13.1 Hormoonstelsel, hypothalamus en hypofyse V5 2425

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Paragraaf 13.1 Hormoonstelsel, hypothalamus en hypofyse

Endorfine

Hoofdstuk 13

let op: de meeste leerstof staat in paragraaf 13.1 en 13.2

de overige paragrafen zijn vooral toepassing van deze stof op verschillende hormonen.

Je moet die toepassingen wel begrijpen en uit de BINAS kunnen achterhalen.

Ik leg alleen 13.1, 13,2 en een stukje van 13.3 klassikaal uit.

lesdoel 

Paragraaf 13.1: Leerdoel 1 en 2

Wat is een hormoon?

Wat is een hormoonklier?

Wat zijn de belangrijkste hormoonklieren?

Hoe werken hormonen?

Leerdoel 1

Je beschrijft hoe hormonen hun doelwitorganen beïnvloeden

Wat is een hormoon

Signaalmolecuul, dat wordt aangemaakt door een hormoonklier, dat wordt afgegeven aan en getransporteerd via het bloed en elders in het lichaam, bij een doelwitorgaan een effect heeft

Klieren

Hormoonklieren zijn endocrien. Dwz dat het product van de kliercellen aan het bloed wordt afgegeven.

Endo=binnen

bv testis, bijnieren, schildklier

Klieren

Sommige andere klieren zijn exocrien. Dwz dat het product van de kliercellen aan het uitwendige milieu wordt afgegeven (afvoerbuis).

Exo=buiten

bv zweetklieren, traanklieren, maagsapklieren

Gemengde klieren

De alvleesklier en de testes werken zowel endocrien als exocrien.

- Noem de exocriene en endocriene producten van de alvleesklier

- Noem de exocriene en endocriene producten van de testes 

Gebruik eventueel je BINAS

Voorbeelden van hormoonklieren

Hypofyse
, hypothalamus, schildklier, bijschildklier, bijnieren,

alvleesklier , eierstokken (ovaria), zaadballen (testes)

Voorbeelden van hormonen

LH, FSH, insuline, glucagon, ADH, renine, aldosteron, oestradiol, progesteron, testosteron

Doelwitorgaan

Hormonen komen via de bloedsomloop overal in het lichaam maar hebben alleen bij het doelwitorgaan een effect.

Waarom reageren alleen de doelwitorganen?

Leerdoel 2

Je beschrijft de rol van de hypothalamus en de hypofyse bij de samenwerking van het zenuwstelsel en het hormoonstelsel 

Centrale aansturing van hormonen

In de hersenen zitten 

twee hormoonklieren:

De hypothalamus en de 

hypofyse.

Hypofyse

Hypofyse achterkwab/neurohypofyse - hypofysevoorkwab/adenohypofyse

Hypofyse achterkwab/

neurohypofyse

Hypofyse voorkwab/

adenohypofyse

Neurohypofyse

Zenuwcellen

Bloedvat

Achterkwab

Voorkwab

Neurohormonen

Adenohypofyse

Zenuwcellen

Releasing hormonen/

Inhibiting hormonen

Hormonen 

Achterkwab

Voorkwab

Hormonen 

Hypothalamus

Zenuwcellen geven neurohormonen af.

Deze komen in de achterkwab van de hypofyse in de bloedbaan.

Hypothalamus

Zenuwcellen geven Releasing 

Hormonen (RH) en Inhibiting 

Hormonen (IH) af.

Deze komen in de hypothalamus in de bloedbaan en komen daarna in de voorkwab van de hypofyse. 

Hypofyse

In de voorkwab van de 

hypofyse wordt de hormoonaanmaak van hormonen gestimuleerd (RH) of geremd (IH). Deze hormonen gaan naar de rest van het lichaam.

Hypofyse

Achterkwab=

Neurohypofyse

Voorkwab=

Adenohypofyse

BINAS 89A

Schrijf bij de achterkwab de volgende gegevens:

Hormoon + doelorgaan

Neurohypofyse

Zenuwcellen

Bloedvat

Achterkwab

Voorkwab

Neurohormonen

Neurohypofyse

Zenuwcellen

Bloedvat

Achterkwab

Voorkwab

Neurohormonen

Oxytocine

Baarmoeder/borst

ADH

Nieren

BINAS 89A

Schrijf bij de voorkwab de volgende dingen:

Hormoon + Releasing hormoon + doelorgaan.

Adenohypofyse

Zenuwcellen

Releasing hormonen/

Inhibiting hormonen

Hormonen 

Achterkwab

Voorkwab

Hormonen 

Adenohypofyse

Zenuwcellen

Releasing hormonen/

Inhibiting hormonen

Hormonen 

Achterkwab

Voorkwab

Hormonen 

GH (GRH)

Meerdere (bijv. botten)

ACTH (CRH)

Bijnierschors

TSH (TRH)

Schildklier

FSH (GnRH)

Ovaria/testes

LH (GnRH)

Ovaria/testes

LTH (LTH-RH)

Borsten/Hypofyse

LPH

Negatieve terugkoppeling

Het hormoon remt indirect zijn eigen aanmaak.

Dan is er nooit teveel hormoon aanwezig.

Voorbeelden: BINAS 89C

Voorbeeld 

+

+

+

BINAS 89A

Schrijf alle woorden op die je niet begrijpt uit de rechter kolom.

Begrijpt je buurman/ buurvrouw ze ook niet?

Geef ze aan me door.

Hormonen

Sommige stoffen in onze omgeving (eten, drinkwater) lijken chemisch zo sterk op hormonen dat ze bij de doelwitcellen dezelfde reactie oproepen, of de receptoren blokkeren. Dit kan schadelijk zijn voor de gezondheid.

Lesdoel 13.2 

• Je beschrijft de werking van de hypofysehormonen GH en ACTH (leerdoel 3)
• Je beschrijft hoe steroïd- en peptidehormonen celprocessen regelen (leerdoel 4)

Huiswerk

Maak opdrachten 13.1

Leerdoel 1 en 2.

Minimaal 1 'gewone' opdracht

per leerdoel