Thema 5 - regeling - herhaling

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g
• Leerjaar 3

Thema 5: Regeling

          HERHALING

Het zenuwstelsel

• Zenuwstelsel verwerkt impulsen die afkomstig zijn van zintuigen.  

Een prikkel is een invloed uit het milieu op een organisme.

Onder invloed van prikkels ontstaan in zintuigcellen impulsen.

Impulsen zijn elektrische signalen die door zenuwen worden voortgeleid. 

Het zenuwstelsel bestaat uit het
centrale zenuwstelsel en uit zenuwen. 

Zenuwcellen

Impulsen worden via zenuwcellen door het zenuwstelsel verstuurd. 

• Een zenuwcel is opgebouwd uit een cellichaam en uitlopers. 
• In het cellichaam bevindt zich de celkern.
• Door de uitlopers worden impulsen voortgeleid. 

Er zijn 3 typen zenuwcellen:

- gevoelszenuwcellen

- bewegingszenuwcellen

- schakelcellen

Gevoelszenuwcellen

• Geleiden impulsen van zintuigen naar centrale zenuwstelsel.
• 1 lange uitloper van zintuigcellen naar cellichaam.
• Cellichaam ligt vlak bij het centrale zenuwstelsel.  

Bewegingszenuwcellen

• Geleiden impulsen van centrale zenuwstelsel naar spieren of klieren. 
•  Cellichamen liggen in het centrale zenuwstelsel.

Schakelcellen

• Geleiden impulsen binnen het centrale zenuwstelsel.
• Verbinden elkaar onderling.
• Verbinden ook uitlopers van gevoelszenuwcellen
  met uitlopers bewegingszenuwcellen.  
• Liggen geheel in het centrale zenuwstelsel. 

Het ruggenmerg

Alle gewervelde dieren hebben een wervelkolom. 

De beschermt het ruggenmerg. 

Het ruggenmerg verbindt veel zenuwen met 

de hersenen. 

Grijze en witte stof

• Grijze stof: cellichamen van schakelcellen en van bewegingszenuwcellen
• Witte stof: Uitlopers die impulsen naar hersenen geleiden

Vlak bij het ruggenmerg splitsen de gemengde zenuwen in gevoelszenuwen en bewegingszenuwen.

De cellichamen van de gevoelszenuwcellen liggen bij elkaar in verdikkingen:

         zenuwknopen. 

In de grijze stof:

Cellichamen van de gevoelszenuwcellen zijn door uitlopers verbonden met de cellichamen van de schakelcellen. 

De schakelcellen zijn met uitlopers verbonden aan de cellichamen van de bewegingszenuwcellen

In de witte stof:

Andere uitlopers van de schakelcellen lopen door de witte stof naar de hersenen. 

De Hersenen

De hersenen bestaan uit: de hersenstam,
de grote hersenen en de kleine hersenen. 

De hersenstam ligt in het verlengde van het

ruggenmerg.

De hersenstam geleidt de impulsen van het
ruggenmerg naar de grote en kleine hersenen.

Maar ook..

• Impulsen van zintuigen in hoofd/hals  -->  grote/kleine hersenen
• Impulsen van grote/kleine hersenen  -->  spieren/klieren in hoofd/hals

De hersenstam stuurt ook belangrijke levensfuncties aan zoals:

• Hartslag
• Ademhaling
• Bloeddruk
• Lichaamstemperatuur

Grote en kleine hersenen

• Bestaan beide uit een linker- en rechterhelft.

Grijze stof:

• In de hersenschors.
• Hierin liggen de cellichamen van de
  schakelcellen van de hersenen.

Witte stof:

• Binnenste gedeelte.
• Hierin liggen uitlopers van schakelcellen. 

Schakelcellen

Cel die impulsen geleid binnen het centrale zenuwstelsel.

Centrale zenuwstelsel: bestaat uit grote hersenen, kleine hersenen, hersenstam en ruggenmerg)

Hersencentra

In de grote hersenen komen veeeel impulsen binnen vanaf de zintuigen. 

In de grote hersenen liggen de cellichamen van de schakelcellen in groepen bij elkaar: de hersencentra. 
Deze worden onder verdeeld in:

gevoelscentra en bewegingscentra. 

Gevoelscentra en bewegingscentra

Gevoelscentra ontvangen informatie 

van zintuigen.

Bewegingscentra sturen spieren 

en klieren aan. 

Voor elk lichaamsdeel is er in elke 

hersenhelft een centrum voor 

bewegen en voelen. 

Gevoelscentra en bewegingscentra

Binnenkomende impulsen vanaf zintuigen worden verwerkt. 

Na verwerking vindt bewustwording plaats: je ziet iets, je voelt iets. 

In de bewegingscentra kunnen impulsen ontstaan. 
Deze impulsen kunnen via centrale zenuwstelsel en bewegingszenuwen naar spieren worden geleid. 

Vaak voor je veel bewegingen tegelijkertijd uit. De kleine hersenen zorgen ervoor dat alle bewegingen op elkaar zijn afgestemd: coördinatie. 

Het zenuwstelsel beïnvloeden

Stoffen die de werking van het zenuwstelsel beïnvloeden:

Medicijnen, tabak, drugs en alcohol.

Deze stoffen kunnen het doorgeven van impulsen remmen of stimuleren. 

Drugs

• Verdovende drugs
  Werken kalmerend en ontspannend. Maken je rustig, verminderen angst. 

• Stimulerende drugs
  Zorgen voor meer energie en alertheid. Geven zelfvertrouwen.
• Waarneming veranderende drugs
  Wereld ziet er ander uit. Waarneming en stemming veranderd. 

                                          Welke drugs horen in welke groep?

Bewuste reacties

Bij het reageren op prikkels kunnen impulsen op verschillende manieren door het zenuwstelsel worden voortgeleid:

- Bewuste reacties

- Relfexen

Je lacht naar de camera. Dit doe je bewust. Bij deze bewuste reactie gaan de impulsen altijd via de hersenen.

Reflexen

Een reflex is een snelle, onbewuste reactie op een bestaande prikkel.

  

Je houdt je hand onder een te warme

 kraan. Je trekt je hand terug en pas 

daarna word je je bewust van de pijn.

Wat gebeurt er?

• In zintuigcellen hand ontstaan impulsen
• Impulsen gevoelszenuwcellen – schakelcellen – ruggenmerg
• I.p.v. door naar de hersenen: direct door naar bewegingszenuwcellen: je trekt je arm terug.
• Tegelijk ook impuls vanuit schakelcellen
  ruggenmerg naar de hersenen:
  bewustwording.

• Reflex beschermt lichaam tegen beschadigingen.

• De weg die impulsen afleggen bij een reflex: reflexboog

       - Reflexboog van hoofd en hals gaan via de hersenstam

       - Reflexboog van romp en ledematen gaan via het ruggenmerg

• Bekende reflexen:
  

       - Kietel reactie: gaat niet via de grote hersenen.

       - Kniepeesreflex

Het hormoonstelsel

Hormoonklieren produceren hormonen. 

• Hormonen zijn stoffen die de werking van bepaalde 
  organen regelen. 
• Hormoonklieren hebben geen afvoerbuizen, ze geven
  hormonen direct af aan het bloed. 
• Een hormoon is alleen werkzaam in weefsels/organen die
  gevoelig zijn voor dat hormoon. 

Hormonen regelen  vooral langzame processen zoals groei,
voortplanting, stofwisseling. 

De hypofyse

De hypofyse produceert verschillende 

hormonen.  

• Groeihormoon regelt groei van botten.
• Hormonen die de werking van andere
   hormoonklieren beïnvloeden. 

De schildklier

Onder invloed van hormoon vanuit hypofyse produceert de schildklier het schildklierhormoon. 

• Beïnvloedt de stofwisseling en de groei en ontwikkeling.
• Het stimuleert de verbranding in cellen.
• Te veel schildklierhormoon zorgt voor te veel
  verbranding: je wordt rusteloos en vermagert.  

Eilandjes van Langerhans

Eilandjes van Langerhans zijn groepjes cellen in de
alvleesklier. 

• Produceren insuline en glucagon.
  Deze houden glucosegehalte in het bloed
  constant (0,1%). 
• Wanneer na een maaltijd glucose omhoog gaat maken
  EvL insuline. Glucose wordt dan opgenomen door lever en
  spiercellen. Daar wordt glucose omgezet in glycogeen. 

• Bij inspanning glucose uit bloed verbruikt.
  - Glucose in bloed < 0,1% : EvL produceren glucagon. 
  - Door glucagon wordt glycogeen omgezet in glucose. 

Diabetes

Bij diabetes (suikerziekte) maken EvL te weinig insuline en/of reageert het lichaam niet goed meer op insuline. 

• Mensen met diabetes kunnen insuline spuiten.
• Voedsel/hoeveel insuline moet goed op elkaar afgestemd worden. 
• Een ongezonde leefstijl verhoogd het risico op diabetes. 

De bijnieren

De bijnieren produceren adrenaline. 

• Bij angst, schrikken, boosheid geven bijnieren adrenaline af aan het bloed
• Door adrenaline zet leven glycogeen om in glucose. 
• Door adrenaline gaat hartslag omhoog en ga je sneller ademen. 

Adrenaline werkt snel er kort. 

OEFENEN

In de afbeelding is de bloedsuikerspiegel van een mens in zes perioden weergegeven.

In welke periode wordt het verloop van de grafiek veroorzaakt door de productie van glucagon?

Wanneer je bij een baby het handje in het midden aanraakt zal hij z’n handje sluiten. Dit noem je de grijpreflex. 

Via welk deel van het centrale zenuwstelsel verlopen impulsen bij deze reflex?

Een klier in het lichaam maakt een hormoon met een kortdurende werking. Deze klier heeft geen afvoerbuis.

- Wat voor soort klier is dit?

- Welke klier maakt een hormoon met een kortdurende werking?

- Wat gebeurt er in het lichaam wanneer dit hormoon vrijkomt?

- Benoem onderdelen 1 t/m 7.

- Waar bevinden zich cellichamen van
schakelcellen?

- Aan welke zijde komen gevoelszenuwcellen
het ruggenmerg
binnen?

In afbeelding 2 zie je een MRI-scan van een
deel van de hals van een patiënt met een
vernauwing van het halswervelkanaal.

Op de foto is te zien dat bij de vijfde en zesde
halswervel (C5 en C6) het ruggenmerg is bekneld
door verdikkingen aan de wervels. De patiënt heeft
onder andere verlammingsverschijnselen in de
benen.
 

Leg uit waardoor beknelling van het ruggenmerg
in de hals kan leiden tot verlamming van beenspieren.