die lichter waren en dus makkelijker meegenomen konden worden naar andere plekken. De filmmaker kon zich zo opstellen dat hij alles om zich heen filmde zonder de omgeving te beïnvloeden. Als een vlieg op de muur kijkt de filmmaker mee met wat er om hem heen gebeurt. Dit wordt ook ‘direct cinema’ of ‘ cinema vérité’ genoemd (cinema van de waarheid). Het verschil tussen die twee vormen zit hem in de rol van de filmmaker in de documentaire. Bij direct cinema fungeert de camera als ‘ fly on the wall’ en worden er geen mensen geïnterviewd. Niks wordt verder beïnvloed door de filmmaker. Bij ‘cinema vérité’ gaat de filmmaker juist wel de dialoog aan met de hoofdpersonen en stelt hij zich niet verdekt op.

Portretten en biografieën

Een portretfilm of biografie gaat over 1, vaak bekend, persoon. Het is vaak een intiem portret van iemand. Om zo’n film te kunnen maken moet de filmmaker eerst een goede band opbouwen met de hoofdpersoon. Er wordt ook vaak archiefmateriaal gebruikt (oude beelden en foto’s, vaak van de hoofdpersoon zelf).

Talking heads

Talking heads is de benaming voor shots waarin je alleen iemand ziet die geïnterviewd wordt. Dit zie je veel terug op televisie, maar er zijn ook films die zo worden gemaakt. Het lijkt misschien saai, een documentaire met alleen maar mensen die praten over een bepaald onderwerp, maar er zijn filmmakers die hier toch een interessante film van kunnen maken.

Compilatie en found footage

Found footage is bestaand beeldmateriaal dat gebruikt wordt in een film. Sommige filmmakers maken een film die alleen maar bestaat uit dergelijk materiaal. Een bestaand verhaal wordt dan opnieuw verteld met nieuwe inzichten of er wordt een heel nieuw (fictief) verhaal bij bedacht.

Egodocumenten

Een egodocumentaire gaat over de filmmaker zelf. In de film wordt een persoonlijke kwelling in beeld gebracht. Het onderwerp is dus altijd iets vervelends en of pijnlijks dat de filmmaker zelf heeft meegemaakt.

De retorische documentaire

Je kunt de retorische documentaire zien als een soort propagandafilm. Een filmmaker heeft een mening over een bepaald onderwerp en hij/zij wil jou als kijker van deze mening overtuigen in een film. Een bekende Amerikaanse filmmaker die zulke films maakt is Michael Moore.

Fakedocumentaries (mockumentary)

Dit genre heeft te maken met de ‘afspraak’ die een documentairemaker maakt met zijn/haar publiek. Er is een stilzwijgende overeenkomst dat dat wat de filmmaker laat zien ‘echt gebeurd’ is. Wanneer delen uit de film niet echt zijn, bijvoorbeeld in het geval van een reconstructie, dan moet de filmmaker dit duidelijk maken aan de kijker.

Een uitzondering op deze regel is de fakedocumentaire of de mockumentary waar de film zich voordoet als een documentaire, terwijl deze in zijn geheel een fictiefilm is. De kijker verwacht, door de vorm, een documentaire te zien en komt er later achter dat dit niet het geval was.

Het visuele essay

Dit genre probeert niet ‘ de waarheid’ of ‘ de werkelijkheid’ weer te geven, maar zoekt visuele vormen om een persoonlijke interpretatie van de wereld te laten zien. De filmmaker laat dus via de beelden zijn/haar visie op de wereld zien.

Wat is je opgevallen aan deze film?

ANALYSE: kies 1 van de filmische middelen ( camera/ montage/ muziek&geluid) en beschrijf specifieker wat je hebt gezien

Wat heb je gezien/ gehoord?

Vind je het oke dat bedrijven documentaire inzetten als commercial?

ja

nee

weet niet

Maak zelf je documentaire op DOCUMAKEN.NL