Grammatica

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Programma

Boektoets

Als er tijd over is

Lezen (10 minuten)

Grammatica: samentrekkingen

Grammatica: verwijswoorden

Boektoets

• Geef argumenten
• Wees specifiek
• Schrijf duidelijk
• Denk goed na over je antwoord
• Neem de tijd!

Samentrekkingen
Wat weet je nog?

Drie soorten samentrekkingen

1. Op woordniveau (keukenstoel en -tafel)

2. Op woordgroepsniveau (dure ringen en armbanden)

3. Op zinsniveau (Iris volleybalt op zaterdag en Peter op zondag)

Quiz

Je ziet een aantal samentrekkingen. 

Geef aan wat voor soort samentrekking het is. 

Wat is dit voor samentrekking?

Hij zag beroemde acteurs en actrices.

1. woordniveau
2. woordgroepsniveau
3. zinsniveau

Hidde mailde en Luuk belde het bestuur.

1. woordniveau
2. woordgroepsniveau
3. zinsniveau

In de winkel lagen feestmutsen en -neuzen.

1. woordniveau
2. woordgroepsniveau
3. zinsniveau

In deze klas zitten slimme en bijzonder slimme leerlingen.

1. woordniveau
2. woordgroepsniveau
3. zinsniveau

Kasia reed door rood licht en kwam daardoor bijna onder de tram.

1. woordniveau
2. woordgroepsniveau
3. zinsniveau

Mijn tante Julia houdt erg van reizen, maar durft niet te vliegen.

1. woordniveau
2. woordgroepsniveau
3. zinsniveau

Ik zie een winkel vol met dames- en herenschoenen.

1. woordniveau
2. woordgroepsniveau
3. zinsniveau

Zij zijn verzekerd tegen brand-, water- en stormschade.

1. Samentrekking op woordniveau
2. Samentrekking op woordgroepniveau
3. Samentrekking op zinsniveau

Er zijn kleine en grote landen.

1. woordniveau
2. woordgroepsniveau
3. zinsniveau

Waar zie je een samentrekking?

1. keukenstoel en keukentafel
2. zon- en feestdagen
3. dure ringen en dure armbanden
4. hoge bergen en lage bergen

Voorwaartse samentrekking

Het gezamenlijke deel wordt genoemd in het eerste deel van de samentrekking en verderop weggelaten.

Voorbeeld: een antieke lamp en een moderne

Achterwaartse samentrekking

Het gemeenschappelijke deel wordt genoemd in het laatste deel van de samentrekking en daarvóór weggelaten

Voorbeeld: binnen- en buitenland.

Voorwaarts of achterwaarts?

Emma leest graag boeken en Jill tijdschriften.

1. voorwaarts
2. achterwaarts

voorwaarts of achterwaarts?

Hij is gespecialiseerd in ruimte- en luchtvaarttechniek.

1. voorwaarts
2. achterwaarts

Voorwaartse of achterwaartse samentrekking?

Hij houdt zowel van rode als groene appels.

1. voorwaarts
2. achterwaarts

Verwijswoorden

Verwijswoorden wijzen terug naar een of meer woorden die eerder genoemd zijn, het antecedent.

Voorbeeld: De kat die daar loopt, heeft een gebroken poot.

De man die zijn boek vergeten is

De vrouw die haar boek vergeten is

Het konijn dat zijn wortel kwijt is

Voorbeeldzinnen

• De regering is op zijn besluit teruggekomen
  
• De regering is op haar besluit teruggekomen
• Vrouwelijk zijn meestal woorden die eindigen op: -ing, heid en -ie
• Hij zwaaide naar het meisje die aan de overkant van de straat liep
• Hij zwaaide naar het meisje dat aan de overkant van de straat liep

Voorbeeldzinnen

• Dat is een man waarop je kan rekenen
  
• Dat is een man op wie je kan rekenen
• Alles dat ik gemaakt had, bleek zinloos
• Alles wat ik gemaakt had, bleek zinloos

Het-woorden zijn onzijdig. Namen van landen, provincies, steden en clubs en ook verkleinwoorden zijn het-woorden: het Amsterdam van de 21 eeuw.

Met het verwijswoord wat verwijs je naar dat en datgene, naar een onbepaald voornaamwoord (alles, iets, niets en het enige), naar een overtreffende trap (het leukste) en naar een hele zin.

Naar dieren en dingen verwijs je met daar/waar+voorzetsel (daarvan, waarover), naar mensen met voorzetsel + wie (van wie, over wie).

De tovenaar Merlijn, van wie Arthur de krijgskunsten leerde, bezorgde de jonge koning ook het zwaard Excalibur, waarmee hij onoverwinnelijk werd.

Vrouwelijke woorden

-heid (vrijheid)

-te (ruimte)

-iek (fabriek)

-nis (geschiedenis)

-de (waarde)

-theek (discotheek)

-ing (regering)

-ie (familie)

-teit (criminaliteit)

-st (kunst, winst)

-ij (rederij)

-uur (cultuur)

-schap (vriendschap)

Wat is geen verwijswoord?

1. de
2. deze
3. het
4. dat

Welke verwijswoorden gebruik je bij het-woorden?

Welke verwijswoorden

gebruik je bij de-woorden?

1. dit
2. deze
3. die
4. dat

Welke verwijswoorden gebruik je voor 'leerling'?

1. dat, die
2. deze, dat
3. dit, dat
4. deze, die

Welke verwijswoorden gebruik je voor 'het kind'?

1. deze, die
2. deze, dat
3. dit, dat
4. die, dit

Welke verwijswoorden gebruik je voor 'vogel'?

1. deze, die
2. deze, dat
3. dit, dat
4. die, dit

Welke verwijswoorden gebruik je voor 'boek'?

1. deze, die
2. deze, dat
3. dit, dat
4. die, dit

Waarom gebruiken we verwijswoorden?

1. Omdat dat leuk is.
2. Omdat mevrouw Meijer dat zegt.
3. Omdat er anders veel herhalingen in de tekst voorkomen.

Wat heb je vandaag geleerd? Zou je extra uitleg willen over verwijswoorden?

Zelf werken

Havo: pagina 60, start, 1,2, 3 en 4

Extra opdracht: opdracht 6

 Vwo: pagina 64, start, 1,2, 3 en 4

Extra opdracht: opdracht 5