Poëzie onderbouw

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Wat is poëzie?

Wat maakt dit gedicht zo grappig?

Hubert Kornelisz. Poot (18e eeuw)
Hier ligt Poot,
Hij is dood

Dit is poezi

Dit is geen poëzie

Nooit of niet geweest - Acda en De Munnik

Dit is poëzie

Dit is geen poëzie

Paul van Ostaijen

Dit is geen poëzie

Dit is poëzie

Vorm van het gedicht

Tot 1950 vast stramien: de vorm waarin het gedicht geschreven werd stond vast. Dit wordt vormvast genoemd. Bijvoorbeeld: sonnet, limerick, elfje, haiku etc.

Sinds de jaren 50 wordt er geëxperimenteerd met poëzie. Moderne gedichten die dit vaste stramien niet volgen, noemen we vrije verzen. Dichters hebben hier volledige vrijheid.

Sonnet

'een kort gedichtje', ook wel klinkgedicht

Vorm: veertien regels, vier strofen

Rijmschema: abba-abba-cdc-dcd --> kan variëren, het is in ieder geval wel metrisch.

Inhoud: strofe 1 en 2 gedachtegang, vervolgens inhoudelijk wending ( volta, chute) en laatste strofes is een conclusie of tegenstelling

Kenmerken gedichten met een vast stramien

Haiku --> drie regels, eerste regel 5, tweede regel 7 en derde regel weer 5 lettergrepen telt.

Limerick: vijf regels met een vast metrum.

Elfje: vijf dichtregels en elf woorden.

Sonnet:

Dit gedichtje is een

1. elfje
2. sonnet
3. haiku
4. Limerick

Dit gedichtje is een

1. elfje
2. sonnet
3. haiku
4. Limerick

Dit gedichtje is een

1. elfje
2. sonnet
3. haiku
4. Limerick

Alliteratie

Medeklinkerrijm, woorden die beginnen met dezelfde medeklinker.

doelloos, desolaat en zonder drift

zeven zwarte zwanen zwaar en zwoegend

Bedenk een alliteratie bij je eigen naam

Opdracht

Maak een gedicht (elfje, haiku, limerick, sonnet) bij een Van Gogh schilderij.

een - man - met - rood - haar

zet - streep - jes - in - zijn - ge - zicht

op - een - doek - vol - kleur

Bespreek vervolgens de opbouw van het gedicht: drie regels, met lettergrepenschema 5 - 7 - 5. Vertel dat het bij haiku's gaat het om het aantal lettergrepen, niet om het aantal woorden. Sta eventueel nog even stil bij het afbreken van woorden, en hoe iets soms anders kan klinken dan je het meestal schrijft: 'stree - pjes' vs. 'streep - jes'.

Haiku-houvast

• Kijk goed en vraag: Wat zie ik? Wat gebeurt er? Welk gevoel krijg ik erbij?
  
•  Herkent een lezer in jouw haiku het schilderij waar het over gaat?
  
• Drie regels, lettergrepenschema 5 - 7 - 5

Bespreek nog even kort de belangrijke punten bij het maken van een haiku. Benoem dat het niet noodzakelijk is dat alle vragen 'beantwoord' worden. De vragen zijn een hulpmiddel bij het zoeken naar woorden en zinnen. Ander lettergrepenschema? Met de tekenfunctie rechtsonder kan het schema worden doorgestreept en veranderd.

De geur van het land

op een hete zomerdag

kriebelt in mijn neus.

Lees de haiku met de klas. Vraag: Is het een goed gedicht over dit schilderij? Waarom wel, of niet? Licht toe dat haiku's ook over een gevoel kunnen gaan dat je bij een schilderij hebt. Vraag een leerling om op het digibord de lettergrepen aan te geven. (Korter lettergrepenschema? Vraag leerlingen dan hoe deze haiku anders zou kunnen. Bijvoorbeeld: De geur van stro - op een zomerdag - kietelt mijn neus; 4-5-4)

- Kijk goed en vraag: Wat zie ik? Wat gebeurt er? Welk gevoel krijg ik erbij?

- Herkent een lezer in jouw haiku het schilderij waar het over gaat?

- Drie regels, lettergrepenschema 5 - 7 - 5

Laat de leerlingen een keuze maken en ca. 10 minuten aan hun haiku werken. Daarvoor kunnen ze hun eerste versies op kladpapier maken. Zijn ze tevreden, dan kunnen ze hun haiku in het net overschrijven op een stevig velletje A5-papier.