Over taal H4: uitleg pleonasme en tautologie

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo g, t
• Leerjaar 3

- Uitleg pleonasme en tautologie

Lesdoelen

Over taal H4:

- Je weet wat tautologie en pleonasme zijn (stijlfiguren) en wanneer dit fout wordt gebruikt (stijlfout).

- Je weet het verschil tussen een stijlfiguur en een stijlfout.

Wat is het?

Pleonasme en tautologie zijn stijlfiguren: manieren om iets op een bijzondere manier te vertellen. 

Doel: extra benadrukken of extra betekenis geven.

Wat is wat?

Pleonasme herhaalt een eigenschap dat al in een woord verwerkt zit (twee verschillende woordsoorten).

Tautologie zegt twee keer hetzelfde (synoniemen).

Voorbeelden pleonasme

• witte sneeuw
• omhoog stijgen
• snelle sprint
• grijze mist

Voorbeelden tautologie

• vast en zeker
• keurig netjes
• maar echter

Bedenk zelf een voorbeeld
van pleonasme of tautologie.

Tautologie of pleonasme?
Het aandeel van de Nationale-Nederlanden is naar beneneden gekelderd.

1. pleonasme
2. tautologie

Tautologie of pleonasme?
Vanzelfsprekend zal ik dat werk natuurlijk wel nakijken.

1. tautologie
2. pleonasme

Tautologie of pleonasme?
De palen van de brug zijn gemaakt van grijs beton.

1. tautologie
2. pleonasme

Dat is een mooie, houten boomstam.

Pleonasme of tautologie?

1. pleonasme
2. tautologie

Mijn haar zit schots en scheef.

Pleonasme of tautologie?

1. pleonasme
2. tautologie

Pleonasme of tautologie? De bazin van het stagebedrijf kon het niet vaak genoeg opnieuw herhalen: zo had zij het echt niet bedoeld.

1. Pleonasme
2. Tautologie

Foutief gebruikt!

Wanneer een schrijver tautologie of pleonasme verkeerd of onbewust gebruikt, spreek je van:

- foutieve tautologie

- foutief pleonasme

Dit noem je een stijlfout (een stijlfiguur die verkeerd wordt gebruikt).

Foutief pleonasme en foutieve tautologie

Op het moment dat je tautologie of pleonasme niet als stijlfiguur, maar onbewust verkeerd in een tekst verwerkt, spreek je van foutief pleonasme en foutieve tautologie. Zie blz. 202.

Bovendien moet ik morgen mijn huiswerk ook nog afmaken.

Wat zou het toch fijn zijn als er met Kerst een mooi pak witte sneeuw valt.

Stijlfiguur of stijlfout - pleonasme

Als een pleonasme bijvoorbeeld wordt gebruikt in een gedicht. Dan is het een stijlfiguur. 

'natte tranen'  'groen gras'  'witte sneeuw.'

Dat zijn niet per se fouten. Iets 'opnieuw herhalen' of 'naar beneden laten vallen' is wel fout. Hier wordt onnodig de nadruk gelegd op een eigenschap van iets wat je noemt.

Stijlfiguur of stijlfout - tautologie

Ook een tautologie kan een versterking zijn.  Er bestaan veel uitdrukkingen die tautologieën zijn. Denk aan: 'gratis en voor niets', 'zeker en vast' of 'list en bedrog'. Deze zijn geaccepteerd als stijlfiguur en zijn dus correct. Voorbeelden van overbodige herhaling zijn: Ik heb dat 'nooit niet' gewild, die boeken zijn 'identiek hetzelfde' of: 'want ik wil immers' nooit slapen.  

In het kort:

Pleonasme: je voegt een eigenschap van iets toe in een uiting, terwijl dat niet nodig is of al vanzelf spreekt. 

Tautologie: je zegt/schrijft twee keer hetzelfde, in andere woorden, achter elkaar. 

Stijlfiguur: versterkt het effect - is correct.

Stijlfout: onnodige herhaling - is incorrect.

De bal is omlaag gevallen

1. pleonasme
2. tautologie

De bal is omlaag gevallen

1. stijlfiguur
2. stijlfout

Het verschillend onderscheid

1. pleonasme
2. tautologie

Het verschillend onderscheid

1. stijlfiguur
2. stijlfout

Vaak en dikwijls gebeurt het.

1. pleonasme
2. tautologie

Vaak en dikwijls gebeurt het.

1. stijlfiguur
2. stijlfout

Ik heb het zelf persoonlijk afgeleverd.

1. pleonasme
2. tautologie

Ik heb het zelf persoonlijk afgeleverd.

1. stijlfiguur
2. stijlfout

De gele zon

1. pleonasme
2. tautologie

De gele zon

1. stijlfiguur
2. stijlfout

Natuurlijk controleren we vanzelfsprekend de antwoorden.

1. pleonasme
2. tautologie

Natuurlijk controleren we vanzelfsprekend de antwoorden.

1. stijlfiguur
2. stijlfout

Ze zijn identiek gelijk aan elkaar.

1. pleonasme
2. tautologie

Ze zijn identiek gelijk aan elkaar.

1. stijlfiguur
2. stijlfout

Lees dat eens hardop voor!

1. pleonasme
2. tautologie

Lees dat eens hardop voor!

1. stijlfiguur
2. stijlfout

De antwoorden van de toets lagen open en bloot op tafel.

1. pleonasme
2. tautologie

De antwoorden van de toets lagen open en bloot op tafel.

1. stijlfiguur
2. stijlfout

Huiswerk

Over taal H4:

- opdr. 6

- opdr. 7

(blz. 201 - 202)

Maak het in Class Notebook

Na deze les, 

wil ik...

de uitleg nog 1 keer horen

meer voorbeelden krijgen

meer oefeningen maken

de leerstof thuis nog even bekijken

overgaan naar nieuwe leerstof

nog meer te weten komen over de leerstof

niet meer te weten komen over de leerstof

nog iets anders (vul de vraag op de volgende slide in)

Nog iets anders, namelijk...

Hoe vond je 

deze les?

😒🙁😐🙂😃